Skip to main content

Full text of "De A. M. Severino Boetio: christiano viro, philosophio ac theologo"

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http://books.qooqle.com/| 



^J 












IX S, SjS^^ 


-^ 




' J":\j 


r^ 


* 




) 




^^ht i^^B^il V^K 


.' ^-dv 


l^HlrTi^^^l 




, \ 


■/■- 


^^0 


# 




Sarbarli ColleBe iiiirars. 




TIIE FUND OF 






Mrs, HARRIET J. G. DENNY, 






OF BOSTON. 


.(— 


j. ,. / 


Gift of $5000 froni the cbildTea of Mrs. D«nny, 






ai her requesl, " for tbe purchase <»f boolt» for ihc 


-,. 


public librnry of ifae CoU^." 


- -^' 




-^^ f 






. "\ 








/ 


■^ 's-^ N,. 


-V 




€L^ )t^ -' 


- ^^}^ 




mm^ 


A 




J 



r 



f'. 



." I 






\ 

t 



DB 



L M. SEVERINO BOETIO 



CHRISTIANO VIRO 



PHILOSOPHO AC THEOLOGO. 



o 



DE 



A. M. SEVERINO BOETIO 



CHRISTIANO VIRO 



PHILOSOPHO AC THEOLOGO 



AUCTORK 



L.-C. BOURQUARD 



/ 



CANON4CO HONORARIO ANDEGAVENSi ET CORISOPITENSI 

IN SACRA THE0L06IA ET IN LITTERIS 

DOCTORE, PHILOSOPHI^ PROFESSORE. 



PARISIIS 
APUD P. L^THIELLEUX 



CDITOREH, BTBLIOPOLAM 

via CasseUo, k. 



ANDEGAVI 



EX TYPIS GERMAIN & G. GRASSTN 

via S. Laudi , A3. 

i 

M DCCO LXXVH 



djlx ^. c2> 



:l:l 



1 \ j • ■ 




--^?^ 



\ 



\ 



MAY 21 1838 



rakJ- 



{^-\ 



oO JiAXyYlAJ/ AAJUy\>dlj 



DE ANICIO MANUO SEVERINO BOETIO 



CHRISTIANO VIRO. PHILOSOPHO AC THEOLOGO. 



•(B^>-©- 



PROCEMIUM 

Anicium Manlium Severinum Boetium ^, yirum chris- 
tianum, necnon philosophum ac theologum, contra criticae 
sic dictae hodiernse placita, tuendum et propugnandum 
suscipimus. Huic enim doctissimo et amplissimo viro, qui 
inde a vetustissima aetate hodiedum usque in ecclesia Pa- 
piensi religioso cultu decoratur, quem tota christiana phi- 
losophorum Schola veneratur, cujus opuscula theoiogica 
tam luculentis commentariis illustravit Doctor Angelicus, 
nonnulli e nostra aetate, haud ignoti nominis viri, fidei 
christianse professionem denegant; quin et spuria esse 
opera ejus theologica, librumque illum percelebrem de 
Consolatione philosophicB tanta sententiarum gravitate, tam 
elegantibus carminibus refertum, nulio quidem vestigio 
auctorem christianum referre asserunt. Alii autem Boetium 



* Utrum Doethius vel Boetius scribendum non satis patet, cum in monumentis 
inscriptis quae supersunt, Boethius et Boetius inveniuntur. Si nominis hujus 
origo ex grseco fonte desumitur, fatemur melius scribi Boethium. Contra est 
autem Procopius , qui Bosrtoc ut verum Anicii nostri nomen usurpat. Doctus 
Aschbach (Die Anicier und die roemische Dichterin Proha, Wien, Gerold, 1870, 
p. 11), nomen Boetii a Boario foro detorquet, eo quod haeres fuerit Boetius 
paternse domus quae in hoc loco, non longe a Capitolio, in conspectu erat. Rem 
prorsus indiiferentem in medio relinquentes, in hujus nominis scriptione, re- 
centissimos Boetii opemm pditorcs, Migne et Peiper insecuti sumus. 



— 2 — 

christianum fuisse concedunl, non quidem eum qui pro 
chrisliana fide martyr occubueril, sed lepidum et inertem 
virum, qui poliorem vitee parlem, vel ariano regi Theodo- 
rico inserviendo, vel ethnicorum philosophorum opera per- 
lustrando traduxerit. Ita quidem censent e nostris Yiclor 
Le Clerc *, C. Jourdain^, Judicis de Mirandol^, LangsdorflF^, 
el apud Germanos Arnoldus ^, Handius \ Ritter "^, Baur ®, 
Obbarius ^ et Nilzschius *^ 

Pro tuendis autem Boelii parlibus non soli ac tenues in 
aciem procedimus ; stant enim e nostris castris bene taulti 
ac doctissimi viri inter quos referre liceat Siiltner **, 
Beehr *^ Schiindelen ^\ Bosisio **, Peiper*^, ac rerum eccle- 



* Ad cujus Prselectiones, non quidem editas, alludit C. Jourdain dum dicit : 
Boece a-t-il ^t^ le fervent chr^tien que Thistoire eccldsiastique nous repr^sente? 
Est-il Tauteur des ouvrages de th^ologie qui portent son nom ? Sa foi religieuse 
a-t-elle contribu^ aux pers^cutions dont il fut victime? II y a plusieurs ann^es, 
M. V. Le Clerc posait deja ces questions, et il les tranchait par la n^gative dans 
une sdrie de legons dont le souvenir est encore vivant chez ceux qui les ont en- 
tendues {De Vorigine des traditions sur le christianisme de Bo^ce, par Ch. 
Jourdain. M^moires pr^sent^s aTAcaddmie, t. VI, 1860, p. 331). 

« In opere supra dicto. 

' La Consolation philosophique de Bohce^ par Louis Judicis de Mirandoi, 
. Paris, Hachette, 1861. 

* Revue des Deux-Mondes, Th^odoric et Bo^ce, ann^e 1847, t. XVII, p. 852. 
' Kirchen und Ketzerhistorie, Schafifouse, 1740, tome I, lib. VI : « On devrait 

» presque compter parmi les paiens le c^lebre S6v4rin Bo^ce, si on ne lui attri- 
» buait, mais sans fondement, certains 6crits de pol^mique, entre autres un livre 
» contre Eutych^s et Nestorius, et un autre sur la Trinit^. » 

8 Encyclopedie de Ersch et Gruher^ t. XI, p. 283. 

' Hist. de laphilos. trad. de Vallemand, t. II, Paris, 1844. 

* De A. M. S. BoelhiOf christianoe doctrince assertorey Darmstadii, 1861. 
» Boethius, ad cod. fidem, cum Proleg,^ I6na, 1843. 

*o Das system des Boethius, Berlin, 1860. 

* * Boethius, der letzte Roemer, Programm. Eichstadt, 1852. 
*« Geschichte der rxmischen Literatur^ t. II, Carlsruhe, 1845. 

* 5 Divers articles dans le Theologisches Literaturhlatty Bonn., 1868-70-71. 
** SulV autenticita delle opere Teologiche di AniciOi M. Torquato, Severino 

Boezio, Pavia, 1869. 

*« -4. M. S. Boetii, Philosophtce consot* Lib. quinque^ accedunt ejusdem 
atque incertorum opuscula sacra, recensuit R. Peiper, Lipsiae, 1871. 



— 3 — 

siaslicarum scriptores Baronius, Mabillonius, Huetius, 
Bossuetius *, Rohrbacher, Moehler^, et prsesertira recen- 
tissimus amicissimusque E* Darras ^ Ad quorum senten- 
tiam accedentes, quantulocumque conatu nostro, plane 
perspicuum efficere salagemus 

I. — A. M. S. Boetiura, e christiana stirpe natum, ad 
exactamchrislianaereligionis normam vixisse, necrebellem, 
sed pro fide christiana occisum fuisse ; 

II. — Librum de Consolatione philosophm, a Boetio 
philosopho exaratum perplura haud obscura christianee 
fidei vestigia continere; 

III. — Eumdem esse genuinum auctorem librorum circa 
res e sacrae theologide penetralibus desumptas, qui inde a 
saeculo octavo ipsi adscribuntur. 

Triplex ergo nostrse qualiscumque disquisitionis caput. 
Ut amatde veritatis indagatores, non autem ut prsejudicatee 
opinionis studiosi, rem totara ex historise, philosophiseque 
fontibus conficiemus, longum brevi curriculo stadium di - 
metientes , non docere sed demonstrare solliciti , non 
multis sed firmis fulti argumentis, ut qui assensilis vel ab 
invitis ac reluctantibus extorquendi in animo habeamus* 
Jam, legentium bona venia, ad propositum pergamus. 



* Dans la pr^face de r^dition de P. Cally, ad usum Delphinit voir Mi|fne, 
t. LXin, col. 553. 

« Histoire de VEglise^ par Moehler, publi^e par Gams, Paris, Gaume, 1869, 
t. II, page 33. 

5 HiiU gener. de VEglise, t. XIV, Paris, Viv6s, 1870. 



L' 



'A 



PRIMA PARS 



DE BOETIO CHRISTIANO VIRO 



CAPUT PRIMUM. 



BOETIUS £ GENTE ANIGIA. 



Hasc e codice Rehdigeriano olim in monaslerio Sancti^ 
Michaelis in Hildesheim asservato, quique saeculo XI 
vel Xil adscribendus est, de vila Boetii ad marginem 
addita deprompsit recentissimus Boetii editor Peiper : 

« Anno dominicae incarnationisquadringenlesimo quinlo 
» Odoacer quidam rex barbarus invasit Ytaliam. Contra 
» quem Seno imperator Constantinopolitanus misit Theo- 
» doricum regem Gotorum commendans ei prsecipue Sena- 
» lum romanum et populum. At ille contra occiso Odoacro 
» et invasa Ytalia omnem pene nobilitatem romanam dis- 
» perdidit. Denique Simachum socerum Boelii ferro inter- 
» fecit. Ad quem idem Boetius tum alios tum librum de 
» Trinitate transcripsit. Nec minus fame necavit Johannem 
» papam. Ad quem idem Boetius adhuc dyaconam librum 
» contra Nestorium et queedam alia edidit. Postremo et 
» ipsum Boetium insimulatum apud se quod literas im- 
» peratori de libertate romana misisset apud Papiam car- 
» cere clausit. Deinde post scriptos ibidem de Consolatione 
» libros eductum quasi ut se de objectis purgaret circum- 



t ;-;*»-. 



^ 6 -^ 

» sedenlibus amicis interfecit. Sequenti anno Tbeodoricus 
» Rayenne subita defecit morte. Boetius autem honorifice 
» tumulatus est Papiae in cripta ecclesiee , et vocatur 
» Sanctus Seyerinus a proyintialibus, quod ei prenomen 
» fuil \ * 

H8ec yerbo tenus referre placuit, quia maxime cum 
caeteris codicibus ac fidissimis rerum scriptoribus concordat 
auctor, et quia plane Boelium christianum ac theologum 
asseritt 

Tres e vetustissimis codicibus, sciUcet Gothanus (s. Xli), 
Bernensis (s. Xi), ac Bambergensis II (s. XI) referunt 
Boetium ad illustrem illam Aniciam gentem pertinere, cui 
adnumerantur permulti e Gorneliis, e Magnis, e Deciis^ e 
Gordianis et e Manliis, necnon et sancli Martyres aquile- 
jenses, Cantius, Gantianus et Cantianilla % Paulinus etiam, 
pius ille Nolde episcopus, tum Cassiodorus senator et Enno- 
dius, papiensis episcopus, tum summi Pontifices Felix II, 
Gregorius Magnus, Hadrianus I et in medio aevo Innocen- 
tius III papa. 

Anicide gentis caput fuit Anicius Quintus Gallus, e Pre- 
neste oriundus^ qui, circa annum 470 ante Christum, Ro- 
mam yenit, ac civitatem romanam obtinuit. Anicia gens inter 
civiles discordias, agendi ratione moderata ac pacifica, po- 
tens et nobilis evasit. Ad hujus propinquitatem accesserunt 
Pincii sive Olybrii, Petronii et Probi. Inde illud Cassiodori 
qui et ipse ad Magnos pertinebat : « Anicios quidem pene 



* Peiper, Lipsiae, 1871, p. xxxv. 

• Martyrol, rom. die 31 maii. — Passio Beat. martyr. Cantian. Inter S. Am- 
brosii opera. Edit. benedictin., t. II, p. 458. 



principibus pares aelas prisca progenviil*. » Al maximum 
decus huic genti advenit, cum, anno posl Chrislum 325, 
Anicius Julianus consul fidem christianam amplexus est. Ad 
summam laudem pervenit Anicia gens, Anicio Probo con- 
sule, anno 371. Ille est enim Anicius Petronius Probus, prae- 
fectus Urbis, qui Ambrosium praefectum Mediolanum misit 
boc mandato : vade nou ut judex, sed ul episcopus. Atqui 
Ambrosius erat Probo propinquus et in fide christiana con- 
firmalus. Uxor Anicii Prpbi erat celebris illa poelria Faltonia 
Proba, quae Centones de Christi historia virgilianis versibus 
adornaverat, atque Alarico Romam invadente, cum a non- 
nullis paganis accusarelur de Porta Salaria Barbaris Iradita, 
coram accusantibus immota permansit. His versibus opus 
suum legendum ac filio tradendum ad Arcadium impera- 
torem mittebat Fallonia Proba : 

Romulidum ductor, clari lux altera solis^ 
Eoi qui regna regis, moderamine certo, 
Spes orbis, fratrisque decus, dignare, Marone 
Mutato in melius, divinum agnoscere sensum. 

Haec relegas, servesque diu, tradasque minori 
Arcadio, haec legat ille tuo generi, haec tua semper 
Accipiat doceatque suos Augusta propago *. 

Faltonise filius, indubitanter christianus, filiam nuptui 
dedit atavo Boetii, Flavio Manlio Theodoro consuli, 
anno 399, cui librum de Beata vita dedicavit D. Augus- 
tinus. Ipse autem Hipponensis Doctor de Anicia gente ad 



* Var., lib. X, ep. II. 

« Cento virgil. hist, u. et n, Test. complcxus. Halae-Magdeb. 1719. 



— 8 — 

istam Probam et ad Julianam, nobiles yiduas, ita scripsit : 
« Generosius quippe eligit Aniciana posteritas tam illustrem 
familiam beare, nuptias nesciendo, quam multiplicare pa- 
riendo, et in carne jam imitari yitam angelorum quam ex 
eame adhuc numerum augere mortalium *. » De eadem 
scripsit Hieronymus in epistola octava ad Demetriadem, 
ubi hanc rirginem Olibrio, Probse filio, natam esse significat, 
tum ejusdem Probae genus amplissimis prosequitur lau- 
dibus : « Proba illa omnium dignitatum et cunctae nobili- 
tatis in orbe romano nomen illustrius, cujus sanctitas et in 
universos effusa bonitas, etiam apud Barbaros venerabilis 
fuit : quorum trium liberorum Probini, Olibrii et Probi non 
fatigarunt ordinari) consalatus... * Aniciam gentem ante 
alias, Gbristi partes secutam, his versibus celebrat Pru- 
dentius : 

Fertur enim ante alios generosns Anicios arbis 
Illustrasse caput. Sic se Roma inclyta jactat. 
Qain et Olybriaci gentisqae et nominis hseres, 
Abjectis fastis, palmata insignis ab aala, 
Martyris ante fores Bniti submittere fasces 
Ambity et Ausoniam Christo inclinare securim ^. 

Fuit enim Anicia gens quse Cbristo venienti yiam para- 
ret , atque omnium maxime vim et operam posuit in fide 
Christi dilatanda tuendaque ^ 

Faltonise Probae filius, Anicius Probus filiam nuptui de- 



« Opera omnui, edit. benedict., t. II, p. 282. 

« Pnidentius, adv. Symm., Migne, t. LX, col. 164. 

.* Haec de Aniciis ex Aschach in linguam gallicam transtulimus : « On ne ren- 
contre aucune autre fumille romaine qui ait, pendaut une si longue suite de 
siecles, exerce une influence politique ^gale a celle des Auicius. Deja, a Tepoque 
des guerres que Rome soutint pour acqu^rir la domination sur ritalie, les Anicius 
sont comptes parmi les citoyens distingu^ et influents; aussi arrivent-ils bientot 



- 9 - 

derat, uti diximus, atavo Boetii nostri, scilicet Manlio 
Theodoro, beati Augustini amicissimo. Avus autem Boelii 
fuit ille prsefectus Prsetorii *, qui contra Altilam celebrem 
illamin CampisCatalaunensibus victoriam cum Aetio duce 
obtinuit. Postea calumniis oppressus apud imperatorem 
Valentinianum cum eodem Aetiooccisus est. Boetii pater, 
Anicius Manlius Flavius Boetius ^, consul fuit anno 487. 
Nomen ac genus matris ignotum. 

Heec de Boetii majoribus sufficiant, ut firmiter teneamus 
ipsum ortum esse e parentibus christianis ac christiana fide 



aux premieres charges de FEtat. Mais ils prenuent une positiou exceptionnelle 
au moment ou Constantin-le-Grand donne a FEmpire romain une nouvelle orga- 
nisation, et ou, Fancien culte disparaissant, la religion chretienne devient la reli- 
gion de Tfitat. Les Anicius furent alors Tune des premieres familles patriciennes 
qui embrasserent avec le plus de r^solution et de z^le le nouveau culte, et, par leur 
adh^sion aux institutions de Constantin, contribuirent le plus efficacement a faire 
passer Rorae paienne sous Tempire du Christ. Par leur haute position a la cour, 
par leurs alliances de famille et par leur puissante influence dans le S^nat, qui 
^tait redevenu consid^rable, par leurs largesses in^puisables, par leurs immenses 
possessions en Italie et dans la plupart des provinces de TEmpire, les Anicius 
furent, dans les deux demiers siecles , a peu pres le seul pouvoir politique qui 
arr^ta et retarda la chute d^finitive de FEmpire d'Occident. On les vit successive- 
ment en possession de toutes les hautes magistratures ; quelques-uns d'entre eux 
monterent m^me jusqu'au trone imp6rial. Leur puissance et leur consid6ralion 
ne fut pas ensevelie ?ous les ruines de TEmpire d'Occident. Ils surent se m^nager 
Tamitie des rois de race germanique qui domin^rent en Italie avec la faveur des 
empereurs d'Orient. La vanit^, rambition des rois Vandales et Goths se trouvait 
satisfaite d'entrer par des mariages dans la parente des Anicius. Les empereurs 
de Constantinople, eux-memes , prenaient le surnom d'Anicius , comme sUIs 
fussent descendus de la gens Anicia. Dans ce m6me temps , des membres de 
ceite famille rev^taient en Occident la plus haute dignite eccl^siastique , le sou- 
verain Pontificat. Les Anicius ne furent point ^trangers a la gloire des lettres, a 
une ^poque ou les sciences et les arts se pr^cipitaient vers la decadence. A leur 
famille appartenaient le pieux poete saint Paulin, ^vdque de Nole, le c616bre 
philosophe Boece, la femme poete Faltonia Proba. Ces divers ^crivains, en con- 
servant les traditions de Tantiquit^ classique, exercerent une grande influence 
sur la direction du mouvement intelleclucl pendant le moyen-dge.» (Die Anicier 
und die rcRmische Dichterin Proba^ Wien., 1870.) 

* Cassiod., Chronic. ad consulatum Aetii et Studii, anno 454, editio Gareti, 
p. 394. 

* Vallinus, de vita Boetii, Migne, t. LXIU, col. 555. 



— 10 — 

jam haereditaria imbutis. Ea enim fietate, jjam vetebantur 4 
iege ciyili et ecclesiastica paganos inter et christianos con- 
nubia ^ Igitur cuilibet dubium moyenti, an yir christianus 
fuerit Boetius, afferre necesse est argumenta ac rationes, 
quibus certa inconcussaque facta conyellere yaleat. 

Post annum setatis duodecimum patre orbatus Boetius 
humanissima cura^ benevolentia, studioque duorum ao^- 
plissimorum yirorum susceptus est, ut ipse narrat \ For- 
tuna verba faciente : « Taceo quod desolatum parente, 
» summorum te inlrorum cura suscepit , delectusque in 
» affinitatem principum civitatis, quod pretiosissimum pro- 
» pinquitatis genus est, prius carus quam proximus esse 
» coepisti. » Isti duo Boetii curatores fuerunt Festus ac 
Syflmidchus, senatores ambo. 

Festus ille, vir illustris, princeps senatds, sdentia pariter 
et aequitate conspicuus^ seholas Romae instauraverat, ad 
quas Patriciorum filii ex diversis imperii partibus conflue* 
bant \ Symmachus vero est ille Quintusiurelius Hemmius 
Symmachus quem omnes prseclaris iaudibus exornant^ 
quique inter sanctos ab Ecclesia catholica deputatus est \ 
Si testis auditiir Boetius ^ fuit Symmachus « vir totus ex 
sapientia virtutibusque factus » « socer etiam sanctus et 
aeque actu ipso reverendus ; » si Cassiodoro fidem facimus, 
magnificentia sua Symmachus Romam publicis ac privatis 
aedificiis decoravit. Multiplices et prseclarissimas fabricas 
in Urbe ac suburbanis constituendas curavit, quin et ipsum 



* Codex Theodos., Ub. m, tit. n\ ConcU. Chalced., act XV, can. xiv. 
s Consol., lib. 11, prosa 2. 

s Cassiod., Vmr., lib. I, epist. XV et XXXIX. 

* Acta Sanctor., t. XIX, die 23* Octob. 

* Consol., lib. U, p. i ; Ub. 1» p. 4. 



- H -" 

Pompeii theatrum suis ac regis Theodoriei sumptibus 
resddificandum suscepit ^ Hdec deSymmacho ac ejus genero 
Boetio scripsit Procopius ^ : « Symmachus et ejus gener 
BoetiuSy alto majorum sanguine, principes yero senatus 
romani et consules fuere, pfailosophieB et aequitati supra 
caeteros mortales studuerant, multisque egenis tum roQia- 
norum, tum externorum opibus suis subvenere. Hi ad iu- 
gentem gloriam evecti deterrimos quosque in sut invidiam 
concitarunty ete. » His Procopii verbis apprime consonant 
qufie de Symmaehi ac de Boeiii fide et charitate christiana 
aliunde elucent. Ad Symmachum enim scribit Ennodius ^ et 
eum his verbis salutat, quae tantum inter christianos in 
usum venire possunt : « Yale in Christo nostro, Romanae 
gentis nobilitas, et me jam ut clientem et famulum pro 
morum et naturae luce dignare. » Ad eumdem et ad Faus- 
tum coUegam epistolam direxit Avitus, Viennensis epis- 
copus, durante Romse Goelii Laurenlii schismate, in qua 
Symmachi, ut christiani viri ac senatoris, animum stu- 
diumque in Ecclesiam et Petri Sedem accendere nititur *. 



* Cassiod., Var,, lib. VI, epist. LI; lib. XI, episl. I. 

* 2u|x^a;jroc xoet Bosrioc, o toutov yap^jooc, exmoLTpi^M jxiv t6 devcna^fv >iot)jv.. 
IljO&tTGi) 8e j3ouXy}f Twv Pwpatwv xat uTraTw sysvitTQvrif oi^fta ts ytXoo^oytov iffxin 
o^ocvTS, xoi Stxatoo^)v>7? sn^tfAsXyjo^apisvw ovBsvoc YitTtrov TroXtTwv ts xat ^svwv xp^l'^^1' 
Tv]v oTTOjOtav tao^a^w, xat So^v;; S7rt iJLsyoc ^(opiiaKVTe ovSjoa; s; ^Govov tovc 
TrtXjOOTaTouf STnjyays^Tyjv. • . (Procop. , de Bel^lo gothic, Ub. J> c. i.) 

5 Lib. VII, ep. XXV, Migne, t. LXIII, col. 127. 

* c -Quibus cogQitis , quasi senator ipse romauus, quasi christianus episcopus^ 
obtestor, sic divinitatis coelestis dono temporibus vestris prosperitas optata succe- 
dat, sic dignitas in qua floretis universo orbi speciem romani nominis mundo 
labente contineat , ut in compectu vestro non sit Ecclesice minor quam reipu- 
blic» status; quodque vobis Deus posse praestitit, prosit et nobis; nec minus in 
Ecclesia vestra Sedem Petri quam in civitate apicem mundi... . nostis bene quas 
baeresum tempestates^ veluti ventis circumflantibus, fidei puppem ducamus. Si 
nobiscum hujuscemodi pericula formidatis, expedit ut Gubematorem vestrum 
participato labore tueamini (S. Aviti, epist. XXXI, Migne, t. LIX, col. 849J. » 



— 12 — 

Addamus et summi Ponlificis Hormisdde ^ testimoniumquo 
Symmachus « vir magnificus » nominatur, ac demum 
S. Gregorii Magni verba de sancta Galla Symmachi filia • : 
a Galla, hujus urbis nobilissima puella, Symmachi consulis 
ac patricii filia... » Mirum prorsus inauditumque foret tam 
diligentem ac prdeclaram cujusdam ethnici viri memoriam 
christianos episcopos ac summos Pontifices his yerbis cele- 
bravisse ^. 

Naxima diligentia, liberalitate ac pietate educatus 
Boetius multa quidem et varia ingenii specimina dedit. 
Non dilucide apparet utrum Athenas adiverit ; nam Cas- 
siodori verba rem dubiam relinquunt * at certum est 
ipsum in omni disciplinarum et artium genere multum 
profecisse, optimam rationem inveniendi eloquendique , 
sive in carminibus, sive in oratione soluta, ab oplimis prae- 
ceptoribus accepisse. Plurimse e Consolatione sententise 
fidem faciunt ipsum a neoplatonica Procli coaetanei doc- 
trina non alienum fuisse, Platonis Aristotelisque libros 
assidua manu versavisse*, Euclidis, Nicomachi, Pytha- 
gorse, Ptolemoi et Archimedis inventa sua fecisse, ac quae- 
dam etiam, sive in musica, sive in mathematicis disciplinis 
excogitavisse. Exstat Ennodii epistola quse miram Boetii 



^ Hormisdse, epist. ac Decret., Migne, t. LXIII, col. i88. 
« Dialog.^ lib. IV, c. xiii. 

> c Rien n'ost plus hypoth^tique que le christianisme de Symmaque, • ait Ju- 
dicis de Mlrandol, Introd., p. 21. 

* Hoc te, multa eruditionc saginatum, ita nosse didicimus; ut aites quas exer- 
cent vulgariter nescientes, in ipso disciplinarum fonte potaveris. Sic enim Athe- 
niensium scholas longe positus introisti ; sic palliatorum choris miscuisti togam, 
ut graecorum dogmata doctrinam feceris esse romanam (Cassiod., Var.^ lib. I, 
epist. XLV). 

> Respicio nutricem meam ( philosophiam ) cujus ab adolescentia Laribus 
obversatus fueram (CoimoI,, lib. VII, p. 3). 



— 13 — 

adolescenluli ingenii vim ac solerliam testatur; hanc in in- 
tegro referre liceat, quia thesim nostram de Boetio chris- 
tiano viro magnopere confirmare videtur : « Tu in me, 
A emendalissime hominum, dignaris praedicare virtules, 
» quem in annis puerilibus, sine aetatis praejudicio, indus- 
» tria fecit antiquum ; qui per diligentiam imples omne 
» quod cogitur ; cui inter vitse exordia ludus est lectionis 
» assiduitas, et delicise sudor alienus; in cujus manibus 
» duplicato igne rutilat, qua veteres face fulserunt; nam 
» quod vix majoribus circa extremitatem vitee contigit, 
» hoc tibi abundat in iimine. Vere dedisti pretium loqua- 
» citati mese, dum desiderantem coUoquuta primus aggre- 
* deris. Deo gratias, qui occultis itineribus de propinqui 
» vos necessaria affectione commovit *. » 

Cum tanto studio flagraret Boetius in litteris addiscendis 
tantamque diligentiam et induslriam in omni scienliarum 
atque artium genere impenderet, vix intelligitur ipsum a 
doctrina christiana abhorruisse, tamque cujusUbet veri el 
recti cupidum ingenium a catechesi christiana exulasse; 



* EnnodU epistol., Ub. VII, ep. XIII ; Migne, tom. LXIII, col. 120. —Cum circa 
quosdam hujus epistolse dictionum sensus non consentiant omnes^ nostram, qua- 
liscijjnque sit, in medium afferre Uceat translationem. 

Ennodiusa Bo^ce, 

Vons daignez, 6 le plus accompli des hommes, louer en moi quelques vertus, 
vous qui, d^s votre adolescence, avez su, sans rien perdre desavantages du jeune 
Hge, atteindre a la perfection des vieillards ; vous qui de vous-mdme vous portez 
vers cds difficultds que la contrainte seule fait aborder aux autres ; qui, d^s vos 
premi^res ann^es, vous Stes fait un jeu des lectures s^rieuses, en trouvant 
vos d^lices dans ce qui a coute les plus penibles labeurs. Entre vos mains 
le flambeau de Tantiquit^ rayonne d'un double ^clat, car vous avez accumul^, 
d^s le debut de votre vie, ce que les plus dg^s poss^dent a peine au terme de leur 
carrifere. II est donc vrai que vous attachez quelque prix a mon verbiage ^pisto- 
laire, puisque vous m'exprimez le d^sir de vous entretenir avec moi. GrSces 
soient rendues a Dieu, qui, par de secretes voies, vous a touche de raffectioD 
profonde que vous porte Tun de vos proches parents. 



— u — 



neque symbolum christianum, ut eatecbumenis ac neo- 
pbytis tradebatur didicisse. Contraria sententia tenenda 
est, si de Boetii cum Rusliciana Symmacbi filia connubio 
quantulacumque reddenda ratio esU De quo in sequen- 
tibus narrabitur. 



CAPDT SECUNDUM. 

BOETII GUM RUSTICIANA CONJUGIUM. 

Inter eos qui de Boetii vita narraverunt non desunt ^ qui 
ad secundas nuptias, priore defuncta uxore, ipsum convo- 
iasse asserunt; Juxta ipsos, bsec prior Boetii uxor non alia 
foret ac Elpis qusedam, Festi senatoris filia , et ut ipsamet 
testatur in suo epigraphio ^ « Siculae regionis alumna. • 
Prfieclaris ingenii dotibus ornatam, forma, forlunaque in- 
signem, versus etiam emendatissimos hymnosque sacros^ 



4 Inter quos Vallinus , P. Cally, cf. Migne, t. LXUI, col. 558 ; Darras, t. XIV, 

p.m, 

« Ex Peiper, p. 36. 

Helpis dicU ftai, sicoke regionis tlamna 

Qnam procal t patria coDjugis egit amor. 
Qao sine moesta dies. non anxia, flebilis hora ; 

Nec aolum ona caro, spiritas onaa erat. 
Lox mea non clausa est tali remaneute marito; 

Hajorique anims parte svperstea ero. 
Porticibns sacris jam non peregrina qniesco. 

Jadicis etemi testiflcata thronoii. 

s Prorsus absonum est editorem Migne Helpidi attribuisse Hymnum refor^ 
maium prout in recentioribus Breviarii romani editionibus legitur. Ita sonant 
4lelpidis versus ad diem festum S. Petri : 

Aarea lace, ct decore roseo, 

Lnx lacis, omne perfadisti ssecalam , 



felix Roma, qosB saBctorom prlncipom 
Bs porpanta pretioso jasraiae. 



— 15 — 

cbmposuiss^ felpido, at maturius e vita decessisse, ac Pa- 
pieesepuUam dicunt, diim per Italiam,ineunte matrimonio, 
cum Boetio conjuge iler faceret. His praecipue rationibus 
suam narrationem confirmant : l*' Antiqui hymni in hono- 
rem sanctorum Petri et Pauli Romae decantati, et in litur- 
gicis libriis asserVati huic Elpidi seu Elpidise, Boetii uxori, 
adscribuntur ; 2^ Bernensis codex sseculi XI, Legenda aureaj 
a Jacobo de Voragine , Elpidis epitaphium referunt ; 
3* AUudit Boetius ad pniis connuMutn, dum de socerorum 
splendore* verbafacit. In alio autemloco^de Symtoacho 
socero diserte loquitur ; duo ergo admittendi forent soceri. 
Ast opponunt alii Elpida seu Elpidiam cujus hytnni in 
breviario romano inscripti recitantur hodiedum usque, non 
satis ut Ahicii Severini Boetii uxorem designari. Addunt, 
cum Judicis de Mirandol ^ vocem « socerorum » patrem et 
malrem unius conjugis significare posse, ipso Vii^gilio teste. 
Confirmant suum dubium e Boetii silentio do isto priore 
matrimonio, de quo ne uUum quidem verbum in suis de 
Philosophia ac Theologia libris invenire est. De sepultura 
autem Elpidis in urbe papiensi, juxta Peiperum et alios 
bene multos, non adsunt argumenta quee fidem faciaiit. 



Non Unde toa, sed ipsonim meritU 
Excellis omnem mondi pulchrituditem. 

Hsec ad diem S. Pauli : 

Doctor egrej^e Paole, mores instrue, 
Et mente polnm nos transferro satage ; 
Donec perfectum largiatur plenius, 
Evacnato qnod ex parle gerimus, elc. 

iBreviar. rem. diejunii 29*.) 

i c Quis non te felicissimum cumtanto splendore socerorum... » [CotisoL, 

iib. II, p. 3.) 

s c Pretiosissimum generis himiani decus, Symmachus socer. o [Consol,, iib. II, 
p. i; cf. ihtd.y lib. I, prosa 4.) 

' La Consolation philosophique^ p. 348. 



— 16 — 

Doctissimus Bosisius qui tam diserte de Boetio martyre 
in papiensi ecclesia sepullo disserit^ ne alludit quidem 
ad Elpida, quinimo Capsonius ^, papiensis bibliothec^ 
prsefectus, testatur se neque sepulcrum, neque lapidem 
ullum neque membranam inyenisse in urbe Papiensi, quod 
saltem minimum Elpidis, Boetii uxoris, yestigium referret. 
Rem itaque in medio relinquentes, assertum D. Judicis de 
Mirandol ^ perfracte denegamus, scilicet « ex hoc priori 
Boetii matrimonio, si liquido constaret, maxime confirmari 
christianam Boelii professionem, et e contra eo fundamento 
convulso, totam ruere de Boetio christiano fabulam. » Ne 
temere ac maturius exultet D. Judicis, nam si granum 
unum demaSy non ideo totus ruit acervus. 

Quidquid ergo circa Elpida asseratur, manet vera ac 
certa sententia Symmachum patricium filiam suam Rusti- 
cianam Boetio in uxorem tradidisse^. Quod christiana fuerit 
et christianis moribus imbuta Rusticiana nullus inficias 
ibit. Omne dubium toUunt quae de sorore ejus Galia scrip- 
serunt Fulgenlius de Ruspe ac sanctus Gregorius Magnus. 

Ita enimin Dialogis narrat Gregorius Magnus : « Galla, 
» hujus urbis nobilissima puella, Symmachi, consulis ac 
» patricii filia, inlra adolescentide lempora marito tradita, 



* Memoria intorno al Ixiogo del supplizio di Severino Boezio, con un appen ■ 
dice intomo alla di Ini santitaf Pavia^ 1855. 

« Memorie Pavesif lib. III, p. 116. 

* • Si elle (Elpis) avait 6t6 la femme de Boece, il en rdsulterait mie forte pr6- 
somption en faveur du christianisme de notre auteur. Cest la en efTet un des 
arguments le plus souvent produit (!!!) par los partisans d'une opinioa qui n*est 
pas la notre. » [Introd., p. 12.) 

* OirrwT8 mpvfrt.,. xat ou;^ ^cora Pouorixtav^ t^ Borrioi» f«v YKjxer^ yevofAivii}, 

«aiSe 8s Iuppa;^ov, xai rr/v oxidLa^it ose roi; SeofASvotc Trporstvopievii. (Procop.,d6 
Bello gothic.y lib. in, c. xx.) 



-17 — 

* in unius anni spatio ejus est morte viduata. Quee dum 
» fervente mundi copia, ad iterandum thalamum et opes 
» et setas vocarent, elegit magis spiritualibus nuptiis copu- 
» lari, in quibus a luctu incipitur, sed ad gaudia fleterna 
» pervenitur quam carnalibus nupiiis subjici, quse a laeti- 
» tia semper incipiunt, et ad finem cum luctu tendunt*. » 

Ad illam in laudabili servandae viduitatis proposito con- 
firmandam sanctusFulgentius, episcopus de Ruspe in Africa, 
qui tum, sflevienle persecutione Yandalica, in Sardiniam 
exsulabat , multum adlaboravit. Testis est in primis illa 
percelebris Epistola consolatoria ad Gallam a sancto Ful- 
gentio directa, quae ex intimis doctrinee christianae penetra- 
libus gravissima ac suavissima pro sancta viduitate 
momenta continet, quamque his fere verbis concludit 
sanctissimus Praesul : 

« Disponimus enim ad sororem tuam, sanctam Christi 
» virginem Probam, quam Dominus hoc tempore prseci- 
» puum in urbe Boma dare dignatus est virginitalis et 
» humilitatis exemplar, de jejunio et oratione aliquid scri- 
» bere^ » Quod quidem propositum diligenler implevit 
Fulgentius, ut testatur alia epistola de virginitate atque 
humilitate ad Probam virginem. Qusenam autem fuerit ista 
Proba quam vocat Fulgentius sororem Gallee ? NuUa alia 
nisi Anicii Probi consulis, anno 513, Gallse mariti soror, 
non autem soror germana. Luculenter enim discernit Ful- 
gentius inter utriusque feminae ortum ac parentelam. Ad 
Probam enim verba dirigit apprime cum Aniciorum fortuna 



A S. Greg. Magn., Dialog, ,\ih, IV, c. xiii. 

• Ad Gallam vid. Migne, t. LXV, col. 311-313. — Ibid., col. 324-339. 



- i8 — 

et laude coDsonaQlia : « quee cum sis avis, alavisque nata 
» consulibus, et deliciis regalibus enutrila.. .* « Oe Galla 
autem Symmachi patricii filia dicil : « Et licet avo, patre, 
» socero consulibus, pridem fueris inter saeculares illus- 
» tris.... » 

Ex hac Boetii propinquilate cum Anicio Probo, cum ejus 
vidua sancta Galla, cum ejus sorore sacra virgine Proba, 
plane sequitur ipsum christianum fuisse, nam tunc tem- 
poris, tam in foro civili quam in foro Ecclesise, jam veta- 
bantur, uti diximus, paganos inter et christianos connubia. 
De csetero uxoris suse Rusticianee laudem et insignes vir- 
tules celebrat Boetius, dum de domestica sua vita ita dis- 
serit': <r Praeterea penetral innocens domAs, honestissi- 
» morum coetus amicorum , socer etiam sanclus et seque 
» actu ipso reverendus ab omni nos bujus crirainis (male- 
» fici.i) suspicione defendunt. » Et alio loco^ : « Vivit uxor 
u ingenio modesta, pudicilia, pudore, prsecellens, et, ut 
9 omnes ejus dotes breviler includam, patri similis. » 
Hunc patrem, Symmachum scilicel, « preliosissimum hu- 



<« 



* Exstat Eimodii epistola ad hunc Probum {Epist., lib. VIII, ep. XXVII), quam 
his verbis concludit Episcopus Ticinensis : < Proinde vale per gratiam Dei, et 
• studium meum approbans amantem tui amplifica muniis litterarum. > Exstait 
Miam inter monumenta christiana hujus Probi sequens epitaphium quo plane 
liquet ipsum fuisse christianum (Migne, t. LXm, col. 128). 

Spes generis clari, Bagntrnin gloria patnun , 

Sollers ingenio, carmine doctiloqaos. 
Inlnstris, sapiens, Inunilis, mederatas, honestos, 

Gonmmnis, gratns, plos bonitate pins. 
Ante annos animnmqne gerens lelatis avits 

Glarier in patria nobilitate Probns. 
Nil tibi mors nocnit : cnm hac vivis lande perenni, 

Et Ghristi in regno dnm sine fine manes. 
Hsee tibi qns ceeini, non snnt prsconia falia i 

Pro meritii tm «st testii nblque tna. 
« Consol, lib. I, pr. 4. 
» Con$ol,, Ub. II, pr. 4, 



— 49 — 

» maai generis decus, » « yirum totum ex sapientia virtu- 
» tibusque factum * , » « sanctum ac reverendum * • 
adpellaty quse verba vix aliumac christianum virum deceHt. 
Duos ex Rusticiana filios suscepit Boelius, alterum Sym- 
machum ex avito nomine^ alterum ex paterno Boetium 
dictum, qui ambo <r liberi consulares fuerunt^, et jam in 
puerili «etateaviti ac paterni ingenii specimen retulerunt^, » 
amboque consulatum gesserunt, anno 522» 



CAPUT TERTIUM. 

DE BOETn SGIENTIARUM AG UTTERARUM STUDHS. 

Sat ex Cassiodoro ' compertum est Symmachum fuisse in 
aedificiis extruendis peritissimum et « Romam in subur- 
banis traxisse • sive ergo apud socerum, sive in propriis 
aedibus habitaverit BoetiuS; certum est ipsum omni fortu- 
natae vitse splendore et eleganti cultu vitam degisse, tum 
liberalitate in pauperes, ac benevolentia in miseros quosque, 
teste Procopio ^, emicuisse ; scientiarum et artium instru- 
menta^ librorum etiam atque codicum copiam apud se col- 
legisse, e.t in bibliotheca^ qu8e « ebore ac vitro comptls 



* ConsoLy lib. H, pr. 4. 

* Consol, lib. I, pr. 4. 

s « Quid dicam liberos consulares quorum jam ut in id SBtatis puens, yel pa- 
temi, vel aviti specimen elucet ingenii ? » {ConsoLy lib. II, pr. 4). 

^ • Duos pariter consules liberos tuos domo provehi , sub Irequentia Patrum, 
sttb plebis alacritate vidisti > {ConsoLt lib. II, pr. 3). 

* Cassiod., Var,, lib. IV, ep. LI. 

* De BelU Goth., lib. I, c. i. 
f C^moh^ lib. I, p. 5. 



— 20 — 

parielibus • exornala eral, asservasse. Hujus loci, Musis 
dedicati, memoriam facit Boetius, cum in custodia positus, 
Philosophide alloquenti respondet : « Hseccine cst biblio- 
M theca, quam certissimam tibi sedem nostris in Laribus 
m ipsa delegeras? In qua mecum saepe residens de huma- 

• narum divinarumque rerum scientia disserebas? Talis 

• habitus, talisque vultus erat, cum tecum naturae secreta 
» rimarer, cum mihi siderum vias radio describeres, cum 

• mores nostros, totiusque vitae rationem ad ccelestis or- 
» dinis exempla formares *. » 

Igitur florente juventa et « muUiformibus Fortuna fucis 
blandiente » vixit Boetius integer vitse scelerisque purus, 
maximo philosophiee studio detentus. Mathematicas disci- 
plinas, arithmeticam , musicam, astronomiamque celeri 
penna pervolavit, ac philosophicis totus disciplinis incubuit. 
In mathemathicis priora Grsecorum inventa ad Latinorum 
usum convertit, vel dilucidiori ordine disposuit. Ejus arith- 
metica in duos partita libros, a ISicomachi opere partim 
tlesumpta, sed in commodiorem usum emendata est \ His 
methodum suam describit Boetius ^ : 

9 Ea quae de numeris a Nicomacho diffusius disputata 
» sunt, moderata brevilale collegi. El quae transcursa velo- 
» cius angustiorem intelligentiae praestabant adilum, medio- 
» cri adjectione reseravi, ul aliquando ad evidentiam rerum 
» nostris etiam formulis ac descriptionibns uteremur. * 

Doctrinam de numeris ad uuitatem in Deo et persona- 
rum Trinitatem explanandam adhibet Boetius , iu libro de 



» Conjo/.. Ub. I. p. 4. 

« De Aritkm, Prmf,, Migne, t. LXm. col. 10». 

s IbiJ., c. TU. coL 1(K&. 



— 21 — 

S. Trinilate qui vere genuinus postea demonstrabitur, cum 
dicit: « Qua ostenditur non omnem unitatum repetilionem, 
numerum pluralitatemque perficere... subintrat numerus, 
quem ex subjectorum diversitale confici superius expla- 
natum est *. » Haec tam accurate dicta virum numerorum 
ac theologise christianae peritissimum sapiunt. 

Quinque Ubros de Musica scripsit Boetius Pythagoreo- 
rum vestigiis insistens necnon et Philolai crotoniatis. Cum 
Platone maxime cavendum existimat^ « ne de bene morata 
musica aliquid permutetur. » Ejus in musica adinventa ad 
Gregorianum cantum moderandum multum sancto Grego- 
rio Magno inservisse censet scriptor italicus Quadrio ^ 

Ex duobus de Geometria libris, alter est mera Euch'dis 
Iranslatio, alter de Geometriae utiHlate et usu disquisitio; 
quod opus imperfectum reraansit. 

Ciceronis Topica * in septem libris commentatus est 
Boelius, ex quibus sexli conclusio ac seplimus totus tempo- 
rum injuria perierunt. 

Sed longe major pars operum Boetii ad philosophiam per- 
tinet. Alia sunt merse Porphyrii et Aristotelis Iranslationes, 
alia propria Boelii invenla. In Arislolele interprelando 
fideHter magis quam eleganter procedit Boetius, omnium 
minime usus hoc suavi atque ornato dicendi genere, quod 
prae se fert liber de Consolatione. Hoc meminisse velint qui 
tam audacter contendunt ex diverso genere dicendioperum 



* De TriniU, c. iii, v et vi ; Cf. D. Thomas in lib. Boetii de Trinit.,qu. 1, a. 4, 
ad2. 

* De Musica^ lib. I, c. 1. 

5 Storia d'ogni poesiay vol. U, p. 107. 

* Boetii Comment. in Cicer. Topica edidit Robert. Stephanus, Paris, 1540 ;— 
Cicer. opera omnia. Orelli, Torici Helvetiorum. 



r^»J-. 



M :'::JkL 'ZlSUk. 



■^" , 



r;*.: 



- - f#fS <>''*>,■•<•* -^J* 






icMt .:■. . Ji^-nan&.iii_ai 






■Tfll'TITg 



r. 



it 



Ul. 



iiMivfrrmfli^ * *;aBaft£UBi& 



;«<.'* '^ ^'^siiwr^v-nf»^ l'\t4>irtSLa4mia^nA^ti i¥ Htum n iku 



" <* 



■{^ /'^»«1' '*^o^ ^?0#fffiM -'^flliauu te TTwaaigi ^OT' .HL- 
'Jyif \^^r^^fvt^ ^fpi^ ipt0tm^ .-h^rtai JWWAW» -nmtnwy j^ 

7A,*fn'/»>i^ >fi*rP#r?** -^ff^iw? iJitJiCa ^san 

g^^MffiVi^ T^^i^y^^^^ *;gwi;iiyfrtf HiiiiMuippp it 



/ • 



/• 



# 



. //,»/.//.> thh t^h^t^h flhtmht^fi^Hi tii^ m fW» 14. 




— 23 — 

dum verisimile est; quod propositum forsan interceptum 
fuit, ac immutatum, tum necessitate purgandi criminis 
apud posteros, lum studio firmissimae in divinam Providen- 
tiamfidei profitendae, etiam luctuosissimo imminente fato *. 
Circa qusestionem vise ac methodi veritatis indagandae 
multum versatus est Boetius ^, ac non solum de purganda 
philosophia graeca Pythagorae, Platonis et Aristotelis ab 
erroribus ethnicorum, Judaeorum et Alexandrinorum , ex 
domesticis^ ut ipse ait, probationibus ^ excogitavit, verum 
etiam fidei christiarKB idonea argumentorum adjumenta 
prcestare S fidem rationemque conjungere ^ in animo habuit. 
Ideo tantum pondus in addiscenda dialectica reponit ^, ac 



» operis hujus utilitate, necnon etiam laude, contenderim, qua in re faveant 
i oportet quos nuUa coquit invidia » ( Lih. delnterp,, edit. secund., lib. H, 
Migne, t. LXIV, col. 433). 

* « At vero hic etiam nostris malis cumulus accedit, quod existimatio pluri- 
i morum, non rerum merita, sed fortunae spectat eventum, eaque tantum judi- 
> cat esse provisa quae felicitas commendaverit • (Consol,, lib. I, pr. 4). 

* Persaepe occurri^ in scriptis Boetii anxia de methodo investiganda sollicitudo : 
« Aristoteles... veripropinquarationedefiniens .. factusest pons introdxictionis. • 
— « Egomet aliquem quodammodo pontem ponere » — « introductionis temepra- 
» mentum facere » — « quadam quasi intelligentiae luctatione praeludere » — 
« quemdam quasi ordinem filumque disponendo disciplinarum gradus tradere 
tt constitui ut vi(B ex filo quodam procedat ratio. s — « Sunt enim quidam gradus, 
» cerlaeque progressionum dimensiones, quibus ascendi progredique possit, » — 
« gradus in scalarum modo dispositi, quibus ab inferiore ad superius elementum 
» sit ascensus. » 

5 Consol.y lib. 111, pr. 12, Migne, t. LXIII, col. 781. 

* Lih. de Trinitate, c. vi. 

* Utnim Pater, ad Johannem diaconum : « Diligentius intuere quae dicta 
» sunt, et fidem si poteris rationemque conjunge. > 

8 Hoc BoQtii consilium luce clarius elucet in Prologo Libri Alcuini de fide 
SanctcB et individux Trinitatis, ad Imperatorem Carolum : Hunc librum non 
scripsi, ait Alcuinus, quasi tibi, Imperator, fides christiana incognita esset, sed... 
« ut convincerem eos (sacerdotes Dei ac popuU praedicatores) qui minus utile 
» esse exiitimabant vestram nobilissimam iutentionem dialecticae disciplinae, dis- 
» c.^re velle rationes quas Pater Augustinus in libris de Sancta Trinitate 
» upprime necessarias esse putavit, dum profundissimas de Sancta Trinitate 
» qiuestiones ywnnisi categoriarum suhtilitate solvi posse probamt, • 



— «4 -- 

difBcillimas e sacra Theologia quaestiones, ope dialecticiB, 
feliciter solyit. Numero quinque supersunt ejus opuscula 
theologica, quae genuina prcesupponimus, e quibus eminent 
praeserlim Liber de sancta Trinitaie, ad Symmachum soce- 
rum, et Liber contra Eutychen et Nestorium ad Johannem 
diaconum. De his fuse lateque poslhac disputabitur. 

Vere christianus philosophus fiiit Boetius; philosophiam 
adamayit ut « praeyiam luminis veri ^ », fidei christiaofle 
scilicet, ut summum totius vilae solamen. 

His verbis de suo philosophise studio cum Sjmmacho dis- 
serit: « Cum in omnibus philosophiae disciplinis ediscendis 
atque tractandis summum vitse positum solamen exisli- 
mem, tum jocundius ac veluti cum quodam fructu etiam 
laboris accipioquae tecum communicanda compono. Nam 
etsi ipsa speculatio veritatis sua quadam specie sectanda 
est, fit tamen amabilior cum in commune deducitur...fit- 
que jucundior disciplina cum inter ejusdem sapientise 
conscios jubet esse sapientem.,. Quod igitur apud scrip- 
tores quidem Graecos per quam rarissimos, strictim 
atque confuse, apud Latinos vero nullos reperi, id tuse 
scientise dedicatum, noster etsi diuturnus, coepti tamen 
efficax labor excoluit '. » Quam haec bene consonentcum 
verbis ad eumdem Sjmmachum in Libro de S. Trinitate 
nemo non yidet : « Invesligatam diutissime qudestionem 

• formatam rationibns^ litterisque mandatam, afferendam 
> Tobis communicandamque curavi, tam vestri cupidus ju- 

• dicii^ quam noslri studiosus inventi. » Et ad calcem : 



* ConsoL, lib. IV, pr. i. 

• De SyU, hyp., lib. I, Migne, LXIV/.col 831 . 



-25- 

« Ou« utrum recte decursa sit (quaeslio) an minime, ves- 
» trae statuet pronuntiationis auctoritas. » Itaque Symma- 
cho socero, christiano viro, doctissimo, sua in philo- 
sophia inventa examinanda et corrigenda tradit Boetius. 
Hoc tam sapienti consilio vir ac philosophus christianus 
cuilibet agnoscitur*. 

Ergo non emphatice sed vere de Boetio scripsit Cassio- 



< Hoc loco describere prsestat elenclium omnium qu» Boetii supersunt ope- 
rum, juxta Schundelen, Bsehr, Migne et alios : 

I. — De Unitate et Uno, Migne, t. LXIII, col. 1075. 

II. — De Arithmetica, lib. II, Migne, ibid., col. 1079. 

III. — De Musica, lib. V, Migne, ibid., col. 1177. 

IV. — In Porphyrii Isagogen de Praedic. a Victorino translatum, Dialogi duo, 

Migne, t. LXIV, col. 9. 

V. — Commentariorum in Porphyrium ase translat., lib. V, Migne, ibid.y col. 71. 

VI. — In Aristotelis Categorias Commentariorum, lib. V, Migne, ibid,, col. 159. 

VII. — In Aristotelis Librum de Interpretatione, libri II, seu minora commen- 

taria.Migne, ibid., col. 293. 
VIU. — In Aristotelis Librum de Interpretatione, libri VI, seu majora commen- 
taria, Migne, t. LXIV, col. 393. — Quod egregium opus declarat Boetius 
se per duos annos integros assiduo labore exarasse. 

IX. — Analyticorum priorum Aristotelis, lib. II, Migne, ibid,, col. 639. 

X. — Analylicorum posteriorum Aristotelis, lib. II, Migne, ibid., col. 711. 

XI. — Topica Aristotelis, lib. VUI, Migne, ibid., col. 909. 

XII. — Elenchorum Sophisticorum, lib. II, Migne, ibid., col. 1007.— Quse quatuor 

posteriora opera sunt merae translationes e grseco in latinum. 

XIII. — In Topica Ciceronis commentar., lib. VI, Migne, ihid., col. 1039. 

XIV. — De Dififorentiis Topicis, lib. IV, Migne, i&td., col. 1173. 

XV. — Introductio ad syllogismos categoricos, Migne, ibid.^ col. 761. — De syl- 

logismo categorico, lib. II, Ibid., col. 793. — De syllogismo hypothetico, 
lib. II, ad Symmachum, ibid., coL 831. — De divisione ac definitione, 
opuscula, ibid., cuL 875 et 89L 

XVI. — Opuscula theologica : I. Quomodo substaniice in eo quod sunt bonae sint, 

cum non sunt substantialia bona (Hebdomades), ad Johannem diacon. 
Eccles. Rom., Migne, t. LXIV, coL 1311. — II. Liber de Persona et 
duabus naturis, contra Eutychen et Nestorium, ad Johannem diacon. 
Eccl. llom., ibid., coL 1337. — III. XJtrum Paterei Filius ac Spiritus 
sanctus de divinitate substantialiter praedicentur ad Joannem diaconum 
EccL rom., ibid., coL 1299. — IV. De Trinitate, ad Quintum Aurelium 
Symmachum socerum , ibid., coL 1247. — V. Brevis fldei complexio, 
ibid., col. 1333 ; apud Peiper, de Fide catholica^ p. 175. 

XVII. — De Consolatione philosophias, lib. V, Migne, t. LXUI, col. 579, 



dorus^ : « Hac te multa eruditione saginalum, ila nosse 
» didicimuSy ut arles quas exercent vulgariter nescientes, 
» in ipso disciplinarum foote potaveris.... Translalionibus 
* tuis Pythagoras musicus, Ptolemaeus astronomus, legun- 
» tur Italis ; Nicomachus arilhmeticus, geometricus Euclides 
x> audiuntur Ausoniis; Plato theologus, Aristoteles logicus 
» quirinali voce disceptant..*. mechanicum etiam Archime- 
» dem latialem Siculis reddidisti, et quascumque disci- 
» plinas vel artes foecunda Grsecia per singulos viros edidit, 
» te uno auctore, patrio sermone Roma suscepit. » 

Commendant autem philosophica Boetii opera Cassio- 
dorus ^ necnon sanctxis Isidorus Hispalensis. 



CAPUT QUARTUM. 



BOETIUS PATRICIUS ELIGITUR. 



Cum tanta tamque varia ingenii documenta preeberet 
Boetius, jam ab ineunte adolesceniia, ad patritiam digni- 
tatem evectus est, et in numerum Patrum receptus. Si ad 



* Var., lib. I, ep. XLV. 

s « Isagogen transtulit Patricius BoetiuS) commenta ejus gemina derelin- 
quens. Calegorias idem transtulit Patricius Boetius, cujus commenta tribus libris 
ipse quoque formavit. Perihermenias supra memoratus Patricius in latinum 
transtulit : cujus commcnta ipse duplicia minutissima disputatione tractavit. > 
(Cassiod., de Dialectica^ p. 583, t. II , Rotomagi, 1679.) — Commendat autem 
Cassiodorus Boetii Arithmeticam dum dicit : « Deinde magnificus vir Boetius 
latino sermone translatum [A.p.ulejum) Romanis contulit lectitandum. » [Ihidem, 
p. 586.) — Cum autem Boetium musicum tantopere exaltaverit in epistolis, nul- 
lam in Institutione de eo mentionem facit, sed commendat Albinum,Gaudentium, 
Apulejum, ac S. Augustinum {Ihid.y p. 588). Annon forsan ex livore ? — Isidorus 
Hispalensis de Boetio, juxta Cassiodorum> loquitur : « Isagogen ex graeco in lati- 
num transtulit Victorinus orator, commentumque ejus quinque libris Boetius 
edidit. » (Onpiw., lib. II, cap. xxv.) — « Numeri disciplinam . . . . apud latinos 
primus Apulejus, deinde Boetius transtulit. » {Ibid., lib. III, c. ii.) 



— 27 — 

Cassiodori epistolas *, et ad Ennodii Paraencsin didasca- 
licam ^ attenditur, referenda est Boetii in senatum admissio 
ad annum 496. Hic conventus quem tunc temporis nun« 
cupal Theodoricus rex ^ « gremium libertatis », « vene- 
randum coetum, » « sacrum ordinem ^», tribus potissimum 
distractus erat partibus. Una pars, ad quara accensebanlur 
Anicii, veteris Rbmee laudis et antiquee libertatis memor, 
Gothorum dominationem arianam, ut in catholicos paci- 
ficam, tuebantur, licet tamen ab orientali Romanorum im» 
perio oculos non averterent, nec spes italicae libertatis recu- 
perandae penitus abjicerent. Ideo praesentes orientalem inter 
et romanam Ecclesiam discordias, ab Anastasio imperatore 
eutychiano concitatas, sedare et eitinguere adlaborabant. 
Hujus parlis princeps erat Festus INiger ; cui adhaerebant 
Symmachus, Boetius, Probinus, et inter clericos forsan 
Gelasius * papa, Joannes Ecclesiae romanae diaconus, et ille 
etiam Coelius Laurentius, qui et schismatis auctor fuit. 
Alii inter senatores partes Gothorum sequebantur eorumque 
in Italiam adventitium principatum stabilem ac perpetuo 
duraturum sperabant. Hi autem erant vel Gothi vel pere- 
grini perplurimi quos Theodoricus ad patriciam dignitatem 
provexerat, ut eos ardenlioribus « libertatis romanae * 
asseclis quasi opponeret ^ alii demum e patricio genere orti. 



* Vor., lib. n, ep. LX et LXI. 

* i £st Boetius patricius in quo vix discendi annos respicis (22), et intelligis 
pueritiam sufQcere jam docendi : de quo emendatorum judicavit electis. • (Migne, 
t. LXIII, coL 25i.) 

* Cassiod., Var,^ lib. I, ep. XLI ; lib. III, ep. VI. — « Praeterea sumptas in 
adolescentia negatas senibus dignitates. » (ConsoL, lib. II, pr. 3.) 

^ Ad Anastasiimi imperatorem scribebat Gelasius papa : « Te, sicut Romanus 
natus, Romanorum principem amo, colo, suscipio. » {Epist. VIII, ap. Labbe.) 

* « Delectat peregrini germinis viros gremio libertatis inserere; ut variis 
£rondescat senatus aula virtutibus. f (Cassiod., Var,, lib. lU, ep. VI.) 



— 28 — 

qudmcuinque partem sive politicam, sive religiosam perosi, 
nullius laudis cupidi, a scientiis et artibus prorsus alieni^ 
doctissimum quemque diminuentes vel obscurantes^* ignara 
segnitie » et « callido livore » aliis tantum praecelle- 
bant *. 

Ouo tempore autem in senatum admissus fuit Boetius, 
jam nullus huic conyentui interfuisse yidetur etbnicus» 
« Ecce jam in illo sacrario libertatis nibil servile de ido- 
lorum cultibus inyenitur, » ait Ennodius ^. Notum erat 
Tbeodorici edictum sub poena capitali paganos ritus et 
sacriiicia prohibens ^. Perperam itaque argumentum sumit 
pro paganitate senatAs Judicis dc Mirandol ^ ex petitione 
quorumdam Patrum pro restauralione Lupercalium et ex 
Gelasii papae ad Andromachum senatorem responsione '. 
Nam illud tantum ex hac vehementi summi Pontificis 
objurgatione sequitur : !• Non quidem nobiles viros sed 
« vilem, vulgaremque plebem » Lupercalia celebrare; 
2* hos ludos a christianis contra quos excommunicationis 



< ff Unde mihi maxime subiit admirandum, quflonam hscc indoctorum homi- 
num audacia , qui inscientise vitinm prsesumptionis atque impudentis nube 
conentur obducere, eum non modo sajpe id quod proponatur ignorent, verum in 
ejusmodi contentionibus ne id quidem quod ipsi loquantur intelligant. • [Contra 
Eutychen et Nestor. Procfim.) — Cf. De Trinit. Procem. : • Quocumque igitur a 
vobis (a Symmacho) dejeci oculos, partim ignava segnities, partim callidus livor 
occurrit. » 

* Lib. apolog. pro synod., Mignc, t. LXIII, col. 206. 

> c Si quis pagano ritu sacriflcare fuerit deprehensus... sub justa aestimatione 
capite puniatur. • {Edictum Theod,^ n« 108, juxta Muratori ab anno 500.) 

* • Ou est la preuve qu'il (Bo6ce) ait dt6 chrdtien ? On en donne plusieurs. La 
» premi^re, c'cst qu'i la fln du v* sidclc le paganisme avait depuis longtemps 
» disparu de Tltalie. Mais cettc assertion ost contredite, ct nous avons encore le 
• trait^ dans lequel le pape G^lase 1 8'oppose au r^tablissement des Lupercales.» 
{Inlrod., p. 15.) En modo contra Boctium christianum firmissimum argumen- 
tuml 

* Baronius, ad ann. 496. 



— 29 — 

pcenam decernebat Pontifex, frequenlari; 3** « has vani- 
tates » nunc esse « superfluas « ac posse removeri ; 4^ a 
senatu revera sublata fuisse Lupercalia, atque etiam « mi- 
noris superstitionis spectacula* -, » 5° senatorem Androma- 
chum; qui in Patrum conventu verba fecerat pro Luperca- 
lium restauratione christianum fuisse ex S. Gelasii respon- 
sione. Jam vero si ethnicus fuisset Boetius, quis dubitet 
quin hac data occasione sui cultt!is defendendi officium 
alacriter susceperit? Sed ad alia properemus. 

Boetii nomine famaque permotus Theodoricus rex, ejus 
integritate et solertia fretus ipsi monetae curam deman- 
davit^ Mox rogatus Theodoricus a Burgundium rege 
Gundobaldo de horologio aquatili et solari ad ipsum trans- 
mittendo, Boetium utpote mechanicae artis ac mathesis 
peritissimum ad hsec opera perficienda invitavit, iUa celebri 
epistola, Cassiodori manu conscripta, in qua varia Boetii 
in scientiis et artibus jam antea qusesita merita recen- 
sentur, el mechanicarum arlium miracula celebrantur, 
Tum his verbis concludit : « Haec quia studiosius te legisse 
» cognovimus, praedicta nobis horologia quantocius Irans- 
» mittere maturabis ; ut te notum in illa parte mundifacias 
» ubi aliter pervenire non poteras. Agnoscant per te exterae 
» gentes tales nos habere nobiles, quales leguntur auc- 
» tores. Onoties non sunt crediluri quod viderint ? Quoties 
» hanc veritatem lusoria somnia putabunt? El quando 
)) fuerinl a stupore conversi, non audebunt se aequales 



* Baronius, loc. cit. 

* 9 Quapropter prudentia vestra lectionibus erudita dogmatieis scelestam &1- 
sitatem a consortio veritatis ejiciat, ne cui sit appetibile aliquid de illa integritate 
sttbducerc. > (Cassiod., Var,, lib. I, ep. X.) 



— 80 — 

* nobis dicere, apud quos sciunt sapientes talia cogitasse *. » 
Cum autem artefactum Boetii opus ad Gundobaldum trans- 
mittit Theodoricus, alia epistola donum comitatur, quse 
sequenlia conlinet : « Discat sub Yobis Burgundia res sub- 
» tilissimas inspicere, et antiquorum inventa laudare : per 
» quos propositim gentile deponitj et dum prudentiam regis 
» sui respicit, jure facta sapientium concupiscit. Dis- 

• tinguat spatia diei actibus suis, horarum aptissime mo- 
» menta constituat*. » Fam si ethnicus fuisset Boetius, suae 
artis miraculorum ope, Burgundise ex paganitate ad chris- 
tianam fiidem convertendfie, juxta Theodorici menteoiy 
etiam ipse auctor fuisset. Quod quidem inconveniens et 
incredibile videtur. 

Exstat et alia Theodorici epistola ad Boetiumj quam 
paulo ante Clodovfiei Francorum regis in Alemanos vic- 
toriam (496) conscriptam esse censet Baronius. Nuntiat 
Theodoricus Francorum regem enixis precibus citharoe- 
dum expetiisse, ac rogat Boetium, musicse peritum, hunc 
hominem eligere et ad Francos Iransmittere. Permulta de 
musicse laude, touis, modis, numeris in sua epistola rex 
disserit. Quaedam autem allata sunt quse ad Boetium ethni- 
cum dicta absona prorsus, imo et insolentia forent : « Mise- 
)> ratio divina localiter sparsit gratiam, dum omnia sua 
■» valde fecit esse laudanda... Loquamur de illo Psalterio e 
» coelo lapso, quod vir toto orbe cantabilis, ita modulatum 
» pro animae sospitate composuit ut his hymnis et mentis 
» vulnera sanarentur et divinitatis singularis gratia con- 



* Cassiod., Yar., Ub. I, ep. XLV. 
■ im., ep. XLVI. 



— 81 - 

» quiratur... En quod saeculum miretur et credat : pepu- 

* lit davidica lyra diabolum; sonus spiritibus imperavit, 
» et canente cithara ter rex in libertatem rediit quam in- 

* ternus iniraicus turpiter possidebat... Dicunt (sapientes 
j» etbnici) debere credi ul bealitudo coelestis illius (har- 
» moniee cceli) oblectationibus perfruatur, quae nec fine 
» deficit, nec ab'qua intermissione marcescit. In ipso 
» quippe intellectu habitare referunt superna, ipsis deli- 
j> ciis coelestia perfrui et talibus conlemplationibus inhse- 
» rentia, beatis jugiter delectationibus contineri. Bene 
» quidem arbitrati, si causam coelestis beatitudinis non in 

* sonis, sed in Creatore posuissent, ubi veraciter sine fiue 

* gaudium est, sine aliquo taedio manens semper oeternitas 
» et inspectio sola divinitatis efficit ut beatius nihil esse 
» possit... Sed quoniam nobis facta est voluptuosa digres- 
» sio (quia semper gratum est de doctrina colloqui cum 
» peritis) citharcedum quem a nobis diximus postulatum; 
» sapienlia vestra eligat praesenti tempore meliorem *. » 
Jam vero firmissimum ex his verbis contra Boetii pagani- 
tatem, ac pro ejus christiana fide eruitur argumentum. 

Annon insulsa prorsus atque elhnico viro per contume- 
liamdicta forent isla Theodorici verba de lyra davidica, quce 
pepulit diabolum, de sono qui spiritibus imperamt, de inimico 
interno^ qui Saulis animam turpiter possidebal ? Tum de 
ccelesti beatitudine disserens Rex opponit ejus essentiam ab 
ethnicis philosophis celebratam huic quam christiana fides 
decernit, scilicet Creatoris contemplationem, quee sola 
vera est beatitudo. Oemum asserit sibi voluptuosam fuisse 

* Gassiod.y Yo.t,^ lib. U, ep. XL. 



— 82 — 

digressionem.... Cum occasio se dederit de doclrina cum 
viro perilo coiloquendi, non quidem de principiis et 
historia musicee arlis solum, sed de doclrina, id est de 
arctissimo vincuio quod inter musicam coBiestem « davidicae 
lyrae » el « bealitudinis coelestis causam inlercedit. » 

GAPUT OUINTUM. 

DE SCHISMATE CCELII LAURENTU £T ENNODD AD BOETIUM 

EPISTOUS. 

Jam inde a pluribus annis omnem operam admoverat 
Gelasius papa, ut pax et concordia orientalem inter et 
occidentalem Ecclesiam restituerentur. Minime autem res 
successerat, tam propter Euphemii Conslantinopolitani 
patriarchae ambiguam agendi rationem, quam ex Anastasii 
imperatorisr in eutychiano errore perlinacia. Interea e vita 
cessit Gelasius papa, anno 496, et in ejuslocum suffectus 
est Anastasius II, qui per duos tantum annos rexit Eccle- 
siam. Jam antea a rege Theodorico in Orientem missus 
fuerat iegatus senator, Boetii patronus, Festus Niger*. Hic, 
mortuo papa, Romam rediit ac de successore Anastasii 
deligendo permulta callide molitus est. Fama fuit ipsum 
Anastasio imperatori promisisse sese Romse omnia cona- 
turum ut romanus Pontifex eligeretur qui Zenonis Epistolee 
dictae Enotico, pro eutychiano errore dalae, anno 482, 
subscriberet. Igitur ejusdem Festi artificiis et pecuniay 
factum est ut, cum in Constantiniana Basilica eligeretur 
Romanus pontifex Symmachus, eo ipso tempore, in Basilica 

A Baronius, ad aimum Christi i98. 



— 83 - 

S. Marise Coelius Laurentius antipapa opponeretur, ct ita 
schisma in ipso sinu Ecclesise oriretur. Laurentii fautores 
aderant inler Patres bene multi, nempe ii omnes qui 
« libertatis romanoe » memores Orientem versus Italiae spes 
protendebant, inter quos Festus, Symmachus ipse, et^ ut 
videtur, ejus gener Boetius, Probinus, Joannes diaconus, 
Eugypius, Paschasius eliam Ecclesiae romanse diaconus, vir 
tum veritate doclrinee, tum morum sanctitale preeslantissi- 
mus. NuIIum sat firmum vestigium reperitur de loco in quo 
sleterit Boetius, duranle schismate. Yix dubitandum quin 
Laurenlii partes secutus sit cum Symmacho socero usque 
ad annum 503, quo, Synodo romana quinta definiente, 
causa cecidit Laurentius, acschima exstinctum fuit. Jamab 
anno 502 stabant proSymmacho Ponlifice Italorum episco- 
porum eminentissimi, ut Laurentius Mediolanensis, Pelrus 
Ravennatensis, Eulalius Syracusanus, Ennodius Ticinensis, 
Faustus Avienus consul et ejus collega Pompeius. Fuit au- 
tem Faustus Avienus consul, anno 501, ac dux defensorum 
Symmachi papse contra Laurentianas partes. « Solus autem 
Faustus ex-consul pro Eccksia pugnabat, » ait Anastasius 
bibliothecarius. Ad eumdem et ad Symmachum patricium 
scripsit episcopus Viennensis S. Avitus hanc epistolam 
snpra memoratam : « Quasi Senator ipse romanus, quasi 
* chrislianus episcopus obtestor.... ut in eonspeclu vestro 
» non sii Ecclesiee minor quam reipublicee status ; quod- 
» que Deus vobis posse praeslilit, prosit et nobis, nec 
» minus diligatis in Ecclesia vestra Sedem Petri, quam in 
» civitate apicem mundi.... * » Eodem fere tempore ad 

« lligne, t. UX, col. 249. 



- 84 — 

eumdem Faustum scribil Ennodius : • Unum scio, quia Qisi 
» succurrilis^ generalefuturum malum, cui ipse disciplinae 
» tutor (summus pontifex scilicet) est expositus ^ » Fausti 
Avieni mater erat Ennodii consanguinea^ ita ut ad domum 
Ennodii pertinere videretur, ergo etiam de propinquitate 
Boetii. 

Qualis fuerit tunc temporis animorum fluctuatio et in* 
conslantia ex Ennodii in clerum epigrammate^ et in quos- 
dam nobiles patricios objurgatione, ut ad concordiam 
Ecclesiae redeant ^, perfacile coUigitur. 

PermuUa autem in yita Boetii subobscura ex hac sua ad 
Laurentianas partes accessione, explicantur. Gum enim post 
Romde babitam synodum exstinctum fuisset schisma, et 
permulti insignes episcopi ad Symmachum papam tuendum 
adlaborarent ) Boetius et socer ejus Symmachus ab omni 
oppositione partiumque studio abstinuerunt. Yerum admo- 
dum probabile est Boetium, pro suo rigidiore ac forsan 
superbiore animo , non properanler et ardenter Symma- 
chianae partis viros amplexum esse, quinimo frigidiorem 
erga eos remansisse. Hinc plana et obvia ratio redditur cur 

\ Ennod., Epist, lib. VII, ep. XVni. 

* Qai Ponti faciem, namenim qni novit arenc ; 
F<smina qaem jarani fallere nalla potest : 
Attrorom plebem qoi calles spectat amantom. 

Cynthia cni certis comibos innolait ; 
Non Talet bic Tallns retinere, et nomina, mores. 
Qnoi mntat clerns tempai in exignnm. 

(Migne. t. LXHI, eoL 348.) 

* fl Generosam in tali negotio prosapiem non agnosco. Si qui sunt tamen sum- 
morum, quos vilibus tcmpestatis hujus procella sociavit , aliis auctoribus facino- 
rum participatione maculantur. Splendor sanguinis, etsi communionem criminis 
incurrit, nescit tamen ducem se praebere peccantibus. Habet forsitan reatum de 
neglecta cautione, non habet dignum supplicium de scelerum principatu. » (Lib, 
apol. pro $ynodOy Migne, t. LXVIIL col. 206.) 



— 85 - 

in variis Ennodii ad Boetium epistolis, de qumstione, ut 
dicunt hodie, re%20M^ prorsus sileatur. Huc etiam refe- 
rendee fere continuee per varia Boetii scripta querelee « de 
ignava segnitie, » « de callido livore, » de « talibus hominum 
monstris, » o de lasci via ac petulantia eorum qui nihil a joco 
risuque patiuntur esse disjunctum, » His involutis verbis 
quemnam aUum nisi victricem cleri partem designat 
Boetius? Si autem paulo severiore judicio ita in unam 
cleri partem sententiam profert, ne dubitari quidem potest 
ipsum christianum fuisse et domestico quodam zelo fratre^ 
in fide reprehendisse. 

Post primam Bomse synodum , et dum pax Ecclesida 
restituta videretur, Bomam venit Theodoricus rex,anno 500. 
Exceplus est a clero et populo in loco qui dicitur Palma 
aurea. Ad ipsum verba fecit Boetius, ut preefectus urbis, 
tanta orationis temperantia ac subtilitate ingenii ut ipse 
Rex, gothi milites, romanique cives eum pergratum ha- 
buerint ^ Tum juxta Imperatorum morem, publicis mensis 
exstructis, ac cibis abundanter et deUcate appositis, plebs 
romana, Boetii sumptibus, pransit, ipsique Palres cuilibet, 
etiam e plebe invitato, cibos distribuerunt. Postea Rex ipse 
Theodoricus sermonem habuit ad populum, singulos in 
Urbe ordines distincte allocutus, et audientes omnes sua 
eloquentia, auctoritate modesliaque sibi conciliavit^ 



*■ Anonymus, Vales., no 65. 
* BaroniuS) ad ann. Christi 504. 



— 86 - 



CAPUT SEXTUM. 

nA^ilCnM ROMA PULSI. — BOETIUS CONSUL. — ENNODU AD 

DOETIUM EPISTOLA. 

Ad onnum 504 accenset Baronius ^ eventuoi quem narrat 
(U$%%iodoru% de quinquevirali judicio lato in duos senatores 
dn malcficio accusatos, id est de manichaeismO; nam ad Manir 
chifMum dogmata accedere censebantur quicumque aliorum 
odium in se concitaverant. Calumniose Symmachus papa 
i\m ab Anastasio imperatore, quasi manichaeus esset, infa- 
uiatuH CHt. Ilanc autem calumniamretorquetin Anastasium 
Kummus pontifcx, dum in sua Apologia adversus Anasta- 
ftium his verbis invehitur : « Dicis me esse manichaeum. 
Numquid cgo Eutychianus sum vel Eutychianos defendo , 
quorum furor maxime ManichoBorura suffragatur . errori ? 
Uoma mihi testis est, et scrinia teslimonium perhibent, 
utrum a iide catholica^ quain in Sede Apostoli Petri veniens 
(ix paganilatc suscepi, aliqua ex parte deviaverim *. a Mani- 
chfpis autem rovera favebat Anastasius imperator, utrerum 
scriptorus ^ tradunt. Manichaeorum dogmatibus autem 
accedere censebantur Priscillianista3,Eutychiani, Monophy- 



* fl Compnrimus nayilium atque pra3textatum« artis sinisti^se jam contagione 
pollutOH; in accuHationom tui cxaminis personarum intentione deductos. Super 
qua ro nostram to asHoris spcctarc sontcntiam.... prsscnti auctoritate decemi- 
muii, ut quinquo scnatoribus, id cst magniQcis et patriciis viris Symmacho Decio, 
Volusiano, atquc Coeliano, nec non illustri viro Maximiano, hanc causam legitima 
examinationo pensctis. » (Tar., lib. IV, ep. XXII.) 

* Baronius, ad aim. 503, p. 568. Edit. Antuerp., 1658. 
> Nicephorus et Theodorus lector, lib. II. 



— 37 — 

sitee, et quicumque etiam fato Aristotelico adheerebant. Gum 
autem quinquevirali judicio, cuipraeerat Symmachus patri- 
cius, duo senatores impetiti absoluli fuissent, in custodia 
positi aufugerunt. Uno elapso e manibus, alter, Basilius 
nempe, a populo concitato deprehensus , igni traditus est. 
Eorum fugee Symmachum connivisse vulgo jactabant. 
Repetitis vicibusRomae contra manichaeos saevitum est, sub 
pontificibus Symmacho et Hormisda (523). Symmachus 
papa eos Romae puUulantes reformidans jussit inquiri, ab 
Urbe expelli et eorum libros codicesque ante fores Constan- 
tinianae basilicse incendio deleri. Eadem egit Hormisdas 
papa. 

£x his indiciis quamdam lucem desumere est ad absonam 
accusationem in Boetium latam illustrandam. Lata est 
enim contra Boetium Manichseismi insimulatio, ut videbitur 
infra, et judicio quinquevirali in exilium actus est. Unde 
autem istud crimen in Boeliura inciderit, nisi ex ejus circa 
Aristotelis doctrinam studiis, ac forsan etiam ex ejus non 
penitus ignota fiducia, romanam et italicam libertatem, 
Orientalium ope et armis reslituendam esse. Manichaeorum 
dogmatibus* semper abhorruit Boetius et eorum errores in 
suo opere de fide catholica apprime denuntiat his verbis : 
« Manichaei quoque qui duo principia sibi coaeterna et ad- 
» versa profitenlur, unigenitum Dei esse non credunt* 
» Indignumenimjudicant, si Deus habere Filium videatur, 
» nihil aliud cogitantes nisi carnaliter, ut quia fasec gene- 
» ratio duorum corporum commixtione procedit, illis 



* Manichaeorum errores jam publice condemnaverat Papa Leo magnus et plu- 
ribus sermonibus, romanse Ecclesiae fidelibus denunciaverat. Cf. Serm. i, de 
Collect.; Serm. i, in Quadrag. ; Serm. 1, in Nativ. Domini. 



— 88 — 

• qooqne indigDQin esset intellectum hujusmodi applicaie : 

• qiue ret eos nec Tetus facit recipere lestamentum neque 

• in integro noTum. Nam sicut illud omDino error eomm 

• non recipit ita ex Virgine generationem Filii non Yult 

• admittere, ne humano corporc pollnla videalur Dei fuine 

• natura \ » 

Maleficii crimen confutare dedignatus Boetius, accusaDtes 
hia tantum verbis percellit : « Nec conveniebat vilissimorum 

• mespirituum praesidia captare quem tu (ad Pbilosophiam 

• verba facit) in hanc excellentiam componebas, ut consi- 
» milem Deo faceres ^ » Quaetom magnifica verba temere 
calumniatus est Judicis de Mirondol ' asserendo « hac ver- 
borum ambiguitate Boelium ethnicam conFessionem decli- 
navisse. » Sed de his hactenus. Anno Christi 510, consu- 
latum gessit Boetius, cum Euthariro collega, licet philoso- 
phifie et litterarum studia non intermiserit^ 



* De fld» cath.y Pciper, p. 176. 

* C&mol,, lib. l, pr. i, 

* Accuser Bodce de magie, c'^tait {'accuser non-seulement de croire au paga- 
niime, mais de le pratiqucr. L'inculpation ^tait claire (!!!), et Bodce ne pouvait 
t*y m^prendre, mais il lui ^tait impoasible de la r^futer victorieusement ; aussi. 
essaie-t^il de te tircr d*enibarrat par une equivoque. Au lieu de r^pondre.. . il 
prend un biait, chicane tur let mots ct adjure la pbilosophie de d^clarer s*il est 
potsible qu'un hommc qu*ello a pris k tAche de conduire vers Dieu fasse un 
pacte avec les esprits immondes 9 (Introd.y XXXVl). Hoc absonum accusationis 
caput solus tuetur Judieit de Mirandol. 

^ Fuit Boetii otium in contulatu operositate plenum, ut testatur ipse in prooemio 
libri Categoriarum : c Et ti not curse ofAcii consularis impediunt quominus in his 
studiis omne otium plenamque operam consumamus, pertinere tamen videtur 
hoc ad aliquam reipublicse curam , elucubratsc rei doctrina cives instruere. Nec 
male de civibus meis merear, si cum prisca hominum virtus urbium cseterarum 
ad hanc unam rempublicam , dominationem , imperiumque transtulerit, ego id 
saltem quod reliquum est, grsecse sapientise, artibus, mores nostrae civitatis 
instruxero. Quare, ne hoc quidem consulis vacat officio, cum Romani semper 
fuerit moris, quod ubicumque gentium pulchrum esset atque laudabile, id magis 
ac magis imitatione honestare. (/n Categ. Ariat,, lib. II, prooem., Migne, t. LXrv, 
col. 201.) 



- 39 — 

Prapinquo siio faustissima precatur Ennodius, novum 
eonsulem salutando, ac velut a propinquo donum cujusdam 

in civitate Mediolanensi domt!ls efflagitando : 

« OptimeB spei plenus, cui faustum cupio, ad curam 

» officii epistolaris adspiro. Decet enim vestris fascibus 

» hac praefatione delibari ; et inter purpuras, possessoris 

» luce crescentes, qualicumque non abstinere coUoquio.,. 

» Deo ergo omnipotenti gratias, qui in Yobis , dum vetera 

A vestrae familise bona custodit, nova multiplicat, et quod 

» plus est apice dignitatis dignos facit esse culminibus. 

» Bedditur quidem vestrae gloria ista origini, sed, quod est 

» clarius , merito impetrante personae... Eloquentiam ve- 

• terum, dum imitaris, exsuperas ; discendi formam doc^ 
» tissimis tribuis^ dum requiris. Est apud me Epistolo ves- 
» IrcB, qucB hujus rei fidem faciat, veneranda compositio. 
» Utinam quae a vobis diriguntur, tam essent crebra quam 
» suavia!.., Yalereme nuntio, et utrum valeatis imploro; 

* ad summam beneficii postulans ut dignatio me reciproci 
i) sermonis atloUat : hoc quoque deprecans^ ut domum quam 
» in Mediolanensi civitate et abundantia vestra Q|t neglectus 
» propemodum jam reliquit, mihi quo vultis genere con- 
» cedatis. Justum est enim ut parentes veslri habeant quod 
» de patrimonii mole descendit. Credite mihi, Deo teste, 
» quia si impetrare sine detrimento censtis vestri meruerOi 
n quasi dono obligatus, obsequiis potioribus respondebo. 
» De qua parte, sic vos feliciler universa contingant, si 
» securus esse debeo^ plenarii mihi documenti dkigite 

» firmitatem^ » 
Superest ut dicant nobis qui Boetio christiano adver- 



H I. " ' ' " I l.ii — ^^^■'^^■^— »Tt^ 



» Lib. Vm, ep. I. 



— 40 — 

santur : 1® cur episcopus Ecclesiee catholicfie de ethnico 
yiro quodam consule facto tam solemniter Deo omnipotenti 
gratias egerit; 2^ qusenam et qualis fueril alicujus pagani 
tam veneranda epistola quam apndse asservabatepiscopus? 
3® An non forsan eadem foret ac ea quae inscribitur : 
Ulrum Pater et Filius. . ad Joannem diaconum Ecclesiee 
directa, queeque his verbis clauditur : « Haec si recte et ex 
fide se habent, ut me instruas petOy » « quibus, ut ait Enno- 
dius, dicendi formam doclissimis tribuis, dum requiris » 
4^ Decetne episcopum Ecclesiae catholicfle postulare ut attol- 
latur ad dignationem rcciproci sermonis cum ethnico, ab 
ipsoque donum cujusdam domt^s efQagilare? 5^ An non 
levissime, ut non dicatur perperam, argumenlatur pro 
Boetii paganitale D. Ch. Jourdain ^ ex omissione clausulae 
epistolaris : Vale in Christo ? Etenim ex 257 Ennodii epis- 
tolis quae ad christianos directae sunt, bis ' tantum occurrit 
christiana salutatio. Jam si haec ratio valeret, sequeretur 
neque Symmachum papam, neque Hormisdam christianos 
fuisse, quod certe insulsissimum est. 

Dum aulem donum retardabat Boetius, denuo scribit 
Ennodius : « Crebras super domo quam poposci litteras 
» destinavi Si possibile est cupita tribui, jam referte, 
» quia omnia sedificia ejus concenescunt. Domine mi, sa - 
» lutationis obsequia dependens, rogo ut vos adjuvetis 



« ' Ennodius ne parle pas de sa religion et ne le loue jamais sur ce point ; il 
• n*emploio m^me pas avec lui la formule chr^tienne : Vale in Christo, dont il 
» se sert avec d*autres, pnr exemplc avec Symmaque. « {De Vorigine des trad. 
sttr le christ. de Boece^ p. 338.) 

* Semel tantum ad Symmachum patricium ita claudit epistolam Ennodius : 
« Vale *m Christo nostro, romanse gentis nobilitas, et me jam ut clientem et famu- 
lom pro morum et natur» luce dignare. > Lib. VH, ep. XXV, Migne, t. LXUI, 
col. 117.) 



— 41 — 

» sine vestro dispendio supplicantem ^ » Quid forsan 
curaret ethnicusde rogatlone alicujus episcopi? — Multi- 
plicat tamen preces Ennodius, utpote doni impetrandi 
securus : « Sed praestationi vestree genium dono celeritatis 
» infundite, Domine mi, cultum salutationis impertiens, 
» preces adjicio ut consularem sportulam cum responso 
» prcefatcB petitionis accipiam. » Vincit tandem Ticinensis 
episcopus et Anicianam domum impetrat. Dum autemami- 
cissime quereretur Boetius rariores esse episcopi lilteras, 
respondet Ennodius : « Gratias ago quod me ad amicitise 
» custodiam paginse tuae flore compellis. Sed si fidei meae 
» esses conscius, dubitationem de rebus constantibus non 
» haberes. Timeo ne ambiguitatem quam credis exhibeas ; 
» eldum amantis teporem metuis, in affectionem frigescas^.'* 
Ex his omnibus Boelii et Ennodii reciprocis sermonibus, 
ex hac Boelii cum Ennodio tumpropinquitatetumfamiliari- 
tate sequitur, seclusa omni praejudicata opinione, permulta 
ac non levis momenti exstare vestigia quse Boetium chris- 
tianum fuisse fidem faciunt. 



CAPUT SEPTIMUM. 

DE ORIENTALIUM EPISCOPORUM AD SYMMACHUM PAPAM EPIS- 
TOLA, AC DE BOETII IN OPUSCULIS THEOLOGICIS EXARANDIS 
ANIMO VERE CHRISTIANO. 

Interea contra calholicos, fidei srilicet Chalcedonensi 
adheerentes, saevire non cessabat in Oriente Anastasius im- 



« Lib. Vm, ep. LXXXI. ibid., ep. XXXVII. 
• Lib. Vm, ep. XXXVI. 



— 44 - 

perator. Macedonium patriarcham, e sua sede deturbatum 
in exilium relegayerat, anno 511, et in ejus locum Timo- 
theum hfiereticum suffecerat. Quo crudelius autem saeviebat 
persecutoris animus, eo conjunctius ardentiusque ortho- 
dox» fidei adhaerebant Constantinopoli clerus populusque 
ehristianus. 

Tunc orlhodoxis oppressis, et omni ope auxilioque e 
partibus Italiae destitutis, ex insperato succurrit Comitis 
VilaUani in imperatorem rebellio. Haec in chronica Yictoris 
Tunnunnensis ^ episcopi, ad annum 510, nempe Boetio 
consule, leguntur : « Vitalianus comes^, fidei catholicae 
• subyersionem et synodi Chalcedonensis damnationem, 
» remotionesque orlhodoxorum episcoporum atque suc- 

> cessiones haerelicorum cognoscens, virorum fortium 
» validam manum congregat, el in Anastasii imperium 

> rebeliat. » In sequenti auno 511, e prselio captivum 
abduxit Vitalianus Patricium Anastasii nepotem qui impe- 
riali exercilui praefectus, contra ipsum in aciem proces- 
serat. Tunc yictore Vitaliano adventante, et seditiosis 
motibus Constantinopoli excitalis, Anastasius, jam antea 
frustra ad romanae Ecclesifle obedientiam iuvitatus, ultro 
sponteque in compositionem venire simulavit. Itaque circa 
annum 513 vel 514, episcopos e sedibus suis ejectos ite- 
rum recipi jussit, ac romanam inter el orientalem ecclesiam 
de pace componenda molitus est. Mox vero cum su£e res 
in melius succederent, promissis non stetit et rursus in 
orthodoxos violenter desaeviit. 



* Victor Tunnijinnae In Afrira episcopus, Chronicam Prosperi Aquitanis ab 
anno UA ad 556 dediuit. 

* Vitalianus iste, e Scythia oriundus, magister militie, sub Ajiastasio impera- 
torey anno S90, imperator ipse iactas, post septem menses e ^ta «eeat; 



~ 48 — 

Ex orientalibus episcopis bene muUi e sedibus ezula' 
runt. Ad ipsos autem consolatoriam epistolam destinavit, 
anno 512, Symmachus papa, eosque ut forliter agerent ac 
pro fide calholica strenue decertarent admonuit : 

« Unusquisquc ergo exilia et peregrinationes tanquam 
domum patriamque respiciat; ne desideriis retenlus hu- 
» manis Christi societate privetur. Ecce tempus quo repetit 
» fides milites suos, et inclamat ad defensionem sui fer- 
* vorem gratiae consecutos. Fidem ipsam dicere judice- 
y> mus : Ecce tempus optabile, ecce fructum desiderata 
» fidelium congregatio ut parvis passionibus munera 
» magna compenset *. » 

Suaviter ac fortiter simul Orientales alloquebatur Sym- 
mechus. Incipit enim hsec eadem epislola his gravibus ver- 
bis : « Quod fieri plane cupimm, si quce scribimus impleavr 
twr.... » Recedant ergo omnes a communione Acacii haere- 
tici ; ejus nomen a diptychis Ecclesiae deleant^ tum eos 
iterum ad suam communionem summum pontificem re- 
cepturum esse ac nova benevolentia complexurum. Haec 
autem Epistola, Ennodii manu exarata, data est octavo 
Idus oclobris « post Felicis, viri clarissimi, consulatum^. » 
Fuit autem consul Felix, anno 511 ; referenda est ergo ad 
orientales Epistola ad annum 512 incipientem. 

Huic documento etiam apprime consonat, tam rerum ac 
rationum serie, tum verborum significatione Ennodii dictio 
sexta^, deHcpreticis in Synodoj quam coram Patrum senatu, 
in Consistorio, ut creditur, recitavit ipse summus pontifex. 



* Baronius ad annum 512. Haec verba : • ecce fructum . . . • locum certo cor- 
ruptum obscurant. Forsan legendum : desiderans, loco desiderata, 

* Baronius, ad annum 512. 
» Migne, t. LXHI, col. 274. 



- 44 — 

Exstat autem sat ambitioso titulo inscripta quedam 
orientalium episcoporum Epislola : Ecclesia Orientalis 
episcoporum ad Symmacum, hisque verbis orditur : « Bonus 
ille et amator hominum Dominus noster Jesus Christus, 
qui propter bonitatem suam in nos, declinans coelos^ et 
descendens ad terras, immaculatis evangeliis quotidie illud 
clamat : non est opus valentibus medico, sed male haben- 
tibus.... etc. B Tum profitenlur romanum pontificem esse 
tolius Ecclesiee prsesulem : queruntur se ut haerelicos haberi 
et anathemale percelli, sed immerito. Confitentur patrem 
Acacium deliquisse, yerum non ita ut publice communio- 
nem cum ipso abrumpere necesse sit. Non enim agitur de 
fide christiana, quam ad mortem usque defendere sese 
paratos affirmant. 

« Festina, inquiunl,etnoIi tardareadOrientisauxilium... 
» et inter duas diabolici vias erroris Eutychetis atque 
D Nestorii tertiam, imo mediam, nobis ostendas expressius 
» veri rectique dogmatis viam..,. Docuerunt Sancti illi el 
» beati Patres* unam scire personam... ex duabus subs- 
D tantiis et naturis, in duabus substantiis et naturis, 
» magni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi. Nos enim, 
» sanctissime et beatissime Symmache, eumdem esse exis- 
» timamus ex duabus naturis, et in duabus naturis . . ex 
» duabus enim dicentes, ex quibus subsistit unitas; in 



^ Patres scilicet Concllii Chalcedonensis, oecumenici FV, in quo recitata est 
coram 630 episcopis percelebris illa S. Leonis papae ad Flaviauum epistola de 
Incamationis mysterio. Liceat hinc pauca desumere : ■ Propter hanc ergo unita- 
tem personse in utraque natura intelligendam , et Filius hominis legitur descen- 
disse de ccelo, quum FiUus Dei cai nem de ea Virgine de qua natus est assumpse- 
rit ; et rursus Filius crucifixus dicitur et sepultus, quum haec non in divinitate 
ipsa , qua Unigenitus sempiternus et consubstantialis est Patri , sed in naturae 
humanae sit iniirmitate peipes;sus. t> Haec audientes conclamarunt Patres : c Nos 
ita credimus, Petrus per Leonem locutus est. > 



— 45 — 

B duabus autem, in quibus visus et palpatus est, et 
» assumptus post passionem et resurrectioQem confite* 
» mur ».... 

Suspectam haud immerito et omni cautela dignam hanc 
epistolam censuit Symmachus papa, utpote conscriptam, 
jussu imperatoris Anastasii, ab ah*quo episcopo concordise 
plus sequo indulgenti. Itaque ut pleniori judicio sententia 
diceretur conventum* indixit Pontifex virorum doctorum 
ac religiosorum, tam ex clericis quam ex laicis in unum 
collectorum. Huic conventui, ut videlur, aderat Boelius atque 
ejus amicus diaconus Joannes, et Symmachus socer. Heec 
luculenterdescribitBoetiusinprooemio opusculi cui titulus: 
Liber conlra Entychen elNeslorium, ad diaconum Joannem. 
Liceat hinc perpauca delibare ut jam nunc elucescat thesis 
nostroe veritas. De his enim fusius postea, Hdec ad Joannem 
scribit Boetius : 

« Anxie le quidem diuque sustinui, ut de ea quae in 
» conventu mota est quaeslione loqueremur. Sed quoniam 
» et tu quominus venires occupatione distractus es, et ego 
» in crastinum constitutis negotiis implicabar, mando 



* Talis conventus specimen refert Epistola dogmatica l&^ S. Leonis M. ad Tur- 
ribium, Asturicensem episcopum, et ad episcopos Hispaniae, qua monentur de 
modo quo res adversuaPriscillianistas gerenda sit : i Manichaeorum turpitudinem, 
> ait Pontifex, ad publicam fecimus pervenire notitiam, ne ullo modo possit 
• dubium videri, quod in judicio nostro, cui non solum frequentissima prsesentia 
» sacerdotum , sed eiiam illiLstrium virorum digniias et pars qucedam se^iaius 
B ac plebis interfuit, ipsorum, qui omne facinus perpetrarunt ore reseratum est.» 
•(Baronius, ad ann. 444.) Idem adhuc invenitur tractandi modus in lectione car- 
minum presbyteri cujusdam Aratoris, qui Actus Apostolorum in versus redejjerat ; 
quae lectio septem vicibus per plures dies locum habuit, anno 544, coram clericis 
ac religiosis viris, plerisque senatoribus (Migne, t. LXJV, col. 13i0). — Senatores 
non raro versari circa quaestiones theologicas testatur etiam responsumPresbyteri 
Trifolii ad Faustum senatorem, anno5l8^dedoctrinaScytharum monachorum, 
qui unum de Trlnitate passum aCfirmabant (Migne, t. LSMl, col. 53i}. 



— 4» — 

» litteris quae coram loquenda seryaveram. MemiDisti enuH 
» cum in coneilio legeretur epistola, recilatum Eutychianos 
» ex duabus naturis Christum consistere confiteri, in duabus 
>; autem negare; catholicos vero utrique dicto fidem praebere, 
nam ex duabus eum naturis consistere et in duabus apud 
» yerae fidei sectatores sequaliler credi. Cujns dicti noyitate 

• percussus harum conjunctionum qu8e ex duabus naturis 
» vel in duabus consisterent differentias inquirebam, mul- 
9 tum scilicet referre ralus, nec inerti negligenlia prsete- 
9 reundum , quod episcopus scriptor epistolae lanquam 
» yalde necessarium preeterire noluisset. Hic omnes aper* 
» tam esse differentiam nec quidquam in eo esse caliginis, 
» inconditum confusumque slreperC; nec ullus in tanto 
» tumultu qui leviter attingeret quaestionem, nedum qui 
» expediret inventus est. Absederam ego ab eo quem 
» maiime intueri cupiebam longius atque ab eo, si situm 
n sedentium recorderis, aversus, pluribusque oppositis, ne 
» si 6egerrime quidem cuperem, vultum nutumque ejus 
» aspicere poteram^ ex quo mihi aliqua ejus darentur sigoa 
» judicii. . Tuli segerrime fateor compressusque indoctorum 
» grege, conticui, muluens ne jure viderer insanus si sanus 

• inter furiosos haberi conienderem. Meditabar igitur.... 
» Tandem patuere pulsanli animo fores et veritas inventa 
» queerenti, omnes nebulas Eutychiani feclusit erroris.... 
» sed ab illis ad te transeo, cui hoc quantulumcumque est 
» examinandum prius perpendendumque transmitto. Quod 
» si recte se habere pronuntiaveris, peto ut mei nominis 
» boc quoque inseras chartis; sin vero vel minuendum 
» aliquid vel addendum, vel aliqua mutatione variandum 
» est, id quoque postulo remitti meis exemplaribus, ita ut 



_ 4,7 — 

» ad te reyertatur transcribendum. Quae ubi ad calcem 
» ducta constiterint tum demum ejus cujus soleo judicio 
o censenda transmittam.... » 

En hoc fonte dimanant quam firmissimse pro nostra 
thesi rationes. Nam cerlum est : 1* Quaestionem in Orienta- 
lium epistola motam eamdem prorsus esse ac ea ipsa quse 
solvitur in Libro Boelii adscribendo cui titulus : Liber contra 
Eutychen et Nestorium ad Joannem diaconum, quceque 
iisdem omnino terminis continetur; 2^ Auctorem Libri 
hujus ad epistolam ab episcopo conscriptam alludere quce 
nuUa alia est quam Orieutalium epistola, nuUam quidem 
subscriptionem referens, sed ab aliquo episcopo quidem 
exarala*; 3° Audientium, adstantium animos infense acer- 
beque erga Orientales dispositos fuisse, prout istius tem- 
poris historia testatur; nam discordia inter utramque Eccle- 
siam usque ad annum 519^ Justino imperante, perduravit; 
4* Ex prooemii verbis allatis, videtur Symmachus patricius 
conventui adfuisse : Absederam ego ab eo quem maxime 
intueri cupiebam... quae nonnisi ad Symmachi ac Boetii 
consuetudinem et necessitatem referuntur ; 5^ Ad Joannem 
diaconum, ut testantur codices, destinatur hic liber quem 
Boelio adscribimus, ut corrigantur quce minus recte, utpote a 
laico viro conscripta, excidissent. Jam in duobus aliis libris 
Boetio adscriplis idem occurrit : « Haec si se recte ex fide 
habent, ut me intruas peto ^ ; » « Quae utrum recte decursa 
sit (qusestio) an minime, vestrae statuet pronuntiationis 
auctoritas ^ ; 6° alius praeter Boelium, Libri contra Eutychen 



^ Baronios, ad ann. 512. 

* Utrum Pater et FiUus, sub finem. 

> De Trinitate, llber. 



— 48 - 

et Nestorium auctor assignari nuUus potest, quin imo 
Boetius unus fuit satis in arle dialectica versatus, qui tam 
lucidum tam subtililer exaratum librum conscribere po- 
tuerit \ Certum est denique ex hoc Boetii scripto quaestionis 
motoe solutionem diroandsse. Etenim, ante annum 511 
vel 512 nusquam in publicis Ecclesiae monumentis inve- 
niunlur hsec verba : Christus ex duahus el in duabus naturis 
consistit. AfQrmat quidem Gregoriiis Nyssenus Christum 
unum in duabus naluris r»a cv d/x^tv rov ;^t(rrov ; idem etiam 
invenire est apud Hilarium, Ambrosium^ Auguslinum ac 
BasiHum. Sednusquam reperitur istud assertum : Christum 
ex duabus et in duabus naturis comistere; inde autem ab 
anno 511 vel 512 hsec poslerior sententia apud omnes 
occurrit. Testis est sanctus Avitus, Viennensis episcopus, 
qui in epistolis ad Gundobaldum' regem utroque dicendi 
modo, in et ex duabus naturis utitur, contra Eutychianum 
errorem. Testis etiam Vigilius Tapsensis, circa annum480y 
qui in suis contra Eutychetem Libris^ hanc ipsam quam 
Boetio adscribimus dictionem adhibet seclusis aliis. Testis 
Fulgentius Ferrandus^ qui ipsa Boetii verba usurpat ad recte 

* Utnim ut censet Obbarius, sit iste liber c confuse conscriptus > infra vide* 
bitur. Istiusroodi judicii veniam dcmus scriptori qui nec crassioni quidem theo- 
logise catholicse elementa etiam primoribus labris tetigit, ut inlra palam £aiciemus. 

* « In una eademque persona quae divinitati humanitatique competerent expri* 
mentem.... • — • Unus factus cx utroque, ut qui eji divinitate constaret et cor- 
pore. • — • Cui tam Deo quam homini vero in utraque natura fideliter proprio in 
divinitate mansisse. » (Migne« t. LIX, ep. II, III, XXVIII, ad ann. 512 vel 513.) 

' c Manet enim utraque, id est verbi camisque natura.et ex his duabus hodie- 
que manentibus , unus est Christus , unaque persona. » (Lib. I, c. iv.) — Ex 
utrisque Christus subsistens unus est tii utroque... nec tamen est alius in Verbo, 
alius in carne, sed ex utroque et in utroque, unus atque idem Christus (Lib. IV» 
c. xix) ; cf. Migne, t. LVIII. — Haec autem sciipta referuntur ad annom btS vel 
520, ut diserte adstruit D. Remy Ceiilier HisL gen. des aut, sac, et prof,, 
{Xom. XV, ch. xva.) 

* Epistola tertia ad AnatoL diacon. circa 533 ; epist. qointa ad Sever. schoL 
Constant.. c. ix et zi. vMigne, t. LXVII.) 



— 49 — 

exprimendam fidem de ChristOy dum dicit : « Uniim Chris- 
tum ex duabus et in duabus naturis confitendum »; — 
(c ex duabus et in duabus substantiis unam Christum 
habere personam » ; 9 Chrislum ex duabus atque in duabus 
substantiis vel naturis unam habere personam. » Testis 
est Cassiodorus^ qui in expositione psalmi octayi ita 
dicit : <K Sic Dominus Christus ex duabus et in duabus 
naturis inconfusis atque distinctis una persona salubriter et 
indubitanter agnoscilur. » Testis demum Joannes papa 11, 
in sua ad senatores epistola * : « Christum unum esse 
sanctse Trinitatis ex duabus naturis cognoscendum, hoc 
est in deitate et humanitate perfectum. » 

Est autem Renati Vallini qui Boetii opera Lugduni 
Batavorum edidit, anno 1636, ac notis ilhistravit, maxima 
laus, quod primus scilicet ad hanc connexionem inter 
orientalium episcoporum epistolam et librum de natura et 
persona Christi Boetio adscriptum, animos attentos fecerit. 
Hac enim quaeslione solula, tollitur et dubium de Boetio 
theologo ac christiano philosopho. Vallini viam secuti sunl 
in Germania Baur^, Siittner^, Schundelen^, Gfroerer^, et 
Moehler^ Peiper®' autem recentissimus Boetii editor, 
censet cum Nitzschio ^, epistolam episcoporum orientalium 



^ Ad aniium circiter 538. 

* Baronius, ad ann. 53i. 

> De Boetio christianoe doctrince assertore, Darmstadt, 1841. 

^ Boethius, der letzte Roenter^ Eichstadt, 1852. 

» Apud Theol. Literaturblatt, Jahr1868, 1870, 1871. 

* Kirchengeschichte, vol. II, 948-953. 

^ Histoire de VEglise^ par Moehler, publi^ par Gams, t. II , p. 32, Gaume, 
Paris, 1860. 

» 4. Af. S. Boetii, Philosophioe consolalionis , libri V, accedunt opuscula 
sacra, recensuit Peiper, Lipsise, 1871. 

* Da$ syitem des BoethiuSf Berlin, 1860. 

4 



- 50 - 

ad Symmachum papam scriptam quidem esse circa an- 
num ^1% Librum autem Boetii contra Evtychen exaratum 
esse paulo post Chalcedonense concilium ab ignoto quodam 
auctore. Hanc sententiam carpit atque infirmat Schiindelen, 
dqm e% iis quae retulimus citatis planum facit nullum 
exemplum dictionis Orientalium de Christo in et ex duabus 
naturis in documentis inveniri ante annum 512 vel 513. 
Cum autem Boetii disquisitio quse difficultalem solvit ^ 
Joanne diapono, seu a Sede Apostolica^ aucturitatem obti- 
nuerit, omnes uli vidimus, in hanc sententiam certatim 
abierunt, Boetii verba in et ex duabus naturis, usur- 
pantes. De caetero Peiper Boetium iheologum asserit, 
iilun;que ut certum adsignat auctorem trium opusculorum 
JP^ Trinitale, Ulrum Pater et Films ac Quomodo substan- 
ticBj etc. De Peiperi in Boelium bene meritis graliam Deo 
referentes, aliis duobus opusculis, scilicet : De fide catholica 
ei Libro contra Eutychen et Nestorium Boelio ex integro 
restituendis haud imps^res esse videmur. 

Nullum ei\im sat firmum argumentum contra istorum 
librorum genuinam a Boetio originem in medium affertur. 
Nullus alius auclor, ne probabiliter quidem assignatur. 
E contra si de Libro contra Eutychen et Nestorium queeslio 
est permultse ac firmissimae rationes unum Boetium mons- 
trant, Cuilibet enira hunc libruQi perlegenti perspicuum 
videtur illum a laico viro, in arte dialectica peritissimo 
exaratum fuisse. Huicoperi ansamdedit Orientalium de qua 
diximus Epistola, eo quidem tempore quo vocabula e me- 
taphysica ad theologiam translata nondum apud Grcecos et 
Lalinos eumdem sensum referebant. Tota materia hujus 
libri, scilicet prooemium, (]uod ceeteris Boetii prooemiis ap- 



— 51 — 

prime consonat, diverssede na(ura juxta Aristotelem defini* 
tiones (Cap. I); definitio person(B quce in scholis hodiedum 
etiam usurpatur ac divisio substantiarum « quarum aliad 
sunt corporese, alise incorporese, etc. (Cap. II); » tum 
quatuor terminorum essmtim substanticB , subsistenticB 
ac personce cum graecis nominibus flequivocis coltatio 
(Cap. III); demum refutatio Nestorii (Cap. IV), et Euty- 
chetis (Cap. VI), tam pressa argumentandi ratione, ac con* 
clusio totius disquisilionis in hac media sententia quam 
tenet Ecclesia catholica; hsec tam ardua materia tanta 
dicendi dihgentia ac gravitate luculenter exposita, nuUum 
alium, nisi Boetium, auctorem proclamant. Audiamus illum 
qu^stioni de qua agitur in Epistola respondentem : « ac hi 
ita aiunt ex duabus quidem naturis Christum consisterem 
duabus vero minime ... Non enim poterit in utrisque cons- 
tare, quando ulrorumque natura non permanet; ex utris- 
que enim conslare potest, licet ea ex quibus conjungitur 
alterutra qualilate corrupta sint. In utrisque vero hujus- 
modi constare non poterit, quoniam ea quse in se transfusa 
sunt non manent, ac non sunt utraque in quibus constare 
videatur, cum ex ulrisque in se invicem qualitatum muta- 
tione transfusis. Catholici vero utrumque rationabilitercon- 
fitentur, nam et ex ulrisque naturis Christum et in utrisque 
consistere.... in utrisque quidem, quia manent utrseque; ex 
utrisque vero, quia utrarumque adunatione manentium, 
una persona fit Chrisli (Cap. VI et VII). » 

Licet ea prorsus ignoremus quae caetera opuscula coqs- 
cribendi Boetio locum dederint, id ex adversariorum con- 
fessione recolimus haec opuscula ad Boetii tempus perti- 
nere. Ille soius qui Introductionem Porphyrii transtulit et 



— 52 — 

in Aristotelis categorias commentatus est, tam recte ac di- 
ligenter prsescribere potuit regulas de accurata preedica- 
tione diviniialis ac Trinitatis. 

Libellus Quomodo substantice doctrinam de participa- 
tione creaturarum a summo bono eamdem prorsus ac in 
IIP Consolationis exponitur, tradil. 

In opusculo de Fide catholica, quod velut pium ad filios 
Boelii lestameutum sestimat Schundelen ^; singula fidei 
chrislianse dogmata tam accurate describuntur, iota reli- 
gionis hisloria tam diligenter texitur , ut nemini dubium 
incurratquinhocopusculum, sicul cdetera, ab amicissimo 
Joanne diacono correctum fueril. De pelagiana hseresi et 
de Pelagii nomine quasi de rebus fere jam Bomae ignotis 
loquitur auctor. Pelagius damnalus fuerat in concilio Car- 
thaginiensi anno 418. Anno autem 529, tempore scilicet 
concihi Arausicani, totaliter exstincta erat pelagiana proles. 
Alludit etiam hic liber ad Sabellianorum haeresim, de qua 
a Leone Magno ad Turribium Asturicensem episcopum, 
anno 447, percelebris epistola * directa esl, quam certo 
noverat auctor libri de Fide catholica. 

Librum de Trinitate exaratum esse a Boelio permulta 
demonstrant. lis quae dixit auctor de accidentibus et sub- 



* Theolog, Literat., Bonn., ann. 1870, p. 811. 

* Apud Labbe, t. lU, p. 1411. « Quum iinpie sentiant de Trinitate...., nnam 
eamdemque asserunt esse personam, tanquam idem Deus , nunc Pater, nunc 
Filius, nunc Spiritus Sanctus nominatur; nec alius sit qui genuit, alius qui geni- 
tus est, et alius qui de utroque processit, sed singularis unitas in tribus quidem 
vocahuliSy sed non in tribus sit accipienda personis. Quod blasphemise genus de 
Sabellii opinione scripserunt. » Audiamus nunc auctorem libri de Fide catholica: 
« Sabelliani quoque non tres existentes personas , sed unam ausi sunt affirmare 
eumdem dicentes Patrem esse qui Filius est, eumdemque Filium qui Pater est, 
atque Spiritum Sanctum eumdem esse qui Pater et Filius est, ac per hoc unam 
dicunt esse personam sub vocabulorum diversitate signatam. » 



— 58 — 

m 

jecto, de diversitate Iriplici, lum generica, tum specifica, 
tum numerica, de divisione scientiarum, de preedicamentis 
ac prseserlim de relatione, genuina Boelii opera loca simil- 
limaac parallella continent. De c8efero,hoc tamluculentum 
ac magnificum opus quod, inde ab Hincmare usque ad 
D. Thomam mirantur omnes, tum rerum serie ac rationali 
methodo, tum etiam stilo ad brevitatem contracto, arianam 
haeresim quaetum in Italia yigebat in fronte percellit. Igitur 
hujus operis Boetio adscribendi ratio el opportunitas tem- 
poris, tanti yiri ingenium ac sensus vere christianus neces« 
sitatem quamdam faciunt. 



CAPUT OCTAVUM. 

BOETII ULTIMA FATA ET MORS. 

Tota Theodorici regis administrandae Italiae ratio in eo 
erat ut germanicse quae Italiam invaserant nationes in unum 
imperium cum Latinis adunarenlur, et occidentale Gotho- 
rum imperium in perpetuum constitueretur. Ideo jus 
romanum ac fere omnia veteris imperii romani instituta 
relinuerat Theodoricus. 

Tolerantiam religiosam \ ut dicunt, erga calholicos et 
Judaeos maximam exhibuerat, suum thronum incolumem 
stare ratus , si in tuto coUocarenlur pretiosissima quaeque 
populorum bona, religio scilicet ac justitia. Inde, toto du? 
rante Theodorici regno, catholicorum jura sarta tutaque in 
Italia fuerunt. Ipsi Romam adventanti obviam fuit romanus 

^ f Heligionem imperare non possumus, quia nemo cogitur ut credat invitus. • 
(Gaseiod., Var., lib. U, ep. XXVU.) 



— 54 — 

antistes Symmachus. Idem Pontifex arianum regem Theo- 
doricum in Urbe ecclesiam S. Petri et apostolorum limina 
venerantem excepit. Gothicse in Ilalia dominalioni favebat 
Anastasii imperatoris in orientales calholicos agendi ratio. 
Dum enim orthodoxos persequeretur, opprimerelque im- 
pius Anastasius, nihil pro rebus gothicis in Italia periculi 
eral. Anno autem 518, in propria domo, fulmine percussus 
Orientis imperalor detestabilem vitam miserrimo finivit 
cxilu, ac Justino principe catholico in ejus locum succe- 
dente, pax Ecclesiae restitutaest. Ad Hormisdam pontificem 
scribebat enim Justinus^ anno 519 : « Quid autem gratius 
» reperiri potest; quid justius, quid illustrius quam quus 
» idem regnum continet, ejusdem fidei cultus irradiat, eos 
» nondiversacontendere...? » 

Eodem anno quo haec gratissima verba ad summum 
pontificem deslinabat Justinus imperator consulatum ge- 
rebat Eutharicus comes qui Theodorici Amalasuntham 
filiam in uxorem duxerat. « Fuit autem Eutharicus, ait 
anonyraus Valesianus, nimis asper et contra fidem catho- 
licam inimicus. » 

Ergo Eutharici consulis in catholicos infensus animus, 
Francorum christianissimi regis recentes victorise et in 
Sedem ApostoHcam vere filialis ac necessarius affectus, ejus- 
dem cum Justino principe pax et amicitia, necnon ipsius Jus- 
tini Romanorum imperatoris pia in romanum Pontificem et 
Ecclesise devota administrandi ratio, novum Theodorici regis 
consilium, novos rerum impulsus aperiunt. In his extremo- 



* Hormisdae epist. ct decrct., Migne, t. LXIII , col. 4i9. — Anno 51i e vita 
cesserat Symmachus papa, ac septem post ejus obitum dies electus fuerat in 
suroinum Pontificem Hormisdas, sauctsB ecclesisB romanas diaconus , qui lateri 
Symmachi papse semper inhaeserat (BaroniuSj adamu 514). 



- 55- 

rum Boetii fatorlim causae quflerendae. Fuisse Boetium ad 
munus Magistri Officiorum a rege adscilum vix credibile 
esf, etunico anonymi Valesiani sequivoco testimoniofulcilur. 
Non sat diligenti verbo usus est Valesianus, cum Boetii pa- 
tricii, exconsulis, pro Albino apud regem accusalo interce- 
dentis ac defendentis rationem tradere intenderet. De ceetero 
Boetii mores, ingenium, studia, necessitates, parenlela, 
Romse, in domo sua commorandi licentia, ac non Veronam, 
iii aulam Theodorici, domt^is ac totius familiae migralio neces- 
saria; haec omnia cum Loelii Officiorum Magistratura ge- 
renda reluclant. Quid, si ad hujus of&cii munia spectamus ? 
« Ad eum pertinet, ail Cassiodorus, Palatii disciplina, ipse 
» insolentiam, scholarum mores procellosos mbderationi^ 
» suee terminis prospere disserenat.... Per eum senator 
» veniens noslris (Regis) prsesentatur obtulibus : admonet 
» tepidum; componit loquentem; sua quin etiam verba 
» solet inserere, ut nos decenter omnia debemus audire.... 
» promissor collocutionis nostrse, gloriosus senalor aulici 
» consislorii.... Causarutti prselerea tnaximum pondus in 
» ejus audientiae finibus oplima securitate reponimus*... » 
Multo magis ad veritatis norraam inducunt taria quse 
referl ipse Boetius de sua indefessa contra Golhos, pro 
tuendis aequilatis ac Lalinorum juribus intercessione ^ Ita 
Conigaslum exaclorem, miserorum civium fotlunas inva- 
dentem, ssepius repressit; Trigwillam, regise dbmAs prae- 
fectum, ab inccepta jamque perpetrata ptope injuria 
revocavit; ne injusta coempiio Campaniam inedia consu- 



« Var., lib. VI, fonnul. 6. 

« Comol, lib. I, pr. 4.— Cf. Cassiod., Var.y lib. I, epist. XII tt XIH ; lib. IX, 

cpisi. X, XI, xn, xm et xiv. 



— 56 — 

meret efiTecit; Paulinum, consularem virum, Albimim, 
pluresque alios, tum plebeios, tum patrieios a Gothis impe- 
titos, non sine magno sut periculo protexit atque defeodit. 

Inde improborum omnium , ac plurimorum etiam qui 
gothicfle dominationi adlieerebant , sive Bomee in senatOy 
siye YeronflB in aula Theodorici, ardentes in se concitaverat 
inimicitias Boetius. Quo majori pollebant auctorilate qui 
injusta moliebantur, eo gravori se sentiebant injuria Ifiedi, 
eo impacatiori odio Boetium persequebantur.Hincpalatinae 
canes* contra ipsum latrantes; hinc improbi delatoresy 
quales Gaudentius, Opilio et Basilius \ hinc Cyprianus iste 
sycophanta in senaloris Albini accusatione Boelium per- 
dendi occasionem aucupans. 

Anno 521 e vita cessit Fnnodius, Ticinensis episcopus, 
Boetio propinquitate conjunctus, qui in boc extremo rerum 
discrimine ipsi auxilio fuissel. Ennodius enim,anno507 
vel 508, Mediolani aut Ravennae, panegyricum sermonem in 
principis Theodorici laudem, emphatico ac laudativo dicendi 
genere, actor ipse dixerat et in Kegis gratia permanserat. 

Postquam Eutharico consuli ac genero suo regni curam 
demandaverat Theodoricus Veronam se contulit Narrat 
autem anonymus Valesianus, consonante Cassiodoro *, Ju- 
d8eos Ravennates gratia Theodorici superbientes, cathoU- 
corum odium in se concitasse, ac Judseorum synagogas a 
catholicis incendio deletas fuisse. Injuriae ulciscendse causa 
venerunt Judcei ad Theodoricum, qui jussit « catholicos 
propriis sumptibus synagogas resedificare. » His cognitis, 



* Consol., lib. I, pr. 4. 

• Var., lib. II, ep. XXVII ; lib. V, ep. XXXV ; lib. IV, ep. XLm. 



— 57 — 

exasperati in Xudaeos Romani, quse erant Romae s}magogas 
incendio deleverunt. Tum Judaeorum partes ardenter am- 
plexus est Theodoricus, ad Senalum Epistolam direxit qua 
incendii reos puniri jussil, et quosdam de senalu tanquam 
sceleris participes indicio monstravit. Quae quidem res non 
tam gravis momenli dum ci vili disceptatione ac damni repa- 
ratione contineretur, maximo pondere et dolore catholicos 
oppressit, quamprimum hanc in odium suse religionis a 
principe decrelam definitamque senserunt *. 

Hinc conjicere licet electionem ad consulatum duorum 
filiorum Boeiii, anno 522, non fuisse alienam his animorum 
inregeminfense dispositorum afiectibus, rege ipso Theodo- 
rico catholicos hac in Boelium et Symmachum gratia ad 
pacem provocante. Hinc etiam intelligitur cur, Romse, cum 
magislratum acciperent Symmachuset Boelius junior solem- 
niter, festive, el insueto prorsus modo, dies celebrala sit; 
quod,suggenmtePhilosophia,ad posteros tradit ipseBoetius, 
dum dicit in Consolatione : « Si quis rerum mortalium 
» fructus ullum beatitudinis pondus habet, poteritne illius 
» memoria lucis , quantalibet ingruenlium malorum mole 
» deleri? Cum duos pariler consules liberos tuos domo 
» provehi, sub frequentia patrum, sub plebis alacritate vi- 
» disti, cum eisdem in curia curules insidentibus, tu, regiae 
» laudis orator, ingenii gloriam facundiaeque meruisti, cum 
» in circo, duorum medius consulum , circumfusae multi- 
» ludinis expectationem triumphali largitione satiasti^ » 



* Hanc vulgl opinionem aperit Anonymus his verbis : « Ex eo enim invenit 
diabolus locum quemadmodum hominem bene rempublicam sine querela guber- 
nantem subriperet. > 

« Lib. n, pr. 3. 



— 58 ~ 

Boetium « regiae laudis oratorem » aU)ue etiam pro ju- 
ribus Ecclesise decerlantem proedicare nos ne leviter quidem 
gravat , qui de catholici viri officiis erga principem bene 
conscii^ pro certo tenemus Boetium sive domi , sive in pu- 
blico Theodorico regi constans ac fidele obsequium prses- 
tilisse. Annon ad Ennodii exemplum regis ariani laudem 
celebrare potuit Boetius? Annon hucusque, id est per annos 
fere triginta , ut ait anonymus , « bene rempublicam sine 
querela gubernaverat » Theodoricus? De regia ergo laude 
minime tacuit Boetius et recte quidem. Has regias laudes 
enodent ii qui, ut Langsdorff* et Gfroerer * Boetium nobis 
rebellem atque contra Theodorici imperium cum orienta- 
libus conspirationem conflantem finxerunt. 

Elenim si regem Theodoricum laudibus extollit Boetius 
et in nefaria contra regnum consilia eo ipso tempore 



^ « Thdodoric irritd... vit qu^au lieu de songer a prot^ger les autres (les ariens 
proscrits), il fallait se d^fendre contre des ennemis plus proches et plus dange- 
reux.... Cette conspiration catholique, par laquelle il se trouvait cerne, avait 
ses chefs et ses agents au sein meme de son Empire (p. 842)... Eb^ce dut conspi- 
rer, il conspira ; les r^v^lations de son livre, ses demi-aveux sont moins explicites 
encore sur ce point que les preuves qui rtsultent des donnees generales ( .'/.' ). 
II conspira comme tous ces h^ioiques d^fenseurs des nationalit^s vaincues, pour 
lesquels Thistoire garde au moins son respect et ses sympathies (p. 851).... 
Th^oric usait d*un droit incontestable en se defendant, en faisant ex^cuter un 
jugement r^gulier, en punissant les conspirateurs partout oi!L ils se trouvaient. » 
(Theodoiid et Boece^ par M. Langsdorflf, Revue des Deux-Mondes, ann6e 1847, 
t. XVII, p. 842, 851.) 

^ i Pour qui a lu attentivement nos observations sur les ^vdnements qui se 
passaient en Afr-qnp. i1 n'est pas douteux que Justinien favorisait en*Italie une 
conspiration qui devait replacer ce pays sous sa puissance. Dds lors Th^odoric 
avait le droit incontestable de pnnir, selon la rigueur des lois, ceux de ses sujets 
qui trempaient dans ces complots. Bo6ce 6tait-il du nombre des conjur6s? I^ 
serait difficile d'en douter. » {Histoire generale de VEglise, Schaflfouse, Hurter , 
18i6.) Juxta hujus conjecturalis methqdi placita, quis jam falso crimine accu.satus 
nott deveniet ad posteros ut nefarius et reus, ac merito capite plectendus ? Sed 
quid de Symmacho^ Quid de S. Joanne papa, quibus nullum conspirationis vei 
majestatis crimen defertur, qui tamen unus gladio, alter inedia, ambo morte gib 
irato rege plectuntur? 



--59- 

consentit, jam dedinit esse et christianus et tir probus; 
quod tamen noluntii crilici, nam Boetium » pbilosophum » 
et « romanse libertatis vindicem, » innocenlem et magnani- 
mum prsedicant* Interea, anno ul videtur 523, delator qui- 
dam, Gyprianus* nomine, qui, e regia domo ad referen- 
darii munus accesserat, senatorem Albinum, virum consu- 
larem incusat « quod litteras adversus regnum imperalori 
Juslino miserit. » Interrogatus Albinus, cum factum 
negaret, « tumBoelius patricius qui Magister officiorum* 
9 erat, in conspectu regis dixit : Falsa est insinuatio 
» Cypriani, sed si Albinus fecit, et ego, et cunctus senatus 
» uno consilio fecimus, falsum est, Domine Rex \ » Au- 
diamus etiam Boetium de Albini ac totius senatus defen- 
sione memorantem : « Ne Albinum consularem virum praj- 
jadicatee accusationis poena corriperet odiis me Cypriani 
delatoris opposui.... at cujus criminis arguimur summam 
quseris? Senatum dicimur salvum esse voluisse, — Modum 
desideras? — Delalorem, ne documenta deferret quibus 



* Cassiod., Var,, lib. VI, fonn. 17 ; Anonymus : « Cyprianus qui tum referen- 
darius erat, postea comes sacrarum et magister. • 

* Jam diximus huic Officiorum Magistri muneri Boetium imparem fuisse ex 
tota sui ingenii et animi natura. Cum de cseteris officiis ac dignitatibus quae in- 
duerit Boetius inentio fit in Consolatione, de hoc Officiorum magisterio ne verbum 
quidem occurrit, inde supponendum Anonymum parum diligenti vocabulo usum 
fuisse ut aperiret Boetium ante alios e senatu deputatos coram rege verba 
fjecisse, Ita conjicit Schiindelen {Theol. Liieraturblatty ann. 18ll, col. 603). 

* Objiciunt alii non raram Boetii intercessionem ad reprimeudas Gothorum 
rapinas sive in privatos homines, sive in ipsam domum regiam, juxtahsec verba : 
■ Quoties ego Conigastum in imbeciih cujusque fortunas impetum facientem 
9 obvius excepi? Quoties Triguillam regiae praepositum domus ab inccepta perpe- 
» trata jam injuria dejeci...! » haud facile intelligi, sine dignitatc magistfi offi- 
ciorum. Ast reponendum ab omnibus notum fuisse Boetium ut Latinorum dcfen- 
sorem ac patronum contra Gothorum avaritiam ; inde ad eum ex omni parte 
regni querelas destinatas esse, atque ita pro sua dignitate vhri consularisi ac pa- 
tricii apud regem intercessisse verisimile est. 



- 60 — 

senatum majestatis reum faceret, impedisse crimina- 
mur. » 

Hac prima actione Cypriani videtur indamnatus exivisse 
Boetius. « Magnas aulem in seipsum exacervaverat discor- 
dias ». « Post haec, ail anonymus, coepit adversus romanos 
Rex subinde fremere, inventa occasione... sed Rex dolum 
romanis ten(d}ebat, et quserebat quemadmodum eos inter- 
ficeret; plus credidit falsis testibus quam senatoribus. » 

Sceleris instrumenta qugesivit et invenit « Cyprianum 
heesitantem » inter nefarios illos viros quorum sceleribus et 
avaritiae sese fortiter opposuerat Boetius. Primus ante alios 
adfuit Opilio, Cypriani frater, qui in judicis oflScio exercendo, 
cum ignoto quodam scelerum consorle Gaudentio, multas 
rapinas audacter perpetraverat, atque in exilium a Theodo- 
rico actus, cum consorte Gaudentio, intra cujusdam ecclesiae 
septa, Cypriano favente, asilum invenerat *. « Cumque illi 
» parere nolentes sacrarum sese aedium defensione tueren- 
» tur, compertumque id regi foret, edixit : uti ni intra 
» prfiescriptum diem Ravenna urbe decederent, notas in- 
» signiti frontibus pellerentur* ». lis in auxilium venit 
Basilius quidara, e regis servilio olim depulsus, qui geris 
alieni necessitate compulsus, delatoris contra Boetium 
partes suscepit ^. 

Primum ergo duo fuerunt a Cypriano illata Boetio cri- 
mina : crimrn scilicet publicseproditionis*, et crimen male- 



* ConsoLf lib. I, pr. 4. 
« Ibid. 

» Ibid. 

♦ • At cujus criminis arguimur summam quaeris ? Senatum dicimur salvum 
esse voluisse. » — « De comiiositis felso litteris quibus libertatem arguor sperasse 
romanam quid attinet dicere ? > {Ibid.) 



— 61 — 

ficii^, quod crimen quidem ad religionem perlinebat, sed 
quinquevirali judicio, ut vidimus, inquiri ac puniri poterat. 
Hoc allerum crimen, priori non sat ralionibus confirmato 
admixtum fuit, ut ait Boetius. Contra delatorum mendacia 
et calumnias innocentiam suam^ ut virum probum et hones- 
mm decety affirmavit Boetius. « An optasse, ail, illius ordinis 
(senatAs) salutemnefas vocabo? » Quae verba conferre con- 
venit cum istis : « Meministi, ^wwm Veronaj rex avidus com- 
munis exitii, majestatis crimen in Albinum delatum, ad 
cunctum senatils ordinem transferre moliretur , universi 
innocentiam senatits quanta mei securitate periculi defen- 
derim. » Quod attinet ad litteras datas el interceptas, fatetur 
quidem Boelius se » impedisse ne delator deferret docu- 
menta quibus senatum majestatis reum faceret. » Inde 
autem nullatenus sequitur ha3c documenla authentica fuisse; 
quin et contrarium potius elucet ex sequenlibus : « Nam de 
» compositis falso litterisy quibus Ubertatem arguor sperasse 
» romanam quid attinet dicere? — Quarum fraus aperta 
» patuisset, si nobis ipsorum confessione delatorum, quod 
» in omnibus negotiis maximas vires habet, uti licuisset. 
9 Nam quse sperari reliqua libertas potest ? Atque utinam 
» posset uUa^! » Boetius ergo innocentiam suam nec non 
universi senatt!ts rationibus confirmatam asserit, si defen- 
sioni locus ac potestas facta fuissent. De maleficii querela 
indignabundus ila dicit : a Ob ambitum dignitatis sacrilegio 



1 t Cujus dispiitatem reatus ipsi etiam qui detulere viderunt quam uti alicigus 
sceleris admixtione fuscarent, ob ambitum dignitatis sacrilegio me conscientiam 
poUulsse mentiti sunt. » (Consol. ylih. I, pr. 4.) 

« Ibid. 

» Jbid. 



— 62 — 

» me conscientiam polluisse mentiti sunt. Atqui et tu (Phi- 
» losophia) insita nobis, omnem rerum mortalium cupidi* 
» nem de nostri animi sede pellebas, et sub tuis oculis 
» sacrilegio locum esse fas non erat... Nec conveniebat vilis- 
» simorum me spirituum praesidia captare, quem lu in 
» hanc excellentiam componebas, ut consimilem Deo 
» faceres. Pr^eterea penetral innocens domtlks, honestissi- 
» morum coetus amicorum, socer etiam Symmachus 
» sanctus, et aque actu ipso reverendus, ab omni nos hujus 
» criminis suscipione defendunt. Sed, o nefas ! illi vero de 
» te tanti criminis fidem capiunt, atque hoc ipso videbimur 
» affines fuisse maleficio, quod tuis imbuti disciplinis, 
» tuis inslituti moribus sumus * ». 

Haec tam aperta probi viri atque innocentis confessio non 
sat convincere videtur D. Judicis^. Dolet enim Boelium hoc 
loco « eequivocatione » usum esse. Dolemus et nos de docli 
et eruditi viri prsejudicata opinione. Quid profuisset Boetio 
ad maleficii crimen repellendum; diserta christianae fidei 
confessio ? Annon in chrislianos ipsos, etiam in summum 
pontificem Symmachum delatum fuil magiae crimen? 
Boetio ergo, sanctissimo viro, simpliciter hanc tiurpisfiimam 
accusationem neganti, major fides ac quibuscumque ratio- 
nibus et argumentis competit. 



* Comol,^ lib. I, pr. i 

• Accuser Bodce de magie, c'6tait Taccuser non-seulement de croire au paga- 
nisme, mais de le pratiquer. L'iuculpation ^tait claire, et Bo^ce ne pouvait s'7 
m^prendre; mais il lui ^tait impossible de la r^futer victorieusement (111) , aussi 
•8saie*t-il de s'en tirer par une ^quivoque.... Cette d^n^gation embarrass^e 
dquivaut, il faut bien le dire, a un aveu; et,apr6s cela (I!!), il n'est gu^re permis 
de douter que Boece n'ait ^t^ paien (Introd., p. 36). Ergo ad Symmachum papam 
etiam deferat conclusionem ez accusatione magiae, et fortiter asserat Jadicis 
ipsum quoque papam indubitanter paganum fnisse. 



— 63 — 

SenaMs sententia in Boetium iniqua fuit^ Regis me- 
mores qui dolum Romanis tendebat ac qumrebatj quique, 
avidu& communis exitii ad cunctum senatils ordinem majes^ 
tatis crimen transferre moliebatur, in Boetium exilii senten- 
tiam tulerunt Palres. Hujus exilii locum Agrum Calven- 
tianum nominat anonymus Valesianus. Parum refert utrum 
sit ille ager Calventianus in territorio Mediolanensi prope 
piigum hodiernum Vizzolo vel Ladovecchio, ut tuelur Bi- 
raghius^, an sit in urbe Ticinensi, ut defendere conatur 
Bosizio ^ Exsul Boetius totam in seipsum a Cypriano in- 
ductam actionem , ne latere posteros queat veritas , stilo 
memoriaeque mandavit. Cujus scripti injuria temporum 
interc^pti, vestigium tamen superest in celebri illa tabula 
eburnea quae hpdiedum in civitate Monza asservatur *. Est 
autem illa tabula opus anaglypticum greeco-romani artificis 
a swulo sexto, in quo ad vivum et ad instar chartae sic dictae 
photographiccd imagines insculpuntur. In medio sedet vir 
br^chio sinistro innixus, atque aegre sese e lectulo attollere 
visus. Dextra manu, infra denudatum pectus, phcatum vo- 
lumen tenet, cui haec verba inscribuntur : in fide Jesu ma- 
neam. Ad pedes a sinistro spectantis latere jacet aliud vo- 
lumen cum his verbis : « M. A. S. Boetii, v.c. excons. patric: 
yolumen defensionis suae contra Basilium. » Ex altera parte 
aUus liber adest, hodierna quidem, sed non jam tunc tem- 
poris ignota forma , insculptus , hunc titulum praeferens : 



1 % Increpuisti , ait Philosophia , etiam vehementer injusti factum senatus. » 

{Consoljj lib. I, pr. 5.) 

« Boezio, filosofo, teologo, martire, Calvenzano Milanese di Luigi Biraghi, sac, 
Dotti della Bibli. Ambrosiana, Milano, Besozzi, 1865, cap xi, p. 36. 

s M emoria del can. Bosizio, sub cattolicismo di Anicio Manlio Torquato Severino 

^vaOi, Pavia, Fusi, 1867. 

^ Ambo supra dicti auctores accurat^ de hoc monumentp disserunt. 



Malii Anicii Torquali Severini Boetii, v. c. op. Consola- 
tionis philosopbise. — Hic est indubitanter Boetius noster, 
nondum quidem, in custodia positus, nec vinculis onustus, 
sed jam « in exilii solitudine^ » « contum glaudiumque 
timenSy » majora prsesentiens mala. Hac imagine volumina 
descripta Boetii defensionem in judicio, Libros de philoso- 
phia atque opuscula theologica reprsesentari nemo dubitat. 
Anno 5^3, Hormisda summo pontifice defuncto, Sedem 
apostolicam obtinuit Joannes diaconus, diclus Joannes I, 
Boetio amicissimus. Jam inde ab anno 518 Constantino- 
poli res imperii adminislrabat Justinus. Summam imperii 
utilitatem ratus, unilatem religiosam atque concordiam cum 
Italia restituere, edictum publicaverat iste princeps contra 
dissidentes a fide catholica. Non quidem tyrannico more 
decernebat, sed leges ac decreta ab antecessoribus lata 
instaurare curabat. Maximum tamen in se Theodorici 
odium concitavit, cuta e finibus imperii hsereticos omnes 
exterminari jussit, alque prohibuit ne deinceps magis- 
tratum gererent, neve sententiam in christianos aut epis- 
copos dicerent*. In decreto anni 523 excipiebantur hac 
legum severitale, Gothi, quolquot erant fodderati, quique 
militiam vel munia publica exercere poterant. Anno au- 
tem 524, novum publicatum est edictum in quo jam nuUa 
Gothorum fiebat exceptio ; muUo magis, hsereticorum tem* 



^ ConsoL, lib. I, pr. 3. In hac exilii nostri solitudine delapsa venisti 1 Cf. lib. 11, 
pr. 3 et 5. 

* Manichaei undique ezpellurtur, et capite puniuntur. Reliqui autem hseretici 
(haereticus est omnis non orthodoxus) et Grseci (seu Pagani) et Judaei et Samaritse 
prohibentur magistratum gerere, aut jus dicere, aut defensores, aut patres civi- 
tatum fieri ne habeant licentiam vexare aut judicare christianos aut episcopos..* 
excipiuatur Gothi qui fiunt foederati. [Cod, Justin,, lib. I, tit. V, lex. 12.) 



-65 — 

pla ia catholicas ecclesias coQsecranda decernebat prin- 
ceps*. 

His Justini edictis, Theodoricus seipsum impetitum 
sensit, etenim arianae confessioni addictus, ul Arianorum 
protector habebatur. Cum autem ex Orientis partibus qui- 
dam ex Arianis legati, contra imperatoris edicta auxilium 
implorarent, cumque, litteris ultro citroque redditis, nuUa 
jam flectendi Justini principis spes affulgeret, commi- 
natus est Theodoricus se adversus Otthodoxos in ItaHa 
eadam quae in Oriente Justinus ad?ersus Arianos facturum. 
Itaque catholicorum templa incendio delere, Romanisque 
arma queelibet, etiam cultelium interdicere coepit ^. Mox in 
proastio civitatis Yeronensis, ad Fonticlos, oratorium 
S. Silyestri subverti jussit^ Tum, utTidetur, in custodiam 
datus est Boetius, ac Papiae in vetustissima turri prope 
baptisterium inclusus. 

Sed jam Anastasium bibliothecarium audiamus : « Theo- 
doricus rex heec audiens; nempe ablatas ab Arianis in 
Oriente, jussu Justini imperatorisj ecclesias, exarsit in iram 
et totam Italiam voluit gladio extinguere. Eodem tempore 
Joaanes papa aegrotus, egressus, cum fletu ambulavit, 
pergens ad urbem Constantinopolim, et senatores cum eo, 
scilicet TheodoruSy Importunus et Agapetus exconsules, et 
alius Agapetus patricius, accipientes hoc in mandatis 
legatiodum ab ipso rege^ ut redderentur ecclesise hsereticis, 



* Igitur sexto sai imperii anno absoluto adversus eos (hsereticos) minime exci^ 
piens Gothos, ut antea fecisse diximus, promulgato ediclo, Arianos exagitavit 
oniversos. . . statuitque ut ubique eorum ecclesias catholica religione consecra- 
ret. (Baronius, ad annam 524, Juxta Paul. diac^ Riat, misc.) 

* Anonym. Vales. 



— 66 — 

in parlibus Orientis : quod si non faeeret, (otam Italiam 
gladio perderet*. » 

Itaque non sponle, sed coacte ac impellente Theodorico, 
ejusmodi peregrinationem suscepit Joannes papa. Longe 
aliter autem ac speraverat Theodoricus res in Oriente 
gestae sunt. Ne minimum quidem terrorem ex hac in Tene- 
randum Pontificem ac senatores illata yiolentia concepit 
Justinus; e contra adventantem Constantinopolim Christi 
vicarium magnifice in Porta^ aurea excepit, eum pronus in 
terram veneratus est, et in ecclesia, ovante populo, denuo 
ab ipso coronari et Anicim vocari voluit. Interea nec ipse 
catholicorum jura neglexit Joannes, et « quascumque illis 
in partibus Arianorum ecclesias reperire potuit, catholicas 
eas, Domino opem ferente, consecravit ^ » 

Tum perpendens Theodoricus novam imperatoris Justini 
consecrationem, Anicii cognomen impositum velsusceptum 
suam jam provectam aetatem, Athalarici nepotis, nunc de- 
functo patre Eutharico, infantiam, Gothorum in Romanos 
infensum animum, ira incensus, de Boelii oceisione sen- 
tentiam tulit. Rediit igitur e Verona Ravennam, ai* Ano- 
nymus, « tractans non ut Dei amicus, sedlegiejusinimicus, 
immemor factus omnis ejus beneficii et gratise quam^ ei 
rfederat (Deus), confidens in bracbio sno. » 

In carcere jam inde a Joannis papae legatione detineba- 
tur Boetius, ab omnibus, Litteris tantum ac Relligione 
exceplis, derelictus. Boni et probi viri terrore perculsi tor- 
pebant. a Videre autem videor, ait Boetius, nefarias scele- 



* Hist. mUc$ll.y lib. XV. 

* Epist. papsB Joannis ad episc. Ital., e carcere data, anno 526, apud Labbt. 



— 67 — 

ralorum officinas gaudio Isetitiaque fluitantes, perditis- 
simum quemque novis delationum fraudibus imminentem, 
jacere bonos, nostri discriminis terrore prostratos, flagi- 
tiosum quemque ad audiendum quidem facinus impunitate, 
ad efficiendum yero praemiis incitari, insontes autem, non 
modo securitate, yerum ipsa etiam defensione privatos ^ » 
Ergo imminente morte ultimam manum admovit huic 
elegantissimo operi cui titulus : De consolalione philoso-' 
fhim, jam inde a multis annis; mente pertractato ^ Partes 
quidem apologeticas in carcere elaboratas quis dubitet? 
Theses vero^ de mali exislentia, de temporalium ac muta- 
bilium bonorum vanitate^ de fato, id est de divinde Provi* 
dentiae regimine, de Dei aeternitate, de poenis ac preemiis 
alterius vitae, heec et alia permulta ad universam Boetii 
philosophiam spectantia in hunc conspirant a Boetio sibi 
jam antea propositum finem : « His peractis non contemp- 
serim Aristotelis, Platonisque sententias, in unam quodam-' 
modo revocare concordiam et eos in plerisque, quee sunt in 
philosophia maxima, consentire demonstrem. Hsec si vita 
otiumque supererit, cum multa operis hujus utilitate, nec 
non etiam laude contenderim ^ » Erat autem de Providentia 
doctrina continuis hujus temporis calamitatibus accommo- 
datissima. Hanc igitur propugnabant contra ethnicorum^ 
stoicorum, astrologorumque fatalismum Lactantius, Pru- 
denfJQs, Gregorius Nyssenus, Augustinus et Salvianus. 



* Consel,, lib. I, pr. i. 

• Cmuol.y IV, pr. 1 : • .... Eaque mihi, etsi ob injuriaB dolorem nuper oblita 
non tamen ante hac prorsus ignorata diiisti.» Cf. Ibid., lib. V, pr. 1 : • Sed quod 
tu dudum de providentia quaestionem pluribus aliis implicitam esse diiisti, re 
experior. > 

> Prcef, in lib. H de Arist. Interpret. 



.■ -v 



— 68 — 

Cdntra Aristotelicos, ope dialeclicse, pro virili parte etiam 
propugnavit Boetius. An ex omni parte perfecte et suffi- 
cienter nodum solverit, dicetur postea. Nunc ad ultimBy 
procedamus. 

- Cum ergo audiret ex nuntiis Theodoricus rex res suas in 
Oriente aliter ac speraverat succedere, sentenliam in Boe- 
tium latam maturari jussit. Tunc, ait Anonymus, vocavit Eu- 
sebium, praefectum urbis Ticini, et inaudito Boetio, protulit 
sententiam. Ouem Eusebium mox in agrum Gakentiamm 
ubi in custodia habebatur Boetius, misit Rex, et jussit 
Boetium occidere. « Qui accepta chorda, in fronte diutissirae 
tortus, ita ut oculi ejus creparent, sic sub tormenta, ad 
ultimum cum fuste * occiditur ^ * 

Singula quaequse ab Anonymo dicta a monumentis confir- 
mantur. Erat enim Boetius in ditione urbis Ticinensis, in 
vetustissima turri inclusus, quae usque ad annum ipsius 
ruinae, 1584, Turris Boelii appellabatur ^ Custodia erat 
prope baptistcrium ecclesiae cathedralis, quae tunc sanctis 
Gervasio et Protasio dicala erat. Ha3C habet Liher Ponti- 
ficalis Veronensis ecclesiee * de Boetii ac Symmachi morte: 
« Iratusrex Theodoricus, christianos voluit Italiae perdere. 
Tenuit duos senatores Boetium et Symmachum, patricium, 
quos gladio interfecit et abscondi prwcepit^. Quibus verbis 



* Fustis nomen — hastam, sccurim, malteum, clavam et vaginatum gladium 
comprehendit. (Ducauge, Glossar. latin. med. cevi.) 

* Hsec de Boetii occisione refert Anonymus Vales., sub finem : • Rex vero 
vocavit Eusebium, prsefectum urbis Ticini, et inaudito Boetio, protulit in eum 
sententiam. Quem mox in agro Calventiano ubi in custodia habebatur, misit rex, 
et fecit occidi. Qui accepta chorda, in fronte diutissime tortus, ita ut oculi ejus 
creparent, sic sub tormenta ad ultimum cum fuste occiditur. i> 

3 Memoria del can. Bosizio hanc turrim delineatam continet. 

* Migne, tom. CXXVIII, col. 1116. 

> Migne, t. CXXVIII, col. 1116, Catal. Hom. pontif. e cod. capit.| Veron. 



— 69 — 

satis elucet regem hos viros praeclarissimos pro sancta reli- 
gione occidisse, diligenterque curasse de eorum reliquiisy 
ac, ne religiosum et pium cultum acciperent; eorum corpora 
abscondi jussisse. 

Ita ergo e vita excessit Boetius constanler et fortiter, cum 
sapientis constanlia et fortitudine martyris, postquam £c- 
clesise catholicse ac patriae fideliter inservisset, pauperum 
amicus, oppressorum defensor acerrimus, vir omni doctrina 
excultus, orator, poeta. philosophus, nec non theologus, 
senator, consul ac demum Christianae fidei martyr ^ in- 



1 Innumera de Boetio martyre adsimt testimonia quae fusius recollegit Bosizio 
{Memoria intomo al luogo del supplizio di S. Boetio con un appendice intorno 
alla di lui santita, Pavia, 1855). Hsec pauca tantum de acervo : • Theodoricus rex 
haereticus, tenuit duos senatores praeclaros et exconsules, Symmachum et Boe- 
tium , et occidit , interficiens gladio. » [Liber Pontifical.y Migne, t. CXXVIII, 
col. 515.) De SS. Severini Boetii et Joannis papae ac Symmachi patricii morte 
atque cultu narrant Acta Sanctorum (t. XIX , Parisiis et Romae, Victor Palm^^ 
1866). Haec desumimus ex Novis Bollandistis, quorum ars critica ubique fidem 
facit. • Die 23» octobris, S. Boetii seu Severini memoria hodie celebratur in mar- 
tyrologio Maurolyci , in martyrologio Germanico Walasseri , dicto Canisii , in 
Wionis J.igno vitoe, in Catalogo generali Ferraris, in ejusdem sanctorum Italiae 
Catalogo, atque etiam in Hagiologio italico, quod inde desumptum est. Quin 
etiam in martyrologio Usuardi, ineunte saeculo XVI , anglico idiomate cum auc- 
tariis Londini edito, S. Boetii laudes hac die referuntur. Est autem ille Anicius 

Manlius Torquatus Severinus Boetius, consularis et egregius philosophus 

cujus etiamnum reliquise illic(in ecclesia Papiensi seu Ticinensi) coluntur, nuper 
de singularibus aliquot ejus rebus diligenter scripsit R. D. Bosizius, capituli Pa- 

piensis praepositus et templi cathedralis parochus FeUciter demonstravit 

Bosizius vere catholicum fuisse Boetium, nequaquam rebellem dici posse, et jure 
merito martyrem haberi a praestantissimis scriptoribus eoque titulo ecclesiasticis 
honoribus coli. {Acta Sanct. supplem., Bruxellis, 1861, t. X.) » 

Audiamus tandem R. R. ac doctissimum episcopum qui hodiedum Papiensem 
regit Ecclesiam : 

« L'EgIise de Pavie r^cite ab immemorabili tempore, Foffice de saint S6v^rin 
Bo^ce, le jour anniversaire de son martyre, 23 octobre. Tout Toffice et la messe 
sont du commun d'un martyr. 

• Je vous encourage, Monsieur, a poursuivre une ceuvre belle comme la verite 
et bonne comme le culte des saints. £t en vous souhaitant toutes les ben^dic- 
tions, efc. 

t LUCIDUS M., ^vdque. 
PaviCt iO mai i876. 



— 70 — 

clytus, cujus memoria in benedictione est^ et quotannis in 
ecclesia Papiensi die 23^ octobris recolitur. 

Anno sequenti (525)^ socer Boetii, Symmachus, mense 
Augusto, gladio occisus fuit. Papa Joannes I autem^ cum ab 
Oriente comitantibus senatoribus legatis rediret, in carce- 
rem conjectus est, ubi moerore et inedia consumptus, e 
vita cessit. Ex eo tempore quo Symmachum, Boetium ac 
S. Joannem papam interfecit Theodoricus, in summum 
animi moerorem incidit, ita ut oblatos in mensa pisces ima- 
ginaretur interfectorum capita esse^ Tandem vero 90'' die a 
morte Joannis papse subito vita cessit, die 30^ Augusti 
anni 526. Paulo post Amalasunlba quae ipsi in regnum suc- 
cessit, justitiam clementiamque in uxorem ac filios Boetii 
exercere cupiens, ipsis bona recuperanda dedit^. Cum autem 
Totilas yictor^ anno 547, Romam intrdsset, ac Busticiana, 
Boetii uxor, impeteretur, ut quee Theodorici statuas ever- 
terat, eam salvam et incolumen servari jussit^ De filiis Boetii 
prorsus silet historia, manet autem deternumque manebit 
patris nomen, quia in memoria wterna eritjnstus*. Monu- 
mentum enim exegit sere perennius, quod diruere nec 
poteril innumerabilis annorum series, nec fuga lemporum. 



1 Procop., De Bell, Goth»^ lib. I, c. i. 

s Cassiod., Var,^ lib. Vin, ep.I, « claudantur odia cuxnsepulUs... • — Procop.^ 
De BelL Goth., lib. I, c. n. 
> Procpp,, De Bell. G^tK, lib. III, c. xx. 
^ Divulgfatur apud Peiperum hoc Boetii a Symmacho exaratum epitaphium ; 

Fertnnas et virtitU opus, SeYerine Boeti, 

E patria poli os, non tna per soslera. 
Tandem ignotna babes qoi te colat, ut taa virtus 

Ut toa fortnna promeniitqne sopbos. 
Poit obitnm dant fiitf locnm , post fota snperstes 

Uxorii propris, te ^t (pit Cuna colit. 



SECUNDA PARS 



DE BOETIO PHIL080PH0 



Christianum philosophum definimus eum qui rationis 
humanae jura, usum et finem ita pertractat, ut justa 
scientiae servetur libertas, sed etiam certi fines constituantur. 
Exstant enim vera et inconcussa philosophicae disciplinae 
jura, principia et methodus quse a principiis, methodo el 
fine theologise distincta manent; cuilibet autem paulo 
attentius mentis humanae naturam consideranti luce clarius 
apparet rationem noslram certis limitibus contineri, id 
est finitam esse et primi intellectus jura sarta tectaque 
prorsus remanere. Vera igitur sanaque philosophia Deum 
ut supremum Dominum rationis simul et reyelationis auc- 
torem agnoscere non dubitat, ut ab omni erroris periculo 
securius et facilius liberetur, atque in suis investigatio- 
nibus benignius adjuvetur. 

Hanc profecto nobilissimam veree Srapientise formam 
ardenter adamavit excoluitque Boetius, dum supradictum 
rationis humanee fontem, usum ac finem professus est et 
in suis scriptis demonstravit ; dum nuUa unquam fidei 
christianae adversantia piacita scienter ac pertenaciter reti- 
nuit ; dum contra permultas cum fide christiana aptissime 
cohaerentes veritates, dili^enter) luculenter^ et domesticis^ ut 



— 72 - 

ipse ait, probationibus propugnavit. Em ut manifesta fiant, 
nobis in animo est perpauca de Boetianae philosophiae prin- 
cipiis delibare, circa facultales animae et rerum cognitionem 
acquirendam ; circa universalia , circa objectum meta- 
physicae et doctrinam de causis, de Deo, de diyina Provi- 
dentia et uUimo hominis fine. 

Hsec preecipue disputata sint contra Nitzschium qui haec 
duo diserte asserit : Boetiumnon esse philosophum ex pro- 
fesso christianum; ejus doctrinam nullo-pacto cum fide 
christiana conciliari posse \ 

Primo ergo de Boetianoe philosophise principiis breviter 
tractandum. 



GAPUT PRIMUM. 



DE BOETIANiE PHILOSOPmiE PRINGIPIIS. 

Omnium hominum animis inesse flagrantem veri in- 
vestigandi amorem diserte asserit Boetius ^. Hunc autem 
scientiae appetitum, licel in prsesenti mortalique conditione 
multis de causis attenuatum optimum quemque fovere et 



^ Haec tria asserit Nitzschius de Boetio : !<> In ethnica philosophia, Boetii doc- 
trinam radicari ; 2<* Boetium non esse philosophmn vere et ex professo christia- 
maa; 3« £jus doctrinam nullo pacto cum fide christiana conciliari posse (Das 
system des BoethvuSy Berlin, 1860, p. 174.) 

s Sed car (meni) tanto flagrat amort 
Veri tectas reperire notas? 
Scitne qaod appetit anxia nosce ? 
Sed quii nota fcire laborat ? 
At si nescit, quid cseca petit? 

(fivmU V, nt. 3). 



- 78 — 

excolere decet , sive ad inscitiae malum depellendum, sive 
ut vera scienlise acquirendae via invesliganti pateat. 

« Animis omnium inest ratio^ inest etiam volendi, 
j» nolendique libertas. Hsec sensibilium usum species 
» transcendit, ac simplicem illam formam quee singula- 
» ribus inesl universali considei atione perpendit ^, ac uno, 
» ut ita dicam ictu, cuncta prospicit ^ Ad genus huma- 
» num pertinet ratio (nam homo est animal bipes ralio- 
» nale); quse non modo suapte nalura proprium, sed 
» eliam cselerarum noliliarum subjecta cognoscil \ » 

Unde autem orialur humanse rationis lumen, nisi ab 
eo qui 

Quse sint, qud& faerint, veniantque 
Uno mentis cernit in ictu : 
Quem quia respicit omnia solus, 
Verum possis dicere solem ^f 

Hunc totius boni fontem, veri luminis splendorem, beati- 
tudinis finem invocat Boetius hac magnifica ac viare philo- 
phica prece : 

Da, Pater, augustam menti conscendere sedem, 
Da fontem lustrare boni, da luce reperta, 
In Te conspicuos animi defigere visus, 
Tu requies tranquiila piis, Te cernere finis, 
Principium, Vector, Dux, Semila, Terminus idem ®* 



* ConsoLy lib. V, pr. 2. 
« Ibid., pr. i. 

* Und., pr. 5. 

* Ibid,j pr. i. 

* Ibid., met. 2. 

* Qmiol^ lib. m, met. 1. 



Nunc quidem « efaeu ! miseros tramite devios abducit 
ignoranlia ^ » Munc « mens c^dcis obruta membris, nequit 
oppressi luminis igne, rerum tenues noscere neius^ » 
« non tamen in totum est oblila sut, nam neque novit 
neque nescit omnia. » 

Sed quam retinens meminit summam , 
C^nsttiit alte tisa retractans, 
Ut servatis queat oblitas 
Addere partes. 

Eximia enim et allissima primus a Deo conditus homo 
inclarescebat scientia. MagQam autem mentis perlubatio- 
nem passus est, et inde maxima inyeniendee yeritatis dif- 
ficultas oritur. 



Heu quam prsecipiti mersa profundo 
Mens bebet, et propria luce relicta, 
Tendit in externas ire tenebras, 
Terrenis quotiens flatibus aucta, 
Crescit in immensum noxia cura. 
Hic quondam coelo liber aperto, 
Suetus in aBtherios ire meatus , 
Cernebat rosei lumina solis, 
Visebat gelidse sidera lunse 
£t qusecumque vagos stella recursus 
Exercet varios flexa per orbes, 
Comprensam numeris victor habebat. 



■MteO 



^ ConsoLf lib. III, met. 8. 
> Consol,, lib. V, met. 3, 



— 75 — 

Manc jacet effoeto lumine mentis 
Et pressus gravibus coUa catenis 
Declivemque gerens pondere vultum 
Gogitur heu ! stolidam cemere terram *. 



En nativa hominis ignorantia et externarum rerum 
appetitus. 

Quisquis ergo cupit « nuUis deviis falli, » et « inves- 
tigare verum mente profunda, « revolvat in se lucem visus 
interni, ac doceat animum reflectere in seipsum motus 
cogitationum, ut possideat in suis thesauris quidquid extra 
se investigare molitur^ » Hujusfinis assequendi necessaria 
conditio est ut mens a nubibus, scilicet a variis animi per- 
turbationibus, frsenorum ac vinculorum ope liberetur. 

« Tu quoque si vis — lumine claro — cernere verum 
— tramite reclo carpere callem : — Gaudia pelle, — Pelle 
timorem, — spemque fugato ne dolor adsit^ » « Terga- 
mus ergo paulisper lumina mortalium rerum nube cali- 
gantia^ » et « invocemus rerum omnium Patrem'^, » ut 
menti addantur volucres pennae, quibus celsum conscendat 
polum, ac terras despiciat ^ Est enim philosophia tanlum 
tr prcevia luminis veri'' ; » non est quidem « via • qua ho- 
mines revertantur in patriam, sed pmparat viam. Suo enim 
« ductu, » sua « semita, » suis « vehiculis ^, » vitandus ac 



4 Con«oZ., lib. VII, met. 2. 

* Consol, Ub. ra, met. 11. 

* Consol., lib. I, met. 7. 

* Consol.f lib. I, pr. 2. 

■ Consol., lib. m, pr. 8. 

* Consol.j lib. IV, met. i. 
'f CcmoL, lib. IV, pr. 1. 

s Gonio{., lib. IV, pr. 1. 



— 76 — 

sperDendus est error qui nuUo duce regitur^ sed temere ac 
passim lymphans raptatur^ Habet enim philosophia 
« suam Ducem ^, » quae « copias suas » in « arcem » con- 
trahit. Dum improborum exercitus valentior inuliles diripit 
sarcinulas, nos in arce, nempe mm Duce nostra collocati, 
« desuper inridemus vilissima rerum queequse rapienles, 
securi totius furiosi tumultus, eoque vallo muniti quo gras- 
santi stultitide adspirare fas non sit^ » 

Quae et quaUs sitilla « patria, » ad quam reverti cupiunt 
homines, nunc quidem « miseri exsulesque, » repetitis 
yicibus explicat Boetius. Ipsam enim vocat « regnum* » 
evangelico vocabulo usus, et « domum » ad quam necesse 
est « sese in altum attoUere ^, » et « patriam, quam sospes 
revisere ® • optat, et demum ut Augustinus ipse « civita- 
tem'' A a qua, non quidem pulsus est Boetius, sed, i^icul 
ceeteri, « aberravit. * Totum hunc locum exscribere liceat, 
qui, noslra quidem sententia, vel nullum, vel christianum 
tantum sensum involvit, et est nostrse totius disquisitionis 
decretorium ac firmissimum argumentum. 

« Gum te, inquit Philosophia, moestum lacrymantemque 
» vidissem, illico miserum esulemque cognovi. Sed quam 
» id longinquum esset exilium, nisi tua prodidisset oratio 



* Cmsol.^ lib. 1, pr. 3. 
« Ibid. 

* ■ Verum illa rectissima disciplina est, in arcem fidei quam maxime recipi 
infirmos, utpro eis jam iutissime positis fortissima ratione pugnetur (S. August., 
Epist. ad Dioscor. 118, no 33). • 

* Con8oL<, lib. IV, pr. 1. 

* Ibid. Cf. Ephes,, rv, 8. Asrondens Christus in altumM«<* 

* Consol., lib. III, pr. 12. 
Comol,, lib. I, pr. 5. 



— 77 - 

» nesciebam^ Sed tu quam procul a pairia^ non quidem 
n pulsus es, sed aberrdsti, ac si te pulsum existimari 
» mavis, te potius ipse pepulisti. Nam id quidem de te 
M numquam cuiquam fas fuisset. Si enim cujus oriundo 
» sis patrise reminiscare, non uti Atheniensium quondam 
» muUitudinis imperio regitur, sed stc xo^/^ovo? ?otcv tlq BacriXeuff, 
» qui frequentia civium non depulsion^ laetetur : cujus agi 
» frfienis, atque obtemperare justitise summa libertas est. 
» An ignoras illam tuse civitatis antiquissimam legem, qua 
» sancitum est ei jus exsulare non esse, quisquis in ea sedem 
» fundare maluerit ? Nam qui vallo ejus ac munimine 
» continetur, nuUus metus est, ne exsul esse mereatur. 
» At quisquis eam inhabitare velle desierit, pariter desinit 
» essemereri^ » 

Ouisquis absque prsejudicata opinione hunc locum per- 
legerit, non dubitabit accipere Boetium hic ad primam 
hominis conditionem alludere, scilicet ad statum primi 
hominis ante peccatum, de quo disserit, in Libro contra Eu- 
tychen et Nestorium^ cap. VIII. Prima quidem praevaricatio 
libere admissa est ; primus homo a Paradiso aberravit ac 
seipsum pepulit. Hujus patrise regimen non fuit Athenien- 
sium democratia, sed monarchia. Rex ille de quo loquitur 
Boetius frequentia civium non depulsione Isetatur; vult 
enim Deus « Omnes homines salvos fieri, et ad agnitionem 



^ De hoc exsilio ipse disserit Boetius , de fide catholica : cc Primus itaque 
homo, ante peccatum, cum sua conjuge incola paradisi fuit. At ubi aurem 
praebuit tentatori , et conditoris praeceptum neglexit attendere, exsul effectus^ 
terram jussus est excolere^ atque a paradisi fine seclusus, in ignotis partibus, 
sui generis posteritatem transposuit, atque pcenam quam ipse primus homo prae- 
varicationis reus exceperat, generando transmisit in posteros. > 

* Comol., lib. I, pr. 5. 



-78- 

yeritatis yenire *. o Singulis hominibus qaasi frsena dedit, 
cumprsecepta morumacjustitise iegem mentibus inscnlpsit, 
cui obtemperare summa Hbertas est. Nam « qui facit pec- 
catum, serms est peccati \ » Gertum est etiam hominem 
numquam ex hac ccetesti patria exulasse, nisi mala sua 
votuntate hanc exsilii pcenam ipse sibi irrogaTisset. Hsec 
est illius supemse civitaiis antiquissima lex. Hsec lex etiam 
viget in Ecclesia sancta Dei qu8& huic supernfiB conjungitur, 
et in qua « vallo et munimine, » ut ita dicam, continemur 
per ecclesiasticam disciplinam et caetera christianae fidei 
sacramenta. « Fides autem bonse voluntatis et justse actionis 
est genitrix^, » ideo quisquis hanccivitateminhabitarevelle 
desierit, desinit sua mala voluntate hanc sedem mereri. 

Tenuit igitur Boetius hanc sententiam mentis humanse 
aciem in prsesenti hominum conditione obtusam esse^ ac 
fidei christianse^ auxilio hominem indigere ut ad patriam et 
ad beatitu(finis sedem sibi reverti liceat. 

Mens humana nosse appetit, ergo conscia est se malta 
ignorare. Is enim solus appetit scire qui ignorat. Ignara 
autem, sed non omnino, incipit inquisitionem veri, consulit 
alte revisa retractans ^. 

Ut servatis queat oblitas 
Addere partes. 



* /rim., II, 4. 

• Joan., Yin, 34. 

» De vocat. gent, int, op. D. Aug.^ i, 8. 

♦ D. Augustin. Soliloq.^ lib. I, c. yi. « Oculi sani mens est ab omni labe 
corporis pura, id est a cupiditatibus rerum mortalium jam remota atque purgata : 
quod ei nihil aliud prxstat quam Fides primo. » 

B AUudit cTidenter Boetius ad primum hominis peccatum, libere quidem ad- 
missum, quo a paradiso aberravit, ac seipsum pepulit. 



— 7» — 

His et similibus verbis adstruitur a Nitzschio, nec non a 

Jqdicis de Mirandol crimen contra Boetium circa doctrinam 

de pr0€wist$ntia animorum^. Ante omnia liceat nobis ia 

mQdium afferre qusenam fuerit de hac difficili qusestione 

S. Augustini doctrina. Primo quidem diserte docuit animo* 

rum pr^existentiam his duobus locis : « Tales sunt qui 

bene disciplinis liberalibus eruditi : siquidem illas sine 

dubio in se obliyione obrutas eruunt discendo et quodam* 

modo refodiunt^ » « Magnam omnino, et qua nescio 

utrum quidquam majus sit, qusestionem moves, in qua 

tantum nostree sibimet opiniones^ adversantur, ut tibi 

anima nuUam, mihi contra omnes artes secum attulisse 

videatur^ nec aliud quidquam esse id quod dicitur discere, 

quam reminisci et recordariK » Ex his concludendum doc- 

trinam de preeexistentia animarum, tempore S. Augustini, 

nondum ut fidei christiande oppositam habitam fuisse. Ipse 

vero Augustinus haec duo loca supra memorata ita retractat : 

a Sed hoc quoque improbo : credibilius est enim, propterea 

yera respondere de quibusdam disciplinis, etiam imperitos 

earum, quando bene interrogantur, quia praesens est eis, 

quantum id capere possunt lumen ralionis deternae, ubi 

hsec immutabilia yera conspiciunt ; non qiiia ea noyerant 

aliquando, et obliti sunt, quod Platoni, yel talibus yisum 

est*. » Ne autem ad ontologistarum errorem deducantur 

ista Augustini yerba de prwsentia in nobis luminis rationis 



< tt On le voit, c^est la doctrine de la r^miniscence, que Platon avait emprunt^e 
a P^fthagore , et qui en demi^re analyse , a donn^ naissance au mystycisme de 
r^cole d^Alexandrie. (Judicis de Mirandol, Jntrod,, p. lii.) » 

» Soliloq,, Ub. U, xx, no 35. 

' Be QiKmtit, anim,, c* xx. 

^ Retract, , lib. I, c. iV, n» 4. 



— 80 - 

mternad, prcecavet D. Thomas dum luculenter dicit : « Cum 
ipsa intellectiya yirtus creaturae non sit Dei essentia, relin- 
quitur quod sit aliqua participativa similitudo ipsius, qui est 
primus intellectus. Unde et yirtus intellectualis creaturee 
lumen quoddam intelligibile dicitur, quasi a prima luce deri- 
mtum, sive hoc intelligatur de virtute naturali, sive de 
aliqua perfectione superaddita gratiae vel glorise ^ » « Inest 
(ergo) unicuique homini quoddam principium scientiae^ 
scilicet lumen intellectus agentis, per quod cognoscuntur 
statim a principio naturaliter quaedam universalia principia 
omnium scientiarum^ » Quiescunt enim ac quodammodo 
sopiti manent actus virtutum ac potentiarum anim8e in 
eorum habitibus^ Haec sunt, juxta divum Thomam 
« qusedam inchoationes virtutum, » ac « qu8edam scien- 
tiarum semina^ » Quod Boetii doctrina huic consonet 
nullas inficias ibit, qui alia permulta Boetii loca inter se 
conferet. Itaque de Praeexistentia animarum doctrinam, 
rationibus minime fidei christianse adversantibus, admisit, 
ut enodentur duaeimprimis difficillimde qusestiones : nempe. 



* I p. qu. xu, a. 2. 

* I p. qu. cxvii, a. 1. 

s « Quia (anima) non semper est actu intelligens, ut patet in dormiente , ideo 
oportet dicere quod actus , etsi non semper raaneant in seipsis , manent tamen 
S€mper in suis principiis, scilicet potentiis et habitibus [I p, qu. xcili, a. 7.) > 

* Virtutum habitus ante earum consummationem praeexistunt in nobis , in 
quibusdam naturalibus inclinationibus, quse sunt qusedam virtutum inchoationfes 
sed postea per exercitium operum adducuntur in debitam consummationem. 
Similiter etiam dicendum est de scientiae acquisitione, quod prseexistunt in nobis 
quaedam scientiarum semina, scilicet primae concepUones intellectus, quae statim 
lumine intellectus agentis cognoscuntur per species a sensibilibus abstractas, 
sive sint complexa, ut dignitates, sive incomplexa, ut ratio entis et unius, et hu- 
jusmodi, quae statim intellectus apprehendit. In istis autem principiis universa- 
libus omnia principia includuntur , sicut in quibusdam rationibus seminalibus 
{De verit., qu. xi, a. 1). 



- 81 — 

origo intellectualium conceptionum, ac peccati originalis 
ad omnes homines propagalio. Heec enim duo apud Augus- 
tinum inveniuntur sicut et apud Boelium. Errorum autem 
ab Ecclesia contra Origenistas damnatorum, ne minimum 
quidem apud Boetium invenitur vestigium, animas scilicet 
poanaliter, ac tanquam in ergastula quaedam in bominum 
corpora detrusas esse^ ac post certam annorum seriem, 
propter purgationem, novam instaurare vitam, alternan- 
libus beatitudinis ac miserifie vicibus*. Haec enim Pythago- 
reorum ac Origenistarum deliramenla merito Ecclesia 
damnavit in conciliocecumenico V^ConstantinopolitanoII, 
annO'553, triginta fere annis post defunclum Boetium. 
Repetitis vicibus invehitur D. Augustinus contra hanc 
Manichseorum doctrinam revolutionis animarum, vel homi- 
num in bestias, vel in homines bestiarum ^ ; quam quidem 
in sensu allegorico seu symboUco admisit Boetius, ut ex 
sequentibus elucet : 

« Evenit igitur, ut quem transformatum vitiis videas, 



* Sed animas dicunt , non quidem partes Dei , sed factas a Deo , peccasse a 
conditore recedendo ; et diversis progressibus , pro diversitate peccatorum , a 
coBlis usque ad terras , diversa corpora quasi vincula , meruisse ; et hunc esse 
mundum, eamque causam mundi fuisse iaciendi , non ut conderentur bona, ised 
ut mala cohibeientur. Hinc Origenes jure culpatur (De civit. Dei, lib. XI, 23). 

s Per nescio quos fieri circumitus, ut aiunt isti, ut post nescio quanta volumina 
sseculorum iterum ad istam sarcinam corruptibilis camis et supplicia pendenda 
redeundum sit. Qua opinione quid horribilius cogitari possit. ignoro (Au^., 
Eyitt, i66 ad Eierm., c. ix, no 27). 

' • Si quis dicit aut sentit prseexistere hominum animas , utpote cur antea 
mentes filerint, et sanctse virtutes, satietatemque cepisse divinae contemplationis 
et in deterius conversas esse, atque idcirco refrixisse a Dei caritate, et inde 
•^•^X^y Grsece, id est animas esse nuncupalas, demissasque esse in corpota 
supplicii causa, anathema sit {Sacra Concilia, apud Lab. de V Concil.]* » 

* Aug., de Gen., ad Litt, VII, 10, n. 15. — t Ne putetis, sicut impii quidam 
dicunt, revolvi animas humanas ad pecora, ad canes, ad porcos, ad corvos. H6c 
a cordibus vestris excludite, et a fide vestra. Anima humana facta est ad imaginem 
Dei, non dabit imaginem suam cani et porco {Enarr.y in Ps., 146, n. 18.) • 

6 



— 82 — 

» hominem aestimare non possis. Avaritia fervet alienariim 
» opum violentus ereptor? Lupi similem dixeris. Ferox 
» atque inquies linguam litigiis exercet? Cani comparabis. 
^ Insidiator occultis subripuisse fraudibus gaudet ? Vulpe- 
» culis exaequetur. Ir« intemperans ff emit ? Leonis animum 
» gestare credatur. Pavidus ac fugax non metuenda for- 
» midat? Cervis similis habeatur. Segnis ac stupidus 
» torpet? Asinum vivit. Levis atque inconstans studia 
» permutat? Nihil ab avibus differt. Fcedis immundisque 
» libidinibiis immergitur ? Sordidae suis voluptate detinetur. 
» Ita fit ut qui, probitatc deserta, homo esse desierit, 
» quum in divinam conditionem transire non possit, Ter- 
» tatur in belluam*. » Hsec quantum di^tent a Pythago- 
reorum ac Manicheeorum deliramentis nemo non videt. 
Absolvitur ergo Boetius ab errore quem ipsi imponunt de 
preeexistentia animarum '. 



* ConsoLf lib. IV, pr. 3. 

» Tltrum Boetii philosophia^ ut placet Nitzschio, ethnicoe philosophice radi- 
cetur, parum curamus, nam ethnica philosophia, non quidem ut ethnica a 
ehnstianis refellitur, sed ut erronea in quibusdam. Quod autem Alexandri- 
norum, et speciatim Procli, errores devitaverit Boetius per se patet. Const^t 
enim hsec Procli philosophia : !<> Pantheismo dualistico ; 2<> Triadum arbitraria 
productione ; 3' Exstasi, propriae scilicet et individuae rationalis existentiae 
negatione*; A^ Adde, quod miserrimis contradictionibus laborat, dum, ex una 
)parte, Deum immobilera, indivisibilem et impaiiicipabilem prsedicat; ex altera 
parte, essentialiter per totum mundum difTusum, via scilicet emanationis ; dum 
divinse Providentise fataUmus in ipsa Dei essentia substituitur ; dum nuUum jam 
existit maium eo quod omnia necessaria lege producuntur..., etc, etc. (Cf. Jules 
SimoA, Hi«t. de VEcole d'Alex., Paris, 18^5, t. 11, p. 481, 561, 562, 570, b73 et 
517. Hellenismuaund Christ&nthvm^ auctore Kellner, Coloniae, 1866; Hist. ph. 
gra!C. et rom, ex fontium locin conte.xtaf collegerunt Ritter et Preller, 1857. 
Gothse, 2" edit., p. 633 et seq.). 



— 83 — 



CAPUT SECUNDUM. 



DE ANIMiG FAGULTATIBUS £T DE GOGNITIONE RERUM 
ACQUIRENDA, JUXTA BOETIUM. 

« Est philosophia amor et studiumel amicilia quodam- 
» modo sapientide; sapienliae non hujus quse in artibus 
» quibusdam, et in aliqua fabrili scienlia nolitiaque ver- 
» satur, sed illius sapieniiae quse nulhus indigens^ vivax 
9 mens et sola rerum primseva ratio esl. Est autem hic 
» amor sapientiae intelligentis animi ab illa pura sapientia 
» illuminalio et quodammodo ad seipsam retractatio et 
» advocalio ut yideatur studium aeque sapientise studium 
n divinitatis et purse mentis illius amicitia ^ » 

Hac philosophise definitione posita, hujus scientise mate- 
riam ita partitur Boetius : « Hinc nascitur speculalionum 
» cogitationumque veritas, et sancta puraque actuum 
» castimonia.... Species enim (philosophiae) duae sunt ; 
» una quae egw/wrrcxi^ dicitur, altera quse ;r/)axTi3o4, id est specu- 
» lativa et activa. Est igitur 0gw/»rrtx>jf , id est contemplativee 
» vel speculativse triplex diversitas : pars una lest de intel- 
n lectibiUbus, quam partem Graeci Oeo^oyiccv nominant. Est 
» enim intellectibile quod unum atque idem per se in 
n propria semper divinitate consistens, nuUis unquam 
» sensibus, sed sola tantum menie intellectuque capitur. 
» Qude res ad speculationem Dei, atque ad animi incorpo^ 

* In Porphyr, a VicU tramlat, Dial, I. Migne, t. LXIV, col, 10. 



- 81 - 

» ralitalem, considerationemque verse philosophiae indaga- 
* tione componilur. — Alias de inlelligibilibus ea compre- 
» hendit quse sunt omnium coelestium supernse divinitali 
» operum causa^, et quiBquid sub lunari globo beatiore 
» animo alque puriore substantia valel; postremo huma- 
» narum animarura conditionem atque statum.... Merito 
» (hsec pars) in medio collocata est, quod habeat et cor- 
» porum animationem et quodammodo vivificationem, et 
» intellectibilium considerationem , cognitionemque, ut 
» dictum est. — Tertia pars 0e«|o>rrtx^f est quae circa cor- 
» pora atque eorum scientiam, cognitionemque versatur. 
» -*- Practicae vero philosophise esl quoque triplex divisio. 
» Est enim prima quae sui curam gerens, cunctis sese 
» erigit, exornat, augetque virtutibus. — Secunda vero est 
» quae reipublicae curam suscipiens, cunctorum saluti suae 
» providentiae solertia, et justitiae libra, et fortitudinis 
» stabilitate, et temperantise patientia medetur. Tertia 
» vero quse rei familiaris officium mediocri componens 
» dispositione distribuitur *. » 

« Quoniam humanis animis exellentissimum bonura 
» philosophise comparatum est, ut viae ex filo quodam 
» procedat ratio, ex animee ipsius efficienliis ordiendum 
» est ^ » 



* Loco citato^ Migne, t. LXIV, col. 11 et 12. — Haec quam sapienter dicta, et 
arctissime cum doctrina scholasticorum connexa nemo non videt. Hanc scientise 
speculativae partitionem iternra tradit Boetius, de Trinitate, c. ii, Cum tres sinl 
speculativse partes, t naturaUs... » quae consideratcorporumformascummateria 
et motu. — « Mathematica, » quse speculatur formas corporum sine materia ac 
per hoc sine motu...., « theologica, * quae considerat Dei substantiam separatam 
ab omni materia et motu. — Quoad scientiae practicae divisionem notetur tantum 
hanc-etiam- ad omnes scholasticos ex Ariistotele pcr Boetium dimanasse. 

* In Porphyr. a se translat., lib. T, Migne, t. LXIV, coL 71. 



— 85 — 

Tum varias animse potentias ita parlitiir Boelius : 

« Triplex omnino animse vis in vegetandis corporibus 
» deprehenditur. Quarum una quidem vitam corporis 
» subministrat, ut nascendo crescat, alendoque subsistat. 
M Alia vero sentiendi judicium praebet. Tertia vi mentis el 
» ratione subniia est. » 

Hanc partitionem observaverunt scholastici omnes, dum 
potentias vegetativas, sensitivas et intelleclivas in anima 
humana posuerunt. 

Vegetalivae partis « officium est ut creandis, nutriendis, 
» alendisque corporibus prsesto sit, nullum vero praestet 
» rationis sensusve judicium. Hsec autem est herbarum 
9 atque arborum et quidquid terrae radicitus affixum 
» tenetur*. » 

Hsec de sensitiva parte diligentissime disseril Boetius : 
« Secunda vero composita atque conjuncta est, et primam 
» sibi sumens et in partem conslituens, varium ac miilti- 
» forme judicium capit, de quibus capere potest. Omne 
» enim animal quod sensus vigit, idem et nascitur, et 
» nutritur el alitur. Sensus vero diversi sunt, et usque ad 
» quinarium numerum tendunt. » 

Quae de sensitiva cognitione asserit Boetius ad exactis- 
simam veritatis normam dicta sunt, ideo a tota Schola repe- 
tita hodiedum usque conlra Cartesianos valent. Cerlum est 
enim inesse in animantibus primum principium motus^ 
animam scilicet, quse per sensus varias acquirit cognitiones 
rerum. Hse autem diversse cognitiones singulis animantibus 
sunt principia determinativa actionis et motus. luest etiam 

* In PQrphyr. a se translat,, lib. I, Migne, t, LXIV, col. 7i. . 



— 86 --- 

animantibus alia potentia, imaginatio scilicet^ quad foFmat 
imagines rerum, etiam absentibus corporibus sensibilibus, 
quibus feritur quodam modo. Inest et memoria^ quae custodit 
longius^breviusye, prout quodque animal yalet^ hasimagines. 

« Sed eas imaginationes confusas, ait Boetius, atque 
» inevidentes sic sumunt, ut nibilex earum conjunctione 
» ac compositione efficere possint. Atque idcirco memi- 
» nisse quidem possunt, nec deque omnia. Amissa vero 
» oblivione, memoria recoUigere ac revocare non possunt. 
» Futuri vero his nuUa cognitio est *. » Haec perlegant ac 
meditentur Darwinianse hypothesis asseclae. Inter brutam 
et hominem non intercedit tantum evolutionisy sed naturse 
ac essentiae discrimen, quod in ratione consistit. 

« Animse vis tertia, quse secum priores alendi ac sen- 
» tiendi vires trahit, hisque velul famulis atque obedien- 
» tibus utitur, eadem tota in ratione constituta est^ eaque 
» vel in rerum praesenliura firmissima contemplationey vel 
» in absentium intelligentia, vel in ignotarum inquisitione 
» versatur. Haec tantum humano generi prsesto est^ » 

Summum autem rationis cacumen est intelligentia ; 
» quse quasi desuper spectans, concepta forma quae subsunt 
» etiam cuncta dijudicat; sed eo modoquo formam ipsam, 
» quee nulli alii nota esse poterat comprehendit. Nam et 
» rationis universum, et imaginalionis figuram, et mate-* 
» riale sensibile cognoscit, nec ralione utens, nec imagi - 
» natione, nec sensibus, sed illo uno ictu, menlis forma- 
» iiter, ut ita dicam, cuncta propiciensl » « Ralio vero 



* In Porphyr, ase translat.f Migne, t. LXIV, col. 71. 

* thid. 

» Consol., lib. V, pr. 4. 



-- 87 — 

A banc quoque trauscendit, speciemque ipsam qu^ singu- 
». ianbus inest, uniyersali consideratione perpendit. Inlel- 
», iigenti» vero celsior oculus existit. Supergressa namque 
uniyersilatis ambitum, ipsam illam simplicem forniam 
» pura mentis acie contuelur *. » 

Non sequitur inde intelligentiam et rationem inter se 
realiter differre. Intelligere, id est prima intelligibilium 
principia ac primas intelligibiles conceptiones eSbrmare, 
non essentialiter differt ab boc discursu rationis ad inqui- 
rendam veritatem necessario^. Nam homo est speciatim 
animal rationale, ac sine hoc ralionis discursu sterilia et 
infecunda prorsus essent principia ac dignitates quse ab 
intellectu concipiuntur. 

« In quo illud maxime considerandum est quod supe- 
» rior coraprehendendi vis ampleclitur inferiorem : inferior 
» vero ad superiorem nullo modo consurgit^ » 

Hse sunt animse nostrse potentise, is inter potentias natu- 
ralis ordo. 

« In corporibus sentiendis objectde qualitates instru- 
» menta sensuura forinsecus afiiciunt, animique agentis 
» vigorem passio corporis antecedit*. » 

Haec est prima sensitivse cognilionis condilio et lex, actio 
scilicet objectee rei in organum sensus/hujusmodi autem 



V Consolat,, lib. V, pr. L 

* Ibid, -^ Hsc D. Thomas : c Respondeo dicendum quod ratio et intellectus 
iu homine non possunt esse diversaB potentise : quod manifestc cognoscitur si 
utriusque actus consideretur. Intelligere enim est simpliciter veritatem iutelligi- 
bijeiQ ajiprehendere, ratiocinari autem est procedere de uno intellecto ad aliud 
ad veritatem intelligibilem cognoscendam.... Multo magis per eamdem potentiam 
inte]ligimus et ratiocinamur (Summa Thcol. I p. qu, lxxix, a. 8.) 

5 ConsoL, V, pr. 4. 

♦ Jhid»f pr. 5. . - « 



- 88 — 

actio antecedit aDimi agentis vigorem eteum determinando 
proYocat ; non enim mere passive se habet animus in sen- 
tiendo, sed post subjectam corpori passionem, exerit suas 
yir^ animus ac rerum notionem intellectu efformat. 



Prascedit tamen excitans 
Ac vires animi movens 
Vivo in corpore passio ; 
Quum vel lux oculos ferit 
Vel vox auribus instrepit. 
Tum mentis vigor excitus, 
Quas intus species ten^t, 
Ad motus similes vocans, 
Notio applicat exteris, 
Introrsumque reconditis 
Formis miscet imagines ^ 



Fit enim notitia rei in mente ex cognito et cognoscente, 
quando scilicet species cognili est in cognoscente. Errant 
ergo qui arbitrantur « quod omnia quse quisque novit, ex 
ipsorum lantum vi atque natura cognosci quse sciuntur. » 
« Omne enim quod cognoscitur, non secundum sni vim, 
sed secundum cognoscenlium potius comprehenditur facul- 
tatem*. » « Aliter visus, aliter lactus eamdem corporis 
rotunditatem agnoscit. » Ita singulse potentiae proprias sibi 
rerum objectarum qualilates apprehendunt : « Sensus 
figuram in subjecta materia constitutam : imaginatio vero 
solam sine materia judicat figuxam ^ « Jam vero « neque 



* Consolat., lib. V, met. A. 

• Ibid., pr. 4. 
» md. 



i 



^ 89 — 

sensus aliquid extra materiam valet, nec uniyersdles species 
imaginatio contuetur. » 

Ratio est quae qualitates sensibus objectas transcendit, 
« speciemque ipsam, quse singularibus inest universali 
consideratione perpendit*. » « Ouum quid universale 
respicit ratio, nec imaginatione, nec sensibus utens, ima* 
ginabilia, vel sensibilia comprehendit.... sed rationali con- 
ceptione considerat ^. » 

Batio cseteris animae potentiis praestat, quia non modo 
suapte natura proprium sed caeterarum quoque notitiarum 
subjecta cognoscit. « Quid igitur, si ratiocinationi sensus 
imaginatioque refragentur, nihil esse illud universale 
dicentes, quod sese intueri ratio putet?... Nonne rationis 
potius causam probaremus, quia de rerum cognitione, 
firmiori potius perfectiorique judicio credendum^; » et quia 
judicium eo firmius perfectiusque est quo magis potentia 
judicandi , cunctis corporum afiectionibus absoluta, in 
discernendo non objecta extrinsecus sequitur, sed actum 
suae mentis expedit *. 

Immensus est ergo humanae rationis ambitus. Etenim 
« non ea tantum in cognitione sufficiunt quse subjecta 
» sensibus comprehendit, verum etiam et insensibilibus 
» imaginatione concepta, et absentibus rebus nomina 
» indere potesl, et quod intelligentiaeratione comprehendit, 
» vocabulorum quoque positionibus aperit. Illud quoque 
» ei naturae proprium est ut per ea quae sibi nota sunt 



* Consolat.^ lib. V, met. 4. 

« Ibid. 

» Consol,, lib. V, pr. 5. 

* im. 



— 90 - 

i^ ignola vestiget, et non solum unumquodque an sii, sed 
» quid sit etiam et qmle sit, nec non cur sit optel 
» agnoscere*, » 

Haec et permulta alia Boetii loca quse in medium afiferre 
liceret sufficienter firmare videntur hoc assertum : univer- 
sam Boetii doctrinam circa sensilivas ac intellecliyas anim^e 
potentias, non solum ab omni errore immunem esse, verum 
etiam oplimam ad humanse animee notitiam yiam aperire. 
Etenim : l^ genera potentiarum animaa secunduin objocla 
partitusest Boetius; ^«aliud yegetatiyum, aliud sensitiyum, 
aliud inteUectiyum potentiarum genus posuit; 3"" non 
animam solam, sed animal yiyum, subjectum sentiens 
affirmayit ; 4° non esse mere passiyum in cognitione sensi- 
tiya acquirenda subjectum senliens, sed ex yi et yigore 
animi seutientis rerum externarum cognitionem generari ; 
5^ aUud esse sentire, aUud intelligere; sentire quidem 
competere brutis animalibus et homini, ut compositis ex 
anima et corpore ; intelligere autem esse solius bominis, 
utpote ratione prsedili, quse ratio, a cunclis corporum affec- 
tionibus absoluta, rerum naturam inyestigat et actum suum 
expedit sine sensuum instrumentis. 

Annon yere fuit ad christianae fidei normam comparatus 
philosophus itle qui dixit : « Si igitur uti rationis participes 
» sumus^ sicul imaginationem sensumque rationi cedere 
» oportere judicayimus, sic divincB sese menti humanam 
» submittere rationem jnstissimum censeremus ' ? » 



* In Porphyr. a se trandat., Migne, t. LXIV, col. 7!^. 

* Consol.f lib. V, prosa 5. 



— 91 - 



CAPUT TERTIUM. 



DE UNIVERSALIBUS. 



IVeminem eornm qui philosophiee historiam norunl 
qoeestionis de universalibus motae gravitatem ignorare cen- 
semus. Agitur enim de scientise humano objecto ac funda- 
mento , de cognitionum nostrarum certitudine ; agitur de 
seepticismo aut etiam pantheismo vel vitando, vel in philoso- 
pfaiam inducendo. Si nuda inaniaquererum signafinguntur 
universalia, si non sunt, ut aiebat juxta Anselmum Rosce- 
linus, nisi « flatus vocis, » jamtotaevertiturscientianostra, 
jam nullum remanet vinculura inter res et verba, inter 
infellectum et res, sed solus dominatur scepticismus. Quod 
si e contra adstruitur realismus, sive ontologicus, ut est apud 
Platonem et recentiores ontologistas , sive empiricus, ut 
propugnarunt Gilbertus Porretanus, Guillelmus Campel- 
lensis , ac Scotus ipse , jam individuorum ac singularium 
existentia tollitur, sola remanent universalia, ac pantheismi 
infesta Charybdis fauces aperit. Mirum ergo videtur viros 
de cfietero doctissimos ac bene moratos, ut auctores Logim 
sic dictse de Port-Boyal , scholasticos impugnare ac etiam 
contemnere quasi inuliliter et otiose de Universalibus dis- 
putassent *. Qusestionera de universalibus ad logicam per- 



^ f En voila plus qu'il n'en faut, touchant les cinq universaux^ qu'on traite 
dans r^cole avec tant d'6tendue. Car il sert tr6s-peu de savoir qu'il y a des 
genres, des esp^ccs, des diff^rences, des propres et des accidents ; mais Timpor- 
tance est de reconnaitre les vrais genres des choses, les vraies especes..., etc. 
{Logique de P. R., U^ partie, ch. vii). His auctoribus una est tantum veniae ratio, 
scilicet quod tunc temporis in libris ac scholis non tam impudenter ac hodiedum 
eiultabant et tripudiabant materialismus et positivismus. 



— 92 — 

tinere censuit Boetius, non quidem ad illam meram arteni 
cogitandi, ut definierunt recentiores, sed ad eam logicam 
quee « partis pbilosophiae vice simul instrumentique fungatur 
oflScio \ » 

Hujus logicse finis est inventio judiciumque rationum. 
Aristoteles autem rationum vim omnem in syllogismis 
apodicticis posuit ; cum autem syllogismus omnis ex propo- 
sitionibus constet^ propositionesque ex primis rerum nomi- 
nibus, sequilur rectissimum discendi ordinem incipiendum 
esse ex Porphyrii libro velut prsegustalore ac quodam modo 
initiatore. Ilaque de quinque vocibus disserendum, scilicet 
de genere, de specie, de differentia, de proprio et accidente. 
Ita enim facilior aperielur via ad decem Aristotelis pree- 
dicamenla, quae sub ultimo omnium genere entis conti- 
nentur *. 

Quaestionem de universalibus his verbis movet Boetius : 
« Utrumne ita intelligamus species et genera, ut ea quae 
» sunt et ex quibus verum capimus intellectum, an nosmet- 
» ipsos eludimus cum ea qude non sunt nobis cassa ima- 
» ginatione formanus. Quod si esse quidem consliterit, et 
» ab his quse sunt intellectum concipi dixerimus, tunc alta 
» major ac difficilior quaestio dubitationem parat, cum 
^ discernendi atque inteUigendi generis ipsius naturam 
» summa difTieultas ostenditur. Nam quoniam omne quod 
» est, aul corporeum, aut incorporeum esse necesse est , 
» genus et species in aliquo horum esse oportebit.... sed 
» neque cum haec soluta fuerit quaeslio, omne excluditur 



* In Porphyr, a se translat.t Migne^ t. LXIV, col. 74. 

* Ibid. 



ik-\ 

» ambiguum : subest enim aliquid quod, si incorporalia 
» genus et species dicantur , obsideat intclligentiam atque 
» detineaty exsolvi postulans utrum circa corpora ipsa 
» subsistant, an etiam preeter corpora subsistentia incor- 
» porales esse videantur *. » 

Ad hanc sol vendam qu^stionem hac consideratione utitur 
Boetius : Videmus quidem singularia , intelligimus autem 
universalia, genera scilicet et species. » Si autem generis 
» et speciei ca^terorumque intellectus ex re subjecta venial, 
» ita ut sese res ipsa habet quae intelligitur , jam nofi 
» tantum intellectu posila sunt, sed in rerum etiam. veritate 
» consistunt ^ » An dicemus « inanem conceptionem » esse 
illud universale quod sese intueri ratio putet? An falsus 
est intellectus qui quod sit sensibile ac singulare quasi 
quiddam universale consideret ^ ? — Non est falsus inteU 
lectus qui concipit ac reprsesentat rem secundum modum 
cognoscentis , id est immaterialiter, incorporaliter et 
secundum intentionem universalitatis *. Sed abstrahendo a 
conditionibus individuantibus ac concretis individuis natu- 
ram universalem intelligere potest, ac minime falsus est ^ 



* In Porphyr. a se translat.y lib. I, Migne, t. LXIV, col. 82. 

» Ihid., col. 84. 

5 Consol., lib. V., pr. 5. 

^ Non enim necesse esse dicimus omnem intellectum qui ex subjecto quidem 
sit non tamen ut sese ipsum subjectum habet, falsum et vacuum videri. In his 
solis falsa opinio e&t quae per conjunctionem fiunt. Si enim quis componat atque 
conjungat intellectu id quod natura jungi non patiatur, illud falsum esse nullus 
ignorat... aut si separata fiierint quae omnino separari non possunt (Migne, 
t. LXrV, col. 84;. 

s Sunt igitur hujusmodi res in corporalibus atque in sensibilibus rebus; intel- 
liguntur autem prseter sensibilia ut eorum natura perspici, et proprietas valeat 
comprehendi. Quocirca cum et genera et species cogilantur, tunc ex singulis, in 
quibus sunt, eorum similitudo colligitur, ut ex singulis hominibus, inter se dissi- 
milibus^ humanitatis simihtudo ; qua; simihtudo cogitata animo voraeiterque 



— 94 — 

« Ita quoque generibus et speciebus, id est singularitati et 
uniTersalitati unum quidem subjectum est ; sed alio modo 
universale est cum cogitatur, alio singulare cum sentitur in 
rebus bis in quibus habet esse suum. His igitur terminatis, 
omnu, ut arbitror, qucBstio dissoluta est. » Boetii responsio 
juxta Aristotelis sententiam tradita, erat substantialiter yera, 
nam universalia subsistere in potentia in singularibus afiBr- 
mabat, eaque prwter corpora *, per menlis abstractionem a 
conditionibus individuantibus, intelligi. Ea est enim intel- 
lectus natura ut apprehendat nniversalia in singularibus. 

Omnem autem quaestionis difficultatem sublatam esse 
non opinabatur ipse Boetius , dum his verbis sententiam 



penspecta fit species ; quarum specierum rorsus diversarum considerata simi- 
litudo, quae nisi in ipsis speciebus aut in earum individuis esse non potest, efficit 
genos ; itaque haec sunt quidem in singularibas (Ihid. , col. 85). 

^ Haec Boetii verba : • Sunt igitur hujusmodi res [Universalia] in corporalibus 
'atque in sensibilibus rebus ; intelliguntur autem proeter 8en8ibilia.,.f etc. 
(Migne, t^LXTV, col. 85), ventilantur a Rosminio {Aristotile espo^oed esaminatQy 
nH 10 et 11), qui hinc sciscitandi ansam sumit : si existunt in singularibus uni- 
versalia, guomodo intelliguntur praster^ id est, extra sensibiliaiiibi non •exmt ? •*- 
Cavillatur aperte Kosminius^ nam ex toto contextu Boetii apparet illa verba 
proeter sensibilia non sonare ecttra sensibilia; sensus est perlucidus : dum 
abstrahit intellectus a sensibilibus, pervadit, proetervadit sensibilia, seu intelligit 
praeter sensibiha. Quse certissime vera dicuntur. 

Inculpat adhuc Boetium ex aho capite Rosminius quasi hanc naturam abstracte 
apprehensam quod vocat universale per mentis reflexionem concipi ex compa- 
ratione singularium, ad species et genera efformanda {loc. citat.). Si autem 
attentius perpendatur Boetius cuiUbet consideranti apparet illud objectum 
mentale quod prius apprehenditur et abstrahitur a singularibus non esse univer- 
sale logicum et reflexum sed universale raetaphysicum et directe apprehensum, 
quod revera non conficitur ex comparatione singularium, sed per simplicem ac 
directam mentis abstractionem apprehenditur, sive ab uno tantum sive a pluribus 
successive individuis. Hac prima universaU notitia acquisita, reflexe operatur 
inteUectus, singularia inter se conferendo, ut ex simiUtudine, primum species, 
deinde genera efformentur. Hsec sunt verba Boetii : • Cogitantur vero univer- 
saUa [non dicit : apprehenduntur), nihilque aUud species esse putanda est, nisi 
' togitatio coUecta ex individuorum dissimiUum numero substantiali similitudine, 
genus vero cogitatio coUecta ex specierum simiUtudine (Migne, t. LXIY, 
col. 85). • 



- 95 — 

suam de hac solutione aperiebat : « His igitur terminatis, 
» omnisy ut arbitror, qusestio dissoluta est.... Aristotelis 
'» sententiam exsecuti sumus, non quod eammaxinie pro^ 
» baVemus, sed quod bic liber ad praedicamenta conscriptus 
• est.... » 

Non defuerunt enim, et inter cseteros Roscelinus Com- 
pendiendis (circa a. 1080), qui « universalia » quse a sin- 
gularibus abstrahuntur nihil reaUtatis in se continere ac 
esse ineras voces affirmarunt. Hunc nominahsmum confu- 
iBLy\t l) \nse\muSf m lihto' de Fide Trinitatis, contra blas" 
phemiaslioscelini, Multa attulit argumenta contra istiusmodi 
sententiam. Etenim certum est nominalismum omnem 
cognitionem humanam scientiamque ac certitudinem ever- 
t^re; dum asserit singularia tantum existere, omnia in fluxu 
perpetuo esse ac molu abduci. Exinde nullus jam ordo in 
rerum natura, nullse leges, nulla ergo causarum inquisitio, 
nulla scieillia. Dum vocabulorum universalitatem tantum 
Goncedunt nominalistae, non rerum, sed signorum scientiam 
fingunt; philosophiam ut algebram quamdam somniant 
quae signorum tantum numerorumque compositionem con- 
siderat. Talibus autem cujuscumque veritatis affirmationem 
tolli, ac stolidissimum scepticismum induci nemo non 
videt. Est alius etiam contra nominalistas locus : Si nulla 
datur in rebus universalitas, et e contra in vocibus tantum 
existit, quaerere ab ipsis liceat, unde istse voces universales 
fiunt ? Unde intellectus istam efformat vocum universali- 
tatem ? Si reipsa voces dantur universales , ergo in rebus 
etiam datur universalitas, fundamentalis saltem^ut affirmant 
scholastici. 

Hunc Roscelini nominalismum expolivit Abeelardus, dum 



- 96 - 

universalia realiter quidem extra nos non existere, sed idea- 
liter concipi in mente nostra docuit. Si Abeelardum audieris 
est quidem universale forma queedam seu categoria mentis 
nostree quam extra nos projicimus, rebus externis appli- 
cando, quas in unum collectas universales fingimus. Ast 
yero nobis explanet Abaelardus unde proveniat istud uni- 
versale mei^e et exclusive in mente conceptum ? Si non inest 
realiter ac fundamentaliter in singularibus, jam nulla yia 
est qua in mente concipi possit. De csetero scepticismum 
inducit, non secus ac nominalismus , istud Abael^di sys- 
tema. Restat ergo ut ad Boetii sententiam accedamus, a 
D. Tboma ad majorem correctionem adductam ut ex 
dicendis patebit. 

Ad hanc sententiam planius aperiendam, necesse est 
pauca qusedam de realismo Platonis delibare, juxta 
D. Thomam. 

« Ut posset Plato salvare certam cognitionem veritatis a 
» nobis per inlellectum haberi, posuit preeter ista corpor- 
» ralia aliud genus entium a materia et motu separatum, 
» quod nominabat species sive ideas^ per quarum partici- 
» pationem unumquodque istorum singularium et sen- 
» sibilium dicitur vel homo, vel equus, vel aliquid hujus- 
» modi. Sic ergo dicebat scientias et definitiones^ et quid- 
^ quid ad actum intellectus pertinet, non referri ad ista 
» corporalia sensibilia, sed ad iila immaterialia et separata 
» ut sic anima non intelligat ista corporalia, sed intelligat 
» horumcorporalium species separatas^ » 

Hsec est illa Plalonis de Universalibus seu de Ideis doc- 

* I p , qu. Lxxxiv, a. 1 . 



- 97 - 

trina, sive queestio sit de formis separatis, ut scholastici, 
juxla Arislotelem, Platonis mentem interpretantur, sive 
intelligendae sint istse idese in mente divina existentes, ut 
aelerna rerum exemplaria. Nonnuili posterioris ac recen- 
tioris aetatis philosophi haec Platonis placita ad systema 
sic dictum ontologicum deduxerunt, inter quos Malebran- 
chius, GerdiUus, Vercelione, Fabre, etc, professi univer- 
salia realiler existere extra res creatas, et exlra mentem, 
sed ab intellectu in essentia divina percipi. Quae sententia, 
utpote ad pantheismum inciinans, sicut realismus plato- 
nicus de formis separatis, rejicienda videtur. 

Praecipua contra istius modi lealismum ratio est quod 
certa cognitionum noslrarum objecta destruit. Cognitionis 
enim nostree objecta prima el propria res sunt sensibiles, e 
quibus abstractione inlellectus rerum essentia percipilur, 
ac scientia nostra efformalur. Jam vero in systemate sive 
platonico, sive ontologico, non jam natura rerum sensi- 
bilium, sed subslantiae illse ac formae separatae, seu idese 
ipsae in mente divina existentes essent cogitationum nostra- 
rum objectum. « Derisibile autem videtur, ait D. Thomas, 
D ut dum rerum quee nobis manifestde sunt, notitiam quse- 
» rimus, aha enlia in medium afferantur, quse non possunt 
» esse eorum substantiae, cum ab eis differant secundum 
» esse. Et sic, illis substantiis separatis cognitis, non prop- 
» ter hoc de istis sensibihbus judicare possemus *. » Ergo 
realismus sive platonicus sive ontologicus rejiciendus. 

His praemissis dicimus Boetium et cum ipso D. Thomam 
ac Scholam prope lotam, realismum quemdam temperatum 

« 

A I p., qu. LXXXIV, a. 1. 



— 98 - 

propugnare, medium inler nominalismum uc ilium realis- 
mum, qui Platoni adscribi solel Consonal enim isle rea- 
lismus cum nominalismo ac conceplualismo in eo quod 
ponil universale non quidem exlra mentem realiler 
existere. 

Ex alia parte autem contra nominalismum, tuelur ac 
propugnat universale ab intellectu bumano abstrahi ac 
rebus singularibus, quibus fundamentaliter inest, et quarum 
essentiam constiluit, non quidem ut sit ceternum exernplar ac 
pars divincB essenlicB^ sed \xt partidpala similitudo^ imago et 
vestigium divinae essentise in rebus creatis. Et heec est vera 
de universalibus doctrina. 

Etenim illa est vera circa universalium existentiam doc- 
trina quse tradit universale inesse rebus singularibus anle 
omnem mentis operationem, et singularium essentiam 
realiter hoc universali conslitui asserit. 

Hdec autem duo firmissime tenet Boetius, dum adstruit 
<f universale » seu « universitatem*, » realiter existere in 
singularibus, non quidem ut universale ante mentis opera- 
tionem, sed fundamenlaliter tantum, id est cum funda- 
mento in re, ut ait D. Thomas', et inteUigi ut universale 
per mentis operationem. Alius est enim modus inteliigendi 
quo intellectus intelligit, et alius est modus quo res existit^ 



* ConsoL^ V» pr. 5. 

s • Humanitas est aliquid in re, ilon tamen habet ibi rationem universalitatiSf 
cum non sit extra animam aliqua humanitas multis communis, sed sccundum 
quod accipitur in intellectu adjungitur ei, per operationem intellectus, inlentio 
secundum quara dicitur apecies, Similiter est de tempore... similiter dico de • 
veritate, quod habet fundamentum in re, sed ralio ejus completur per actionem 
intellectus \I Senl. Dist. xix, qu. v, a. 1). 

5 D, Ihom. Metaph,, Ub. I, lect. x ; Summ, Th. I p., qu. xv; a. 1 ; de Ent. 
et Essent.f c, iv. 



4 



— 99 — 

Hanc dislinclionem quam magistralem dicimus, jam his 
Boelii verbis continetur : « singularitati et universalitati 
unum quidem subjeclum est, sed alio modo universale est 
cum cogitatur, alio singulare cum sentitur in rebus his, in 
quibus habet esse suum K » 

Cuilibet ergo totam de universalibus doctrinam consi- 
deranti manifestum est Boetium hanc quaestionem maximi 
momenti tam diligenter quam subtiliter solvisse, discrimen 
scilicet agnoscendo inter illud universale quod directum 
sou metaphysicum dicimus et universale reflexum seu 
logicum. Cum ab uno ad alterum fit transitus^ confundilur 
ordo metaphysicus et realis cum ordine logico seu mere 
ideali. Et inde pessimi errores dimanant. 

Ponamus enim hunc syllogismum : 

Idem est modus existendi rei intellectse ac modus intel- 
ligendi rem ipsam. 

Atqui existunt tantum singularia; 

Ergo intelliguntur tantum singularia, et universalia non 
sunt nisi merae voces. En nominalismus praesto est. 

Iternm, sed mutata tantum subsumptione : 

Idem est modus existendi rei intellectse ac modus intel- 
ligendi rem ipsam. 

Atqui intelliguntur tantum universalia. 

Ergo existunt tantum realiter universalia, et singularia 
tton sunt nisi phantasmata ac vanae rerura species. En rea- 
lismus ac idealismus purus. 

Contra utrosque autem dixerat Boetius : « Sentitur sin- 
gulare, intelligitur universale. » Ac rursus ut probe discer- 



* In Porphyr. a se translat., lib. I. 



— 100 — 

nalur ordo rerum et ordo cognitionum : « Cujus erroris 
causa est, quod omnia quse quisque novit, ex ips(»ruin 
lantum vi atque natura cognosci aestimat quee sciunlur. 
Quod totum contra est. Omne enim quod cognoscitur non 
secundum sui vim, sed secundum cognoscentium potius 
comprehenditur facultatem*. » Hanc auream sententiam 
luculentius adhuc expressit divus Thomas dum dixit : « Ex 
nalura intellectus, quse alia est a natura rei intellectae, 
necessarium est quod alius sit modus inteUigendi quo 
intellectus intelligit, et aUus sit modus essendi, quo res 
existit^ » His soluta qudestio, his causa finita est^ 



GAPUT QUARTUM. 

DE BOETII METAPHYSICA ET DE TRANSCENDENTIBUS. 

Boetium Aristotehs metaphysicam in latinum transtu- 
lisse, si forte non totam saltem quasdam hujus operis 



• Consolat., lib. V, pr. 4. 

* Metaphysic, lib. I, lect. x. 

' Nullo modo laudem Doctoris Angelici obscuralam esse censemus ex eo quod 
quidam ex opposita Scholse philosopbia imprimis Prantl et Haureau, contradic- 
toria dogmata ab ipso tradita esse contendunt. An nominalista vocari potest ille 
qui talia scripsit : i Humanitas enim est aliquid in re, non tamen ibi habet 
rationem universalitatis ^ cum non sit extra animam aliqua humanitas multis 
communis*. sed secundum quod accipitur in intellectu, adjungitur ei per opera- 
tionem intellectus intentio secundum quam dicitur species (I Dist. xix, qu. v, 
a. i).» An e contra inter realistas platoniitos accenseri potest qui iterum scripsit : 
« Cum dicitur universiile abstractum duo intelliguntur, scilicet ipsa natura rei, 
et abstractio, seu universalitas. Ipsa igilur natura, cui accidil intelligi vel 
ab&trahi, vel intentio universalitatis est in intellectu. Et hoc possumus videre per 
simile in sensu (I p., qu lxxxv, a. 2, ad 2). » Adversarii sibi dicta sinant : Et 
nunc intelligite... erudimini qui judicalis... 



-101 — 

parteSy nemini dubium est, qui D. Thomse commentariis 
fidem facit. Dum enim commentatur Librum primum 
Aristotelis, lectione quarta dicit D. Angelicus : Unde et 
Littera Boelii habet, « Accedentibus igitur ad opus scientiae 
prae operae vise quee nunc est aliquid erit. » Alia Littera 
habet^..., etc. Ex quibus patet Boetium auctorem fuisse 
latinae cujusdam versionis Metaphysicorum Aristotelis, quae 
adhuc in usu erat tempore Aquinatis, nunc autem non 
amplius invenitur. 

Ex doctrina Aristotelis, et non ex Platonicorum et Alexan- 
drinorum dogmatibus suam Philosophiam primam hausisse 
Boetius videtur. £t immerito inculpatur a Prantl, in sua 
LogiccB Historia, quasi a formali tantum et antiphiloso^ 
phico fundamento sleterit, ac nullum aliud sseculis sequen- 
tibus tradiderit^. » Etenim promptum est Boetium pers- 
pexisse logicam non esse tantum signorum artem ac voca- 
bulorum sed etiam philosophiae partem, atque universale 
sub duplici consideratione inquiri posse, nempe ut unum 
aptum INESSB multis, et ut unumaplum PR^DICARI demultis; 
prcBdicari autem juxta totara Scholam, Boetio duce^ sequitur 
ad esse, et est Logicae objectum. 

Ergo juxta Boelium, Prcedicamentorum doctrina partim 
ad logicam, partim ad metaphysicam pertinet. Prout ad 
logicam pertinent preedicamenta, non sunt nisi « quaedam 
genera prcBdicabilium ; » prout autem ad metaphysicam 



« Thomae Aquin., Opera Omnia^ Vives, Paris, 1875, t. XXIV, p. 352, cf. La 
Metaphys. d'Ariitote, par Pierron et Z^vort, Paris, 1840. Introd., CXXX. 

« Boethius doch nur auf dem unphilosophischen und formalen Schul- 
Standpuncte seiner Zeit steht, und daher auch keinen andem als diesen den 
folgenden Jahrhunderten ueberliefert... [Geschichte der Logik im Abendlande, 
Leipzig, 1855, 1. 1, p. 680). 



:>j 



— 102 - 

spectant, sunl « suprema rcrum genera, » seu « series 
rerum prfiedicabilium. » Hanc magislralem distinctionem 
diserlis verbis ipse adstruit Boetius : « Dicendum est, ail, 
quoniam RERUM prima decem genera sunt, necesse fuit decem 
quoque esse simplices voces, qufle de subjeclis rebus dice - 
rentur *. » Quum aulem quaestio agilut de affirmatione quee 
in eo consistit, ut jungantur vel disjungantur voces rerum 
naluram vel proprielates significanles, tunc tota ad logi- 
cam transit. Ita enim docet Boelius : « Quocirca si preedi- 
camenta juncta faciunt affirmationem (affirmatio vero 
nonnisi in oratione est, qu8e autem junguntur ut affirmatio 
fiat, hee sunt rerum significantes voces), prsedicamentorum 
tractatus, non de rebus, sed de vocibus esl^ » 

Differunt autem isti duo tractatus ita : dum universale 
metaphysicum circa RES quo^> prcedicantur solum versalur, 
universale logicum spectat ad modum quo res prcBdicanttir. 
Quaeritur scilicet an generica, an specifica differenlia res 
«otari debenl ; ita ut omnia preedicamenta ad unum uni- 
versalelogicum, si attenditur ordocogitationum, perlineant. 
Universale vero metaphysicum varios entitatis gradus con- 
siderat, incipiendo a substantia prima. Est terminus a quo 
proceditur ad inquirendum de universali logico. 

Dantur autem universalia qusedam ut Ens, Vnum, Verum 
et Bonum, quae extra omnem speciem, omneque genus 
ponuntur, et ideo transcendentia vocanlur, ac velut prima 
lotius metaphysicae fundamenta praemiltuntur. De his dis- 
seruit Boetius in brevissimo ex Hebdomadibus excerpto 



* In Categ, Aristot, lib. IV, Migne, t. LXIV, col. 162. 
» Ibid. 



- 103 - 

capite, cui litulus : Quomodo substanlm in eo qnod sunl 
bonw sintj cum non sint substantialia bona, Hoc acutissi- 
mumac subtilissimum caput commentatus est D. Thomas^y 
quem in sequentibus ut magistrum ac ducem auscultabi- 
mus. Ens, ait D. Thomas, est id cujus actus est esse, nempe 
existere; essentia autem est id quod res est, seu ejus 
quidditas. Differt itaque ens ab essentia ; non omnes enim 
essentiee possibiles ad actum existentiae reducuntur. Hanc 
differenliam sequentibus regulis notat Boetiiis : 

I. DlVERSUM EST ESSE ET ID QUOD EST. 

Aliud enim signiQcatur per hoc quod dicimus esse et 
aliud per hoc quod dicimus id quod est; unum enim dicit 
ens in abstracto, sive secundum essentiam, aliud dicit 
ens in concreto sive in actu essendi. 

II. IPSUM ENIM ESSE NONDUM EST , AT VERO, QUOD EST , 
ACCEPTA ESSENDI FORMA EST ATQUE CONSISTIT. 

Etenim ipsum esse, seu essentia nonsignificatsubjectum 
essendi seu subsistentiam. Ipsum esse nonduin est, quia 
nondum atlribuitur ei esse sicut subjecto essendi; est 
tantum in potentia essendi. Cum autem acceperit formam 
essendi est atque consistit in quadam linea ac specie entis. 

Hoc autem totius metaphysicae caput ac fundamentum 
centies ac millies affirmat D. Thomas dum ita docet : 
« Esse essentice et esse actualis existentice differunt realiter 
ut du8B diversae res ^ » Quod quidem adstruit absolutam 
naturae divina? simplicitafem, ac essenlialem differentiam 



* In lib, Boet. de Hebdomadibust c. ii. 
« Opuscul. XLVIII, c. II. 



— 104 — 

Deum inter et res creatas. Testis audiatur Thomas : « Cura 
aulem ita sit quod in qualibet re creata essentia sua differat 
a suo esse, res illa proprie denominatur a quidditate sua, 
et non ab actu essendi, sicut homo ab humanitate. In Deo 
autem iPSUM esse sutm est sua quidditas, et ideo nomen 
quod sumiturab esse proprie nominat ipsum, et est pro- 
prium nomen ejus, sicut proprium nomen hominis, quod 
sumitur a quidditate *. » 

ni. QUOD EST participare aliquo potest; sed ipsum esse 

NULLO MODO ALIQUO PARTICIPAT. 

« Fit enim participatio cum aliquid jam est; est autem 
aliquid, cum esse susceperit. » Haec Boetius. 

Participare, ait D. Thomas, est quasi partem capere. 
Tres autem danlur modi participationis : !• sicut parti- 
culare participat universale, ita Socrates participat homi- 
nem ; 2" sicut subjectum participat accidens et materia 
formam; 3** sicut etfectus participat suam causam; puta, si 
dicamus quod aer participat lucem solis. Preetermisso autem 
hoc tertio modo participandi, impossibileest quod secundum 
duos primos modos ipsum esse participet aliquid. Non enim 
potest participare ahquid per modum quo materia vel sub- 
jectum participat formamvel accidens: quia,ut dictum est, 
ipsum esse significatur ut quid abstractum. Similiter autem 
nec polest aliquid participare per modum quo parliculare 
participat universale.... nam ipsum esse est communissi- 
mum ; unde ipsum quidem participatur in aliis, non autem 
participat aliquid aliud. Unde relinquitur quod id quod 



« In Lib. I, Sent,^ Dist. Vffl, qu. i, a. 1. 



— i05 — 

est, sive ens eiistens possit aliquid parlicipare; ipsum 
autem esse sive essentia nuUo modo participal aliquo, 
quia nondum est, et consequens est quod participatio con- 
yeniat alicui cum jam est. 

rV. ID QUOD EST HABERE ALIQUro PRiETERQUAM QUOD IPSUM 
EST POTEST. IPSUM VERO ESSE NIHIL ALIUD PRiETER SE HABET 
ADMISTUM. 

Etenim universale abstracte sumptum, puta humanitas, 
albedo, nihil praeter se habere potest, nam essentise rerum 
sunt immutabiles. Aliter autem se habet id quod estj scilicet 
res qu88 significatur in concreto. Ita homo qui ex hoc quod 
habeat humanitatem non prohibetur habere aliquid aliud, 
puta albedinem. Sed ipsum esscy sive essentia hominis 
nihil potest habere admistum prseter essentiam hominis, 
animal scilicet rationale. 

V. DrVERSUM EST TANTUM ESSE ALIQUID IN EO QUOD EST, ET 
ESSE ALIQUID. IlLIG ENIM ACCIDENS, HIG SUBSTANTIA SIGNI- 
FICATUR. 

Ubi enim dicitur de re quod sit aliquid in eo quod est, et 
non sit simpliciter significatur Accidens; cum autem aliquid 
sit simpliciter, significatur Substantia. 

VI. OmNE QUOD EST PARTIGIPAT EO QUOD EST ESSE, UT SIT, 
ALIO VERO PARTIGIPAT UT ALIQUID SIT : AG PER HOG ID QUOD EST 
PARTIGIPAT EO QUOD EST ESSE, UT SIT ; EST, VERO UT PARTIGI- 
PARE ALIO QUOLIBET POSSIT. 

Oportet ut intelligalur aliquid esse simpliciter, et postea 
quod sit aliquid. Nam aliquid est simpliciter per hoc quod 
parlicipat ipsum esse ; sed quando jam est, scilicet per par- 



— 106 - 

ticipationem ipsius esse, restat ut participet quocumque 
alio, ad hoc scilicet quod sit aliquid. 

Sequunlur communes concepliones de uno. 

I. Omne simplex esse suum et id quod est unum h\bet. 

In simplicibus necesse est quod ipsum es$e et id qtwd est, 
sit unum et idem realiter. Si enim aliud esset realiter id 
quod est et ipsum esse ; jam non essel simplex, sed compo- 
situm... Hocautem simplex unum et sublime est ipse Deus. 

II. Omni composito aliud est esse, aliud ipsum est. 

Etenim in omni re quae non est suum esse adest compo- 
silio,.scilicel de ente et essentia, — de potentia et actu, — 
de enle substantiali et de ente accidentali... 

De bono autem ita decernit Boetius : 

I. Omnis diversitas discors; similitudo vero appetenda 

EST ; ET QUOD APPETIT ALIUD OSTENDITUR QUALE EST ILLUD HOC 
IPSUM QUOD APPETIT. 

Ratio est quia simile augetur et perficitur suo simili^ 
Unum quodque autem appetit suum augmentum et suam 
perfeclionem. Jam vero Bonum est quod omnia appetunt. 
Omnia autem tendunt ad similia, ergo omnia bona sunt, 
quia tendunt ad similia. Est autem unum summum et 
substantialiter bonum, scilicet Deus; ca^tera sunt secun- 
daria, relativa ac per participationem bona ; nam si omnia 
essent ipsum primum bonum, sequeretur quod omnia 
entia essent Deus, quod dicere nefas est. Non igitur omnia 



^ Amica enim similitudo. Dissimilitudo vero odiosa atque contraria (De 
Munca, lib. I, c. i^ Migne, t. LXUI, col. 1168. 



- 107 — 

enlia sunl subsUinlialia bona; sed sunt secundaria bona, in 
quantum derivata ab ipso primo et principali bono. 

Haec Boetius ac ejus interpres divus Thomas^ de meta- 
physicse fundamento. Quantum distent ista dogmata a neo- 
platonicorum placitis et imprimis a Plolini aut Procli doc- 
trina nemo non videt. Apud Proclum enim rb h, quod est 
etiam summum bonum et summa causn, est omnino impar- 
ticipabile^y' apud Boetium autem, ex primo Ente, quod est 
ipsum suum esse, sunt caetera enlia ; ex Uno ac simplicis- 
simo proveniunt entia composita ; ex summo Bono, primo 
ac principali Bono csetera omnia derivantur bona. 



CAPUT QUINTUM. 

DE PRiEDICAMENTIS AC DE GAUSIS, JUXTA BOETIUM. 

cf Aristoteles, qui de decem pmdicamentis inscribitur 
» librum composuit, hac intentione, ul infinitas rerum 
» diversitates quee sub scienliam cadere non possent, pau - 
» citate generum comprehenderet, alque ita id quod per 



* Opuscul LXII, 6dit. Yives, t. XXYIII, Paris, 1875. 

' To fxiv Stj TT^wTtOTov xat ajjigQexTov Iv... {Platonis, Theol. III , ?0). — 
KOQ 6eoc ^BeKTog ivri 7rXY]v tou svo^. Oti pi£v yap sxscvo OL^iBsTtrov S^Xov.... 
(Instit.f Theol., 116). — « Ipsam boni formam, ait Boetius, Dei ac beatitudinis 
loquebaris esse substantiam ; ipsumque Unum id ipsum esse bonum docebas 
quod ab omni rerum natura peteretur (Consolat., lib. III, pr. 12). » Haec quidem 
sunt opposita ut sic et non ; at nihilominus ita fabulatur Judicis de Mirandol : 
« Cest cette doctrine chim^rique de Tunite absolue, du rb h aTrXoOv, comme 
l'appelle Plotin, que Boeoe a r^pandue partout dans son livre, sans s'apercevoir 
qu'un Dieu simplifie, au point de ne plus ^tre qu'une pure abstraction de 
resprit, n'a rien de commun avec r£tre actif, intelligent et libre qu'il nous avait 
montr^ d'abord comme le souverain organisateur du monde (Introd.y XLVIII). • 



- 108 — 

I» incomprehensibilem multiludinem sub disciplinam venire 
> non poterat per generum (ut dictum est) paucitatem, 
» animo fleret scienticeque subjeclum \ » His verbis lucu- 
lenter distinguit Boetius prsedicamenta sub ratione duplici 
substanliarum et accidenlium. « Diversum est, ut vidimus, 
esse aliquid, et esse aliquid in eo quod est; » hic enim est 
accidens, illic subslantia. Inter decem prsedicamenla novem 
sunt de accidentis natura. « Sed prior illa natura est, sine 
qua alia esse non possunt^ » Aristoteles non definivit 
substantiam, sed descripsit dicendo : hoc est autem, non 
esse in subjecto; substantia enim in subjecto non est. 
« Faeit aulem quamdam subslantiarum divisionem (Aris- 
toteles) cum dicit, alias primas esse substantias, alias 
secundas : primas vocans individuas, secundas vero indivi- 
duarum species el general » « Sunt ergo primae substantiae 
quae neque in subjecto sunt, neque de subjecto dicuntur, ut 
est Socrates vel Plato... Secundee vero substantioe sunt, 
quibus commune est cum primis substantiis, quod in 
subjeclo non sunt, proprium vero quod de subjecto praedi- 
cantur, quee secundae substantia^ sunt universales, ut est 
homo atque animal... sunt igitur primse substanlise parti- 
culares, secundee uciversales...* » Inde occasionem sumpsit 
Prantl iterum criminandi Boetium de Neoplatonismo ; ast 
quidem immerito. 

Definilur enim substantia prima : quae neque IN subjecto 
est, nequeDE subjecto aliquo affirmatur. — Nonm subjecto 



* In Porphyr. a se tr.^ Migne, t. LXIV, col. 75. 

• In categ. Arist. Ibid., col. 182. 
» Ihid. 

* im. 



— 409 — 

esty quia jam non esset substantia; non de subjecto affir* 
matur, quia est individua, et revera dici nequit Petrum 
esse Paulum. Subslantia secunda dicitur : quae non est in 
subjecto, sed affirmatur de subjecto. Substantia primaest 
igitur quod significamus tanquam universale physicum; 
substantia secunda autemlanquam [xnWevsdXemetaphysicum. 
Jam hoc universale melaphysicum prsedicari potest de 
singularibus, ul Petrus est homo^ Paulus est homo. Eamdem 
speeie naturam participant Petrus et Paulus, sed numero 
differentem. Quum igitur asserit Prantl Boetium dixisse 
« duorum individuorum differentiam in solis accidentibus 
consistere, 9 et ipsum hanc communem (eamdem) duobus 
naturam traxisse « e neoplatonica schola ^ » meram 
calumniam profert , nam luculenter ac repelitis vicibus 
explicat Boetius naturam fieri individuam et singularem in 
individuis*5 ac quando eadem specie nondifferunt, NDMERO 
tamen differre' certum est; ergo nulla inter ea identilas 
naturse intercedit, quae pantheismum jam a Boetio explo- 
sum * saperet. 



* .... Die Annahme dass erstere {substantia, prima) dem sinnlichen 
Wahmehmen, alles aber an ihr Vorkoinmende dem Intelligiblen Zufalle, erfahrt 
liier gleichfalls den neuplatonischen Ruckschag, dass der Unterschied Zwier 
Individuen in das bloss Accidentelle verlegt wird {Geschichte de Logik, t. I, 
p. 685). Ad suum assertum confirmandum hsec verba Boetii profert Prantl : 
« Quomodo cumque enim Socrates a Platone distiterit, nullo alio modo distare 
ab illo nisi accidentibus potest [In Porphyr. a se tr., Migne, t. LXIV, col. i29). 

' Socrates enim animal est, ipsum animal fit individuum, quoniam Socrates 
est individuus atque singularis.... Illam humanitatem quse in Socrate individuo 
coosideremus, fit individuaf quoniam Socrates ipse individuus est atque singu- 
laris (Ibid.j col. 93). 

* Ciun enim dicimus hic Plato est, hic Socrates^ duas fecimus unitates, ac si 
digito tangamus dicentes, hic unus est de Socrate, lursus de Platone hic unus 
est, non eadem unitas in Socraie numerata est quae in Platone... {Ibid,, 
col. 96). 

^ ... t Eic quo fit ut omnia quae sunt, deus sint : quod dictu nefas est {de 
HebdomadUmSi edit. Peiper, p. 171). 



— no — 

Quod substantiarum considerationem logicam a meta- 
physica plane discreverit Boetius nulli dubitare licet qui 
sequentia perlegerit. Dictante Logica : « Substantiarum alise 
sunt universales, aliae particulares. Universales sunt quse de 
singulis praedicantur, ut homo, animal, lapis, lignum, 
caeteraque hujusmodi quee vel genera, vel species sunt.... 
Particularia vero sunt quse de aliis minime praedicantur : 
ut Cicero, Plato, lapis hic, unde haec Achillis statua facta 
est^.. » In consideratione autem metaphysica, substantiee 
« aliee sunt corporese, aliae incorporese. Gorporearum vero 
alise sunt viventes, aliae minime. Viventium aliae sunt sensi- 
biles, alide minime \ sensibihum alise rationales, aliae inra- 
tionales. Rationalium vero alia est immutabilis atque impas- 
sibilis per naturam ut Deus, alia per creationem mutabilis 
atque passibilis, nisi impassibilis gratia substantise ad 
impassibiUtatis firmitudinem permutetur, ut angelorum 
atque animse rationalis^ » 

De cdeteris praedicamentis abunde disserit Boetius, quin 
ipsi in suspicionem veniat se operam perdere^ maximam 
e contra ex hac inquisitione utilitatem sperans, imprimis 
dum naturge divinee fit prsedicamentorum applicatio'. 



* Contra Eutychen et Nest., Migne, t. LXIV, col. 1343. 

« Ibid. 

3 Liber de Trinitatet passim. Non hic praetermittendam esse censemus quo- 
rumdam Cartesianorum pbilosophorum affectatam contra Praedicamentorum doc- 
trinam cautelam :. 

« Voila les dii cat^gories d'Aristote, dont on fait tant de mysteres, quoiqu'a 
dire le vrai, ce soit une chose de soi tres-peu utile, qui non-seulement ne sert 
guere a former le jugement, ce qui est le but de la vraie logique, mais qui sou- 
vent y nuit beaucoup pour deux raisons qu'il est important de bien marquer. La 
premiere, c'est qu'on regarde ces cat^gories comme une chose etablie sur la 
raison et sur la verit^, au lieu que c'est une chose tout arbitraire, et qui n'a de 
fondement que dans Timagination d'un homme qui n'a eu aucune autorit^ de 
prescrire une loi aux autres, qui ont autant de droit que lui darranger d^une 



— m — 

Cum omnis nalura sit et ordinelur ad propriam opera* 
tionem, cum autem, ut operetur, necesse sit causam adesse 
suae operalionis, naturalis ordo postulat ut doctrinam de 
entium natura sequatur doctrina de causis. 

Aristoteles, ait Boetius, quatuor posuit causas^, quibus 
unumquodque conficitur : primam, quee movendi princi- 
pium est; secundam, ex qua fit aliquid, quam materiam 
vocat; tertiam, rationem ct speciem, qua unumquodque 
formatur ; quartam finem propler quem quodlibet efficitur. 
Causa est id vi cujus aliqtiid producitur. Succedit enim 
causse eflfectus non vi ordinis solum, ut somniant qui-. 
dam, sed vi actionis, quse eflfectui esse confert. Causa effi- 
ciens, seu priucipium extrinsecum a quo primum procedit 
motus, dicitur prima et secunda : prima, quse a nuUo alio 
pendet ut agat; secunda, cujusaut virtus agendi aut exerci- 
lium hujus virtutis ab alio pendet. Causa prima est solus 
Deus; causse secundm sunt omnes creaturse, ac causae 
instrumentales, quse motae et applicatae sunt a causa prin- 
cipali. 

Nihil autem nisi ex causis oriri, nullumque esse casum^, 



autre soite les objets de leurs pens^es, chacun selon sa mani^re de philo- 
sopher.... La seconde raison qui rend T^tude des cat^gories dangereuse, est 
qu'elle accoutume les hommes a se payer de mots, a s'imaginer qu'ils savent 
toutes choses^ lorsqulls n'en connaissent que des noms arbitraires... [Logiquede 
Port-Royal, I" partie, c. iii). » Sit supradictis auctoribus terra levis! Non enim 
prsesenserunt • novam » superventurara esse Metaphysicam, qualem tradunt 
hodie Auguste Comte (1798-1857), Taine, Litlr6, L6on Dumont, Darwin, Tyndall, 
St-Mill, G. Lewes, Franchi, Ferrari, Edw. von Hartmann, Hseckel , e tutti 
tjuanti. 

* Jn Top. C/cerow., Migne, t. LXIV, coL 1145. 

• Ordo enim quidam cuncta complectitur, ut quod assignata ordinis ratioue 
decesserit, hoc licet in alium tamen ordinem relabatur, ne quid in regno PrO'- 
videntice liceat temeritati [Consol., IV, pr. 6). 



- 112 - 

seu eventum temerario motu acnullacausarumconDeiione 
produclum, diserle asserit Boetius *. 

Quis credat Nitzschium banc Boetii sententiam : ex nihilo 
nihil fieri^ impugnavisse, quasi veteres suis coaataneis oppo- 
Buerit Boetius ut contraria sentientes? Duplicem autem 
hujus adagii sensum vel rudiores advertere possunt. Yera 
enim senlentia esl nihil fieri ex nihilo, id est^ nihil fieri 
nulla prwxistente causa, et iterum vera est sententia nihil 
fieri ex nihilo, quando causw secundcd operantur, nam indi- 
gent absolute materia quam transmutent aut efTorment. 
Quando autem quaestio est, ut innuit Boetius, de primo 
operante principio, certum est ipsum nuUa materia in ope- 
rando indigere ; quod autem per sapientiam ac voluntateai 
infinitam rebus creatis existentiam dederit, quodque stul- 
tum sit hsec Dei atlributa pro nihilo habere, certum pariter 
el inconcussum manet. Hsec magnificis^ ut solet, verbis 
expUcat Augustinus^ : « Ante primordia sfieculorum, et 
ante omne quod vel ante dici potest, Tu es et Deus es, 
Dominusque omnium quae creasti, et apud Te reruai 
omnium instabilium stant causse, et rerum omnium muta- 
bilium immutabiles manenl origines, et omnium irraliona- 
bilium el temporalium sempilernse vit^unt rationes. » 

Universam autem de Causis doctrinam tradidit Boetius 
in hoc sublimi carmine quod legitur, ConsoL, lib. III, 
pr. 12, et dirigilur ad Deum omnipotentem, tanquam ad 
supremam omnium rerum causam. 



* Consol.^ lib. V, pr. 1. Nam nihil ex nihilo existere vera sestentia est, cui 
nemo unquam veterum refragatus est ; quamquam illi veteres, id non de ope- 
rante principio, sed de materiali subjecto» hoc est omnium de natura rationum, 
quasi quoddam jecerint fondamentum. 

• Confess,, lib. 1, c. vi. 



- HS — 

Primee causse omQia efficientis ac moventis prsesidiunl, 
Plalonis inslar, ila implorat Boetius : 

qui perpetua mundum ratione gubernas*, 

Terrarum coelique sator*^ qui tempus ab sevo 

Ire jubes*, stabilisque manens, das cuncta moveri* ; 



• Consol. V, pr. 3. a Ex Providenlia rerum omnis ordo duoitur. » — Cons. UI, 
pr. 12. t Non tam vero certus ordo naturse procederet, nec tam dispositos motus 
locis, temporibus, efficientia, spatiis^ qualitatibus explicareut, uisi unus essct qui 
has mutationum varietates manens ipse disponeret. » — Cf. Cons. I, met. 5. 

stelUferi conditor orbis 
Qai perpeluo nixus solio 
Rapido coelam tarbine versas 
Legemque pati sidera cogii, 
Ut uunc pleuo lucida cornu 
Fratiis totis obvia flammis 
Condat stellas luna minores, 
Nunc obscuro pallida cornu 
Pbsbo propior lumina perdat. 
Et qui prims tempore noctis 
Agit algentes hesperos ortns 
Solitas itenim mutet habenas 
Phoebi pallens lucifer ortu. 
Tn, frondiflus frigore brums 
Stringis lucem breviore mora : 
Tu, cnm fervida venerit sestas, 
Agiles nocti dividis horas. 
Tua vis varium temperat annum, 
Ut quos Boreae spiritus aufert, 
Revehat mites Zephyrus frondes : 
Qusque arcturns semiaa vidit, 
Sirius altas urat segetes. 
Nihil antiqua lege solutom 
Linquit propris stationis opus. 
Omnia certo fine gubernans, 
Hominum solos respuis actus 
Merito rector cohibere modo. 

s Deum ita definit Boetius, Cons. HI, pr. 12 : « Uoc quidquid est quo condita 
manent atque agitantur, usitato cunctis vocabulo Deum nomino. » £t paulo infe« 
rius : « Est igitur summum bonum , quod regit cuncta fortiter suaviterque dis- 
ponit. » 

» Deus est setemus ; Cons. Y, pr. 6. « Neque Deus conditis rebus antiquior 
videri debet temporis quantitate, sed simplicis potius proprietate naturse. » Au- 
diatur Boetius in libro de Fide catholica : « Ergo divina ex aetemo natura et in 
aetemum sine aliqua mutabilitate perdurans, sibi tantum conscia voluntate, sponte 
mundum voluit fabricare, eumque cum omnino non esset^ fecit ut esset ; nec ex 

8 . 



— iU — , 

Quein non externse pepulerunl (liigere causse 
HaterisB fluitantis opus^ verum insita sumini 
Forma boni, livore carens*. 



sua substantia protuUt, ne divinus natuia crederetur, meque aliunde molitus est, 
ne jam extitisse aliquid quod ejus voluntatem existentia proprise naturae juvaret, 
atque esset etiam quod neque ab ipso factum esset et tamen esset. » His verbis 
quasi gladio percelluntur varii errores pantheismi, dualismi, emanatismi , fata- 
lismi, etc, qui in ethnicis philosophorum scholis tunc temporis adhuc vigebant. 
— Oe temporalium rerum motu ita disserit Boetius, Consol, V, pr. 6. « Infinitus 
iUe temporalium rerum motus imitatur hunc vitae immobilis praesentarium 
statum, cumque eum efflngere atque sequare non possit , ex immobilitate deficit 
in motum, ex simplicitate prsesentiae decrescit in infinitam futuri ac prseteriti 
quantitatem. » — Cf. D. Thomas (Opusc. XXXVI, c. ni). 

^ Deus estprimum movens. D. Augustinus, da nat. bon, et mat. cmit. Manick.y 
lib. I, c. 1 , haec habet : c Solus ipse incommutabilis , omnia quae fecit , quia ex 
nihilo fecit, mutabilia sunt. » D. Thomas, fere eadem, p. I, qu. ii, a. 3. « Omnis 
motus tam voluntatis quam naturse procedit a Deo tanquam a primo movente. » 

^ £x his verbis : « Fingere materiae fluitantis opus, » suspicatur Judicis de Mi- 
raudol [Introd.^ p. xlvi). Boetium materiam Deo coaetemam admisisse : « Selon 
Bo^ce, il existe un dtre tout-puissant et ^ternel, ant6rieur , sinon a la matiere, 
du moins a Torganisation de la matiere. Cest cct Stre qui a donn^ au monde sa 
forme visible , et qui gouverne Tensemble des choses par des loU fixes et im- 
muables. » Contrariam nutem sententiam expresse tenet Boetius, ut vidimus ad 
notam S*» ; neque docuit creationem fuisse « ab aeterno t uti calumniose fabu- 
lantur quidam. Haec sunt Boetii verba, Consol. V, pr. 6 : « Censuit Aristoteles 
de mundo quod nec coeperit unquam esse , nec desinat, vitaque ejus cum tem- 
poris infinitate tendatur , nondutn tamen tale est ut aeternum esse credatur. • 
« Non recte quidam qui^ cum audiunt \iinim Platoni mundum hunc nec habuisse 
initium temporis, nec habiturum esse defectum, hoc modo conditori conditum 
mundum fieri coaeternum putant. » Quid autem censeat Boetius ex sequentibus 
elucet : « Itaque si digna rebus nomina velimus imponere , Platonem sequentes 
Deum quidem aeternum, mundum vero dicamus esse perpetuum. » « Neque enim 
Deus conditis rebus antiquior videri debet temporis quantitate, sed siniplicis 
potius proprietate naturae. » Et haec verissima sunt. De caetero possibilitatem 
intrinsecam , seu non-repugnantiam creationis ab oetemo docenl chri.stianse 
theologiae principes, D. Augustinus, D. Thomas, Cajetanus, Suarez, et inler 
hodiernos philosophos P. Liberatore et P. Zigliara. 

« Creationis motivum in bonitate Dei reponit Boetius, Platonis meraor et 
D. Augustini de Civit. Dei, lib. XI, c. 21 : « Hanc etiam Plato causam coudendi 
mundi justissimam dicit, ut a bono Deo, bona opera fierent. ■ Et c. 24 : In eo 
vero quod dicitnr : Vidit Deus quia bonum est^ satis significatur Deum nuUa 
necessitate, nulla suae cujusqiiam utilitatis indigentia, sed sola bonitate fecisse 
quod factum est, id est, quia honum est : quod ideo postea quam factum est 
dicitur, ut res quae facta est congruere bonitati propter quam facta est, indicetur. » 
Adhuc in libro de Genesi ad litteram, cap. iv, n» 16, dicit Augustinus : « Bona 
facere si non posset, nulla essel potentia ; si autem posset nec faceret, magna 
Ysset invidentia. Quia ergo est omnipotens et bonus, omnia valde bona fecit > 



~ VI .J^_i ». 



. — H6 — 

Deum esse, omnium rerum conditorem , selernum , im- 

motum et cuncta moventem, sponte et conscia voluntate e 

nihilo orania condienteni el ad certum finem omnia sua 

gubernatione dirigentcm his versibus magnifice proclamat 

Boetius : 

Tu cuncta superno 
Ducis ab exemplo^ : pulchrum pulcherrimus ipse 
Mundum mente gerens, similique in imagine formans 
Perfectasque jubens perfeclum absolvere partes'. 

His versibus conlinetur doctrina Boetii de causa exem- 
plari et de mundo intclligibili, juxta platonicos. Essentia 



* Hanc de exemplaribus divinis doctrinam , quae vulgo platotiica dicitur, nos 
cum docto Staudenmayer, in suo libro die Lehre der IdeSy contendimus esse 
vere et proprie judaicam. Fluit enim e doctrina mosaica creationis rerum a Deo 
summo, intelligenti et sapienti. Si mundus a casu non factus est, Deo fere 
intellectum agente, ut ait D. Thomas, necesse est quod in mente divina sit 
forma ad similitudinemcujusmundus est factus. Inde sequitur Deum esse pri- 
mam causam exemplarem rerum omnium. Eadem fere habuit D. Augustinus in 
lih. LXXXIII quest. qu. XLVi, n® 2. * Sunt namque ideae principales formae 
quaedam vel rationes rerum, stabiles atque incommutabiles , quse ipsse formatse 
non sunt , ac per hoc seternse ac semper eodem modo sese habeutes , quae in 
divina intelligcntia continentur ; et cum ipsae neque oriantur neque intereant, 
secundum eas tamen formari dicitur omne quod oriri et interire potest. » Doc- 
trinam de exemplaribus divinis in sacris litteris contentam esse nullus inticias 
ibit qui varia sacrae scripturae loca perlegerit , imprimis Gen,, ii, 7 ; /06, xxvm 
et xxxvm; Prov., viii, 22 ; Sap,, vii, 25 ; IX, 9 ; Joan.^ i, 4. Diligenter esponitur 
hsec doctrlna a theologo Lessio sequentibus verbis : « Omnia possibilia continentur 
in e^sentia divina, tanquam in originali radice , et quasi in exemplari virtuali et 
radicali ; in sapientia tanquam in exemplari formali, in quo etiam existimt 
objective modo perfeclissimo et illustrissimo ; in polentia tanquam in causa effec- 
trice [De Perf, Moribusque diuinis, Ub. V, c. 11). 

* Jubent namque sapientia ac voluntas divina rerum exemplar perfectum 
absolvere perfectas partes mundi ; non ita tamen ut perfectionem exemplaris 
divini adaequet mundus et infinite participet infinitam Dei perfectionem , quod 
esset absurdum. In hoc erraverunt Plato et ejus sequaces , asserentes bonitati 
Dei debitum esse tale universum producere, ut sic optimus optimum produceret. 
« Quod quidem potest esse verum, si solum quantum ad ea quae sunt respicia- 
mus ; non autem si respiciamus ad ea quae esse possunt. Hoc enim universum 
est optimum eorum quae sunt ; et quod sit sic optimum ex summa Dei bonitate 
habet. Non tamen bonitas Dei est ita obligata huic universo , quin melius vel 
minus bonum aliud universum facere potuisset [De Pot. qu. 111, a. 16). 



— 116 — ♦ 

Dei, ul esl inlellecla, esl idea reruin, el ominum exemplar. 
« Licet enim omnes res imilenlur essenliam divinam, in 
quanlum sunt, non tamen uno et eudem modo omnia imi - 
tanlur ipsam ; sed diversimode, et secundum diversos 
gradus, • ail D. Thomas^ 

De causis secundis, scilicet de causa formali et maleriali, 
ita decantat Boetius : 

Tu numeris elemenla ligas', ut frigora flammis 
Arida convenianl liquidis ; ne purior ignis 
Evolet aut mersas deducaut pondera terras. 
Tu triplicis mediam naturse cuncta moventem 
Connectens animam' per consona membra resolvis. 
Quae cum secta duos motum glomeravit in orbes, 
In semet reditura meat^, mentemque profundam 



* Qucsat, quodh, lib. IV, qu. i. 

* Hsec docet Boetius, de Musica^ lib. I, c. ii. t Jam vero quatuor elementorum 
diversitatem, contrariasque potentias , nisi quaedam harmonia conjungeret, qui 
fieri posset, ut in unum corpus ac machinam convenirent?... Nam quod cons- 
tringit hiems ver laxat, torret sestas^ maturat autumnus. » Vincula autem qua 
« conjunguutur • elementa, vel « constringuntur » sunt numeri, ve\ formoe 
substantialea^ ut sexcenties asserit D. Thomas. Omniaenim in mensura, numero 
et pondere disposuit Deus (<Sap., xi, 21). Inter elementorum qualitates alise sunt 
alterativae, aliae motrices. Istae qualitates Hgantur in variis naturse corporibus : 
ita hydrogenum in aqua, oxygenum in saxis, caibogenum in plantis, etc. Resque 
ita fiunt ne redeat chaos, « ne purior iguis evolet, aut mersas deducant pondera 
terras. » 

* Qualitates materiae motrices ad animam quamdam mediam , triplicis na- 
turx, cuncta moventem pertinent. Has omnium motuum causas variis nominibus 
adpellant liodierni philosophi nempe : lumierey chaleur, electricite, magne- 
lisme. Haec prima agentia naturalia vocantur a Boetio anima mundi^ quae cuncta 
movet, et est subtilisoima et resolvitur per varia naturae regna , mutationum 
omniuin, sive substantialium; sive accidentalium effectrix. Hujus animae natura 
nostros quidem fugit sensus , quin tamen sit spiiitualis , hanc mediam, coipus 
interet mentcm \ocat Boetius. Huic alludit Scriptura sacra his verbis : « Lustrans 
unlversain circuitu pergit spiritus, etin circulos suos revertitur [Eccl.^ c. i,v. 6);» 
forsan etiam Vir^jilus : ■ Mens agilat molcm.... [^neid,, lib. VI). 

^ Haec anima mundi quasi in duas secatur partes, dum motus cosmicos^ coelo- 
rum scilicet, et vitara ac motum telluris ac planctarum efficit. « Mundus ipse. 
ait Boetius (Geomet.j lib. II, Migne, LXHI, col. 1353), sphserica fertur rotunditate 



— 117 — 

Circuit, et simili convertit imagine coelum. 
Tu causis aniroas paribus, vitasque minores 
Provehis, et levibus sublimes curribus aptans * , 
In coelum terramque seris, quas lege benigiia 
Ad te conversas reduci facis igne reverti. 

Demum hos elegantesac veresublimos versus ad causam 
finalem dirigit Boetius : 

Da, Pater, augustam' menti conscendere sedem, 
Da fontem lustrare boni, da luce reperta', 



coUectus, ut diversas rerum formais ambitus sui circuitione concluderct. • Totum 
spalium, velut « meutem profundam » pervadit ista anima mundi , ac convertit 
coelum simili mentis imagine , quae praefigurat virtutes cognoscitivas animae 
rationaUs. cc Non enim in inteUigendo est motus , unde nec proprie loquendo est 
» ibi recessus aut reditus ; sed pro tanto dicitur essc processus et motus , in 
» quantum ex uno cognoscibiU pervenitur ad aUud, et in nobis fit per quemdam 
» discursum, secundum quem est exitus et reditus in animam nostram , dum 
» cognoscit seipsam {De Veritat. qu. ii, a. 2» ad 2). » Corpora coelestia animata 
esse docuit Augustinus in Enchiridio; D. Thomis censet hanc opinionem parvi 
referre ad fidem christianam, doctores Ecclcsiae varie de ea re censisse, Hiero- 
nymum affirmasse, Damascenum negasse, eamdemque varietatem inter philo- 
sophos reperiri (Quodlih.^ qu. xu, a. 9). 

• Hic, ut admonet Murmellius (Migne. t. LXTII. col. 1029), Boetius non solum 
diligenter, verum et caute Platonem imitatur. Dicit Doetius animas vitasque 
minores, plantarum sciUcet et animaUum, causis paribusa Deo provectas, levibus 
curribus, hoc est corporibus, aptatas, ad coelum conversas, igne reduci, lege 
benigna reverti. Sui temporis biologicoe scientiaj placita ita tradit D. Thomas : 
« In universo est dupUcem naturam considerare , sciUcft naturam sempitemae 
permanentiae^ quae est maxime in substautiis separatis , et naturam generabUem 
et corruptibilem, quae est in inferioribus corporibus. Corpora autem coelestia , 
cum sint media, utroque aliqualiter participant secundum duos motus. Nam pri- 
mus motus, qui est diurnus, est causa sempiternae durationis iii rebus ; secundus 
antem motus, qui est in circulo obUquo, ab Occidente in Orientem , est causa 
generationis et corruptionis et aliarum transmutationum , ut patet per Philo- 
sophum in II de Gen. et corrupt. [De Ccelo, lib. II, lect 15). 

• « Quare, ait Boetius (ConsoL \, 5), in iUius summae inteUigentiae cacumen, 
si possumuSf erigamur ; iUic enim ratio videbit quod in se non potest inlueri. » 
Deus est enim fons omnis boni, quippe est « summum omnium bonorum , cunc- 
taque inlra se bona continens [Consol. II, 2), » 

• Ipse Deus lux est et illuminat mentes hominum (/oan., i, 9) ; « ipsius 
contemplatio tanta, qua creaturse ad creatorem fieri potest, est summa beatitudo 
^De Fide cathol.). » Hunc solum • verum possis dicere solem (Cons.f v, met. 2). 



— 418 — 

In te conspicuos animi defigere visus. 
Disjice terrensB nebulas et pondera molis*, 
Atque tuo splendore mica : tu namque serenum, 
Tu requies tranquilla piis' ; te cernere finis', 
Principium, Vector, Dux, semita, Terminus idem. 



CAPUT SEXTUM. 



DE DEO. — DE FATO ET DIVINA PROVIDENTIA. — DE PRiES- 
CIENTIA DEI AC LIBERO HOMINIS ARBITRIO. — DE ULTIMO 
HOMINIS FINE. 



Ad ultimas in libro Consolalionis philosophicB a Boelio 
pertraclalas quaestiones progrediamur scilicet de Deo, de 
Fato, de Providentia divina, de futurarum rerum divina 
praescienlia ac de humana libertate, tandem, de summo 
beatitudinis humanfis termino, seu de visione essentiae 
divince. 



* •• Corpus enim quod corrumpitur aggravat animam, et terrena inhabitatio 
deprimit sensum multa cogitantem (Sapient.^ c. ix). » Cf. Cons. V, pr. t. 
i Humanorum motus animorum fatalis catena constringit. • 

• Tu serenas mentes ac tranquillas cogitationes piorum animis conserras 
ac infundis. 

» Haec desumpta videntur ex sacris litteris el hymnologia saci*a. • Haec est 
enim vita stema ut cognoscant te solum Deum verum et quem misisti Jesum 
Christum [Joan.f xvii). » « Ego sum a et w, principium el finis (Apoc.^ c. i). » 
— Vector noster est Deus, nam « portat omnia verbo virtutis suae [Ad Bceb., i\ • 
Demum, haec hodiedum usque in sacro Dominicae Ascensionis die , post D. Am- 
brosium decantat Ecclesia catholica : 

Tu Dax ad astra et Semita 
Sis Mela nostris cordibas ; 
Sis lacrymanim gandium, 
Sis dulce vits prsmium. 



— 119 — 

Exislentiam Dei ac notitiam attributorum divinorum 
sola humanee rationis ope, cerlo cognosci et ac demons- 
Irari posse censuit Boetius. Non tamen eamdem, ac postea 
Anselraus, ingreditur viam, demonstrationem scilicel dictam 
a priori, sed multiplici utitur argumenlo quod adhuc in 
scholis viget et abultimo catholicse Ecclesiae concilio solem- 
nissimam sanclionem accepit \ Argumentum morale non 
quidem evolvit, sed delineat tantum Boetius dum dicit : 
<i Deum, rerum omnium principem bonum esse^ communis 
humanorum conceptio probat animorum \ » Haec ani- 
morum consensio vocatur a Terlulliano : « Testimonium 
animse naluraliter chrislianae, doctrina naturce... » « hsec 
testimonia... quanto communia, tanto naturalia, quanto 
naturaha, tanto divina ^. » 

Argumentum physicum, seu ex causis finahbus deduclum 
a contemplatione hujus mundi visibilis, nec non ab or- 
dine pulcherrimo totius naturae ac rerum naturalium 
stabili perpetuoque cursu preecipue desumit: « Mundus hic 
ex tam diversis contrariisque partibus in linam formam 
minime convenisset nisi unus esset qui tam diversa con- 
jungeret ; conjuncla vero naturarum ipsa diversitas, invicem 
discors, dissociaret alque divelleret, nisi unus esset, qui 
quod nexuit contineret. Non tam vero cerlus natura? ordo 
procederet, nec tam dispositos motus locis, temporibus, 
efficientia, spatiis, qualitatibus explicaret, nisi unus esset, 



* • Eadera sancta mater ecclesia tcnet et docet : Deum rerum oronium prin- 
cipium et finem, naturali humanae rationis lumine e rebus creatis certo cognosci 
posse ; invisibilia enim ipsius, a creatura mundi per ea quae facta Sunt, intellecta 
conspiciuntur [Concil. vatic. sess. 3*, constit. de fide cath }. » 

« Coksol..^ lib. III, pros. 10. 

• De Teslimonio animm^ passim. 



qui has mulalionum varielates manens ipse disponeret, 
<c Hoc quidquid est quo condita manent atque agitantur, 
usitato cunctis vocabulo Deum nomino *. » Ergo qui varias 
mundi partes in unum conjunxif, qui tam certura nafurae 
ordinem continet, qui primus movet et agitat omnia condita 
unus est, et hunc Deum nominat 

Argumentum sic diclum cosmologicfm duobus prcecipue 
locis eleganter explicat Boetius, dum in herbis, arboribus, 
animantibusque « subsistendi appetentiam, » qua unum- 
quodque subsistit ac iri umtate permanel, contemplalur ^ 
Tunc ordinem rerum coE^leslium, conversiones solis et 
lunee, siderumque omnium, varias anni temporum vicissi- 
tudines, etiam hominum aclus ad summum gubernatoreoni 
ac rectorem Deum tanquam ad supernam causam reducit ^ 



* Consol., III, pr. 12. 

* « Quum herbas atque arbores intuearis , primum sibi convenientibus in- 
nasci locis, ubi, quantum earum natura queat, cito exarescere atque interire non 
possint. Nam alis quidem campis, aliae raontibus oriuntur, alias ferunt paludes, 
alise saxis haerent, aliarum fecuifdse sunt steriles arense, quas si in alia quis- 
piam loca transfcrre conetur, arescant. Sed dat cuique natura quod convenit, et 
ne, dum manere possunt, intereant, elaborat. Quid, quod omnes, velut in terras 
ore demerso, trahunt alimenta radicibus, ac per meduUas, robur corticemque 
diffundunt? Quid, quod mollissimum quodque, sicuti meduUa est, interiore 
semper sede reconditur, ex.tra vero quadam Ugni firmitate tegitur ; ultimus 
autem cortex adversum cceU intemperiem quasi maU patiens defensor opponitur? 
Jam vero quanta est naturae diligentia, ut cuncta semine muUipUcato propa- 
gentur : quse omnia non modo ad tempus manendi, vcrum generatim quoque, 
quasi in perpetuum permanendi^ veluti quasdam machinas esse quis nesciat ? Ea 
etiam quae inanimata esse creduntur, nonne quod suum est quaeque simiU ratione 
desiderant (Consol, III, pr. H). 

* Consol.f lib. I, met. 5. 

stelliferi conditor orbis, 
Qni perpeloo nixns solio, 
Rapido ccelum tnrbine versas, 
Legemqae pati sidera cogis. 
Ut nunc pleno lucida cornu 
FYatris totis obvia flamiois 
Condat stellas Inna minores. 



— ii\ — 

Huic argumenlo adjungendum est illud quod Consol. 
Lib. in, p. 10 his verbis conlinetur : • Omne enim quod 
imperfectum esse dicilur, id imminulione perfecti imper- 
fectum esse perhibetur. Quo fit, ut si in quolibet genere 
imperfectum quid esse videatur, in eo perfectum quoque 
aliquid esse necesse sit. Etenim perfeclione sublata, unde 
illud quod imperfectum perhibetur exlilerit ne fingi quidem 
potest. Neque enim ab deminutis inconsummatisque natura 
rerum coBpit exordium, sed ab integris absolulisque pro- 
cedens, in haec extrema atque effeta dilabitur... quin existat 
silque hoc (primum) veluti quidam omnium fons bonorum 
negari nequil ^ » Exislit ergo aliquid perfectum ; illud 
autem perfectum idem est ac ipse Deus. Merilo scileque 
negat Nitzschius^ argumenlum illud Boetii ontologicum seu 
a priori esse ; nam ex idea perfecti nuUo modo principium 
concludendi desumit Boetius, sed e rebus imperfeclis rea- 



Nduc obscuro pallida corno 
Phoebo propior lamina perdat. 

Item, Consol.y Ul, raet. 2. 

Quantas remin fl^ctat habenas 
Natura potens, qnibus immensom 
Legibns orbem proTlda servet, 
Stringatqae ligans inresoluto 
Singula nexu, placet arguto 
Fidibus lentis promere cantu. 



Gadit Hesperias Phoebas in undas, 
Sed secreto tramite rursvs 
Currum solitos vertit ad ortns. 
Repelunt proprios quseque recursus 
Redituque sno singula gaudent : 
Nec manet uUi traditus ordo, 
Nisi quod fini junxerit ortum 
Stabilemque sut fecerit orbem. 



* ConsoL ni, pr. 10. . 

* Das System de$ Boethius, p. 56. 



— m — 

liter exislenlibus adens perfectum assurgil. Idem dicendum 
de argumento quod per integrum librum de Consolatiane 
persequilur Anicius noster quodque ex Aristotele mutuatur^ 
Bonum est quod omnia appetunt. Bona autem quaB appe- 
tunl homines, scilicel diyilise, gemmarum fulgor, agrorum 
pulchritudo, fructus animantum, vestes preciosee, longus 
ordo famuiorum, dignitates, potenlia, fama, prospera for- 
tunu..., possunt auferri et amilti, ergo non sunt summum 
bonum, nec possunl prdestare hominem beatum. Ouia aulem 
existunt bona imperfecta existil summum bonum, « om- 
riium 'bonorum congregalione perfeetum, ^ « quod est 
aliquid simplex et naturu indivisum, » « in quo sita est vera 
beatitudo, » « quodque est ipsa substantia Dei K » 

Qudenam autem sit natura istius summi rerum omnium 
principis, ac supremi finis, seu quaenam sint attributa Dei 
ex innumeris locis Libri Consolationis eruere licet. Deus est 
enim natura simplex ^ esl unus ^, est bonus *, est summe 
potens *, est pulcherrimus *, esl omniscius "^ summe li- 



* Consol. III, pr. 10. 

* Neque Deus conditis rebus antiquior videri debet temporis quantitate sed 
simplicis potius proprietate naturse {Cons. V, pr. 6.). 

5 Unus enini r^um Pater est, unus cuncta ministrat (C. III, met. 6.). — 
Oportet igitur idem esse unum atque bonum simili ratione concedas (C. III, 
pr. 11). 

* Ita vero bonum esse Deum ratio demonstrat, ut perfectum quoque in eo 
bonum esse convincat (C. III, pr. 10). — Ne hunc rerum omnium Patrem, illud 
summum bunum quo plenus esse prohibetur, vel extrinsecus accepisse, vel ita 
naturaliter habere praesumas, quasi habehtis Dei habitssque beatitudinis cogites 
di\ersam esse substantiam... Quare quod omnium principium sit, id etiam sui 
substantia summum esse bonum verissima ratione concluserim [C. III, p. 10). 

* Deum esse omnium potentem nemo dubitaverit (C. III, pr. 12). 

* Cons. III, met. 9. 



... Pulclirum pulcherrimus Ipse 
Mundam mente gerens, sirailique in imagine formans. 



"> Scientia quoque ejus omnem temporis supergressa mOtioAem in^fu» maiiet 



— 123 — 

ber *, juslus ', misericors ^, aelernus S sua Providenlia * 
cuncta prospicit et administrat. 

Deum esse omnium rerum « Palrem, » « Gonditorem, » 
« Principium, » « naturarum omnium Proditorem » 
« omnium rerum Principem, » « omnium potentem, » 
innumeris locis asserit Boetius.Ipse Deusdat « creatis a se 
rebus • ut maneant; ipse a conditis rebus antiquior videri 
debet potius proprietate simplicis nalurae quam temporis 
quantitate ; « ipse « stabilis manens dat cuncta moveri, » 
ac dum « tempus ab aevo ire jubet, solus est « deternus, » 
ut qui « interminabiiem vitam totam simul et perfectam 



simplicitate praesentiae, infinitaque praeteriti ac futuri spatia complectens, omnia 
quasi jam gerantur in sua simplici cognitione considerat (C. V, pr. 6). 
C. V, met. 2. 

Hand gic magni conditor orbis ; 

Haic ex alto cuncta taenti 

Nnlla terrsB mole rei istont ; 

Non nox alris nnbibus obstat. 

Qos sint, qas Aierint, Tcnientque 

Uno menlis cemit in icta. 

* Cons, m, met. 9. 

Qnem non extem» pepnlenmt fingere canw 
MateriiB flaitantis opns. 

* Manet etiam spectator desuper, cunctorum praescius Dous, visionisque ejus 
praesens semper aetemitas, cum nostrorum actuum futura qualitate concurrit, 
bonis praemia, malis supplicia dispensans [C. V, pr. 6). 

* Nec frustra sunt in Deo positse spes precesque, quae cum rectae sunt, ineffi- 
caces esse non possunt (C*. V, pr. 6). 

* Deum igitur seternum esse cuuctorum ratione degentium commune judi- 
cium est(C. V, pr. 6). 

^ Providentia est ipsa illa divina ratio, in summo omnium principe consti- 
tuta, quae cuncta disponit (C. IV, pr. fi). — Non praevidentia sej providentia 
potius dicitur, quod porro a rebus infirmis constituta quasi ab excelso rerum 
cacumine cuncta prospiciat [C. V, pr. 6;. — Ilunccine, inquit, mundum temera- 
riis agi fortuitisque casibns putas, an uUum credis ei regimen inesse rationis? 
Atqui, inquam, nuUo existimaverim modo, ut fortuita temeritate tara certa 
moveantur, verum operi suo conditorem praesidere Deura scio, nec unquam 
fiierit dies qiii me ab hac sententiae veritate depellat (C. I, pr. 6). — 0, qui per- 
petna mundum ratione guberaas... etc. {C. III, met. 9). 



— m — 

possideat. « Ipse solus « slabilis manet, » dum csetera a 
prceteritis in futurn procedunt, » dum « constat genitum 
nihil ; » tandem ipse esl omnium exemplar, nam « raun- 
dum raente gerens (res conditas), simili in imagine for- 
raavit^ » His lam expressis verbis non obstantibus, negat 
Nitzschius Boelium crealionem rerum docuisse-, quinimo 
eum intra Melaphysicam « dualismum quemdam* » intu- 
lisse insinuat. Haec tara gratuilo asserta, tam docto viro 
minus digna, nulla confutatione indigere videntur. 

lis quae de Providentia disseruit Boelius diutius inhae- 
rearaus necesse esl, quia ex hoc fonle non perpauca contra 
sanam ejus doclrinara argumenla deproraunt adversarii. 
Tria ab ocnlos habuisse videlur Boelius quae Providentiae 
divinae cuncta rfgenti el administranli praecipue obji- 
ciuntur : 1*" quod existant raala; 2^ quod impunita praele- 
reant; 3" quod imperet floreatque nequitia. His Iribus 
diflScultatibus quo raodo satisfaciat nunc perpendendum. 

I. — Jam antea dixorat Epicurus, Lactantio referente : 
si quidem Deus est, unde mala? Hanc difficuUatera bis 
verbis exprirait Boetius : « Ea ipsa esl vel raaxima nostri 
causa moeroris, quod quurn rerum bonus reclor exislat, vel 
esse omnino mala possint, vel impunita prsetereanL.. At 
huic majus adjungitnr : nam iraperante florenteque neqiiitia, 
virlus non sr»hjm prsemiis caret, verura etiara sceleratorum 
pedibus suLjecta calcatur, et in locura facinorum supplicia 
luit^ » 



* De Arith., Ub. I, c. i. Migne, tom. LXIH, col. 10811. IUe hujus conditor 
molis Deus primam susb habuit ratiocinationis exemplai*) et ad hanc cuncta 
constituit. 

* Das System des Boethius, p. 63. 
» Cons. IV, pr. l. 



— 125 — 

Hisquae objiciuntur ila ruspondelBoelius, permnlla sunl, 
ail, in pr^esenli hominum condilione quse falso mala 
dicuntur^ qu^equoexsapienlissimisnaturselegibus profluere 
nemo non videt. « Constal genitum nibil, » mundus « per- 
petuo suas yariat yices \ • 

SdBpe ferventes aquilo procellas 

Verso concitat sequore ; 
Ssepe tranquiilo radiat sereno 

Immotis mare fluctibus. 

« Anxia est res humanorum conditio bonorum, et quae 
vel nunquam tota proveniat, vel nunquam perpetua sub- 
sistat. Huic census exuberat, sed est pudori degener san- 
guis. Hunc nobilitas notum facit, sed angustia rei familiaris 
inclusus, esse roallet ignotus. Hle utroque circumfluus 
vitam coelibem deflet; ille nuptiis felix, orbus liberis, alieno 
censum nutrit haeredi. Alius prole Idetatus filii filiaeve delictis 
moestus inlacrimat. Idcirco nemo facile cum fortunae suse 
conditione concordat ^. » 

Hdec autem omnia ad praesentem hominum conditionem 
pertinent, in qua dolores ac gaudia miscentur. Si doleant 
homines de amissione bonorum fortunse, divitiarum, hono- 
rum, famse, cselerarumque hujus modi, non satis perpen- 
dunt quam fragilia, quam caduca sint ista bona. Ergo 
eorum amissio immerito malum vocatur. «-Ullamne huma- 
nis rebus inesse constanliam reris, cum ipsum ssepe homi- 
ncm velox hora dissolvat? Nam etsi rara est fortuitis ma ^ 
nendi fides, ullimus lamen vitae dies mors queedam forlunae 



*■ Cons» U, met. 3 ; pr. 4. 
* Con$. U, pr. i. 



— 126 — 

est etiam maDentis^ • Ex his hominum miseriis illud 
tantum sequitur, si beatos esse velint, eossummum bonuin 
persequi debere. Probis ac honestis viris mors ne nialuDi 
quidera existit, nam « mens sibi bene conscia terreno car- 
cere soluta coelum libera petit'. » « Omne terrenum nego- 
tium spernit quae se ccelo fruens terrenis gaudet exemptam. » 

II. — Sunt aulem homines mali « qui non servant 
naturam, » qui « scientes volentesque bonum deserunt et 
ad vitia defleclunt, » qui • avaritia fervent, » « linguam 
h'tigiis exercent, » « fraudibus gaudent, » « ira fremunt, » 
• segnes torpent, » « foedis immundisque libidinibus im- 
merguntur, o ac sordida voluptate detinentur. » 

Hoc malum morale, quod solum vere el proprie malum 
est « nnllam habet naluram, » « nihil est. » Qui ergo mali 
sunt, pure el simpUciter esse desinunt. « Nam uti cadaver 
hominem morluum dixeris, simpliciter vero hominem appel- 
lare non possis, ita viliosos malos quidem esse concesserim, 
sed essc absolnle nequeam confileri; est enim quod ordinem 
rtflinet servatque naluram : quod vero ab hac deficit, esse 
eliam quod in sua natura silum est derehnquit^ » 



• (I0H80I. Jl, pr. 3. 

« Consol. U, pr. 7. 

' Consol. IV, pr. 2. Hsec et similia jam Augustiuus dixerat : • Malumque illud 
quod qusrebam unde essei, non est substantia : quia si substantia esset, bonum 
esset {Confess.^ lib. Yll. c. xii). » « Quserendum est quid sit malum... quod nihil 
aliud cst quam corruptio vel modi, vel speciei, vel ordinis naturalis {de tiat. 
maU cont, Manich., c. iv). » Hanc quidcm doctrinam de malo confirmant 
Anselmus et Thomas. « Malum quod est injustitia semper nihil; est... cum itaque 
audimus nomen mali, non maluni quod nihil est timemus sed malum quod 
aliquid est, quod absentiam boni sequitur (Anselm. de Casu Diab., c. xxvi). — 
Non polest esse quod malum significet quoddam ense aut quamdam formam, aut 
naturam ; relinquitur ergo quod nomine mali significetur quaBdam absentia boni 
(S. Thom. Sum. Theol. I p., qu. xlviii, a. i ; Cf. Cont, Gent.y lib. UI, c, xv, et 
aUbi passim). 



— 127 — 

« Bonus ille Rector qui cerlo fine gubernat omnia a res- 
puit cohibere hominum actus, » sinitque homines libero 
arbitrio abuli. At « ordo ille qui cuncta complectitur reducit 
ad alium ordinem ea quse ab ordine adsignato decesserint, 
ne quid in regno Providentiee liceat temeritati. » « Provi- 
dentia illa protulit insigne miraculum, ut malos mali bonos 
facerent .. sola est enim divina vis cui mala quoque bona 
sint, cum eis competenter utendo alicujus boni elicit 
efifectum^ » 

De caetero, mali et improbi contra summum Rectorem 
rerum praevalere non possunt, ideo sunt impotentes, imbe- 
cilles, exagitantur « viliis discerpentibus conscientiam ; » 
dumque cr sapienti corona nunquam decidet et arescet, » 
« dum ejus praemium nullus deterat dies, nullius minuat 
potestas , nullius fuscel improbitas , » « improbis ac malis 
nequitia ipsa supplicium est^ » 

Detrahat si quis superbis vani tegmina cultus^ 
Jam videbit intus arctas dominos ferre catenas. 
Hinc enim libido versat, avidis corda venenis, 
Hinc flagellat ira mentem fluctus turbida tollens 
Moeror aut captus fatigat, aut spes lubrica torquet. 

« In his autem tam brevibus vilae metis expectare lon- 
gum immortalis animus » nequit. Adsunt « malis supplicia 
post defunctum morte corpus, et magna quidem, quorum 
alia poenali acerbitate, alia purgatoria clementia exerceri 
puto^. » 



* Comol, IV, pr. 6. 
« Ibid., pr. 2 et 3. 
' Ibid., pr. 4. 



— 158 — 

Quid, nisi christiaaum dogma de poenis allerius vitae, ista 
pcBtiali acerbitate, ac puryatoria clementia significayerit Boe- 
lius? Fruslra cojjanlur Obbarius et Nitzschius* hoc fidei 
ciiriHiaiw vestiyium ad Piatonicorum dogmata referre. Jam 
sfieculo XYI Centurialores Magdeburgenses^ confessi sunt 
Boetium bis verbis infernum ac purgatorium designare. 
Contra Obbarii ac Nitzschii sententiam apposite jam mo* 
nuerat Sutlnerus^ « Piatonicos, si D. Augustino^ creden- 
dum, i^odmsomnes uipuryalorias censuisse, neque duplicem 
poenam post malorum mortem statuisse. 

Idcirco neque malorum exislenliam, neque hanc, quse 
videtur malorum impuuilatem sapienlissimo divinee Pro- 
videntifie regimini opponere iicet. Quid autem de insequali 
bonorum ac maiorum inter homines distributione censen* 
dum? Nam « imperat florelque nequitia, el virtus uon 
solum prsemiis caret verum etiam sceieratorum pedibus 
calcatur, et in locum facinorum supplicia luit^ » 



*■ Das System des Boeihius^ p. 81 ; Obbarius, Proleg. p. xxxv. 

• Cent. VI, p. 278 et 702. Edit. Basil. 1559. 

' Boethius der letztc Rcetner, p.22, note 36. Hanc platonicam doctrmaBi pri^- 
claris )iisce vorsibus exornat Virgilius (Eneid.^ lib. VI, v. 7i3). 

Qoisque soos patimor manes. Exinde per amplam 

Miltimur Elysium, et paoci l£ta arva tenemus : 

Donec longa die$, perfecto temporis orbe^ 

Goncretam exemit labem, punimque reliquit 

iEtherenm sensom, atque anrai simplicis ignem 

Bas omnes^ ubi mille rolam volvere per annos, 

Lethssum ad fluvium Deus cvocat agmine ma(fno. « 

* Licet Plato ipse ut ex quibusdam locis Phcedri , Phcedonis, Beipublicoe et 
Oorgia liquet , poenas setcrnum duraturas admisisse videatur, certum est Plato- 
nicos aliter de liis decrevisse. Ex Platonicis enim errorem suum de infenio olim 
evacuando hausit Origenes. Uunc et Platonicos confutat D. Augustinus {de civU, 
Dei ; lib. XXI, c. xvii). Errorem Platonicorum notat, c. xiii, his verbis : « Plato- 
nici quidem, licet impunita nulla velint esse peccata, tamen omnes pcenas 
emendationi adhiberi putant, vel humanis inflictas legibus, vel divinis, sive in 

Vt»%r> irito oiT.n vx/xo^ «n/^r>4AWi * 



- 129 — 

III. — Haec si vera essent nondum sequeretur ex his 
ordinem universi perturbatum esse nec a sapientissima Pro- 
videntia optime administrari. Etenim si qusestio est de 
imperio malorum, certum est « despectiores potiusimprobos 
dignitatem facere;... namque improbi dignitates sua con- 
tagionecommaculant^ » Non ideo sunl feiicesquiapotentes. 
« Quse esl baec potestas quse soliicitudinum morsus expel- 
lere, quse formidinum aculeos vitare nequit?... Quee est 
ista potentia quam pertimescunt babentes, quam nec cum 
habere velis tutus sis, et cum deponere cupias, vitare non 
possis*? » 

Sed negandum est malis semper adesse potentiam ac 
bonos esse cunctis viribus et ielicitate desertos. « In bac 
dispositissima domo patrisfamilias non vilia vasa coluntur, 
non pretiosa sordescunt'. » Bonis felicia etiam, malis 



*■ Consol. UI, pr. 4. 

• Ibid., pr. 5. 

' Hsec verba [Cons, IV, pr. 1; : i Ipso de cujus reguo loquimur auctore, « 
explicanda rellnquimus iis qui negant Boetium ad fidem christianam pertinere ; 
manifestum est. hsec verba ad revelationem divinam alludere, necnon et verba : 
« In tanti velut patrisfamilias dispositissima domo vilia vasa colerentur pretiosa 
sordescerent. Sed non ita, • quae desumuntur ex II ad Tim. , c. u-xx : In magna 
autem domo, nou solum sunt vasa aurea et argentea, sed et lignea et fictilia... 

Querltur Nitzschius nuUum apud Boetium reperiri vestigium historiae biblicae 
circa maU origiuem, nullibi de peccati universalitate» de peccato originali, ac de 
necessitate Redemptionis quaestionem esse in libro Consolationis (p. 68). At 
doctor lipsiensis immerito et inordinate queritur. Non patitur Boetium esse 
merum philosophum, ut melius possit eum ut theologum explodere. Indignatur 
Boetium non asserere, ut docent Reformationis theologi, • hominem esse radi- 
caliter vitiatum ac corruptum (p. 68), ■ sed dicere homines^ licet < a patria 
exules, » e c nobili germine editos » esse, < plures » esse malos, non autem 
omnes, eos peccare c ex inscitia bonorum, ex ignorantiae csecitate, ei errore, 
veluti ebrii qui tramitem quo domum revertantur, ignorant » tandem ex f pon- 
dere corporeae moHs » a qua praegravantur. Haec omnia, quse ad exactissimam 
fidei catholicae normam dicuntur a Boetio nostro, cum Lutheranorum placitis 
minime concordant. Sed quid ad nos ? Non lutheranum theologum, sed catho- 
licum virum Boetium vindicandum suscepimus. 



— 130 - 

seraper infortunata contingere certum est. Vitiosorum ho- 
minum patet infirmitas, qui, cum naturali intenlione ad 
bonum pervenire nituntur, ne hoc quidem adipisci possunt. 
In qua re bonorum yires eminent, nam finem expetitum 
apprehendunt*. 

An ideo fortuitis casibus^ omnia perturbata ac mixta 
credendum quia bonis aspera malisque jucunda eveniant ? 
Minime. Nam quamvis causam tantaB dispositionis ignores, 
certum est, bono rectore mundum temperante, recte cuncta 
fieri, Dum enim singula digerit mobiHa, locis, formis ac 
temporibus dislribula, suis queeque nectit ordinibus divina 
Providentia ut ad bonum cuncta dirigantur. Deus est medi- 
cator menlium. « Dum ea quae protulit in sui similitudinena 
retinere festinat, malum omne de reipublicae suce terminis 
per fiilalis seriem necessitatis eliminat. Quo fit ut, quae in 
terris abundare creduntur, si disponenlem Providentiam 
specles, nihil usquam maU esse perpendas^ » Medicus ille 
quosdam segros lenibus, quosdam acribus adjuvat. Aliis 
niixla quaedam pro animorum qualitate distribuit : quos- 
dam remordet, ne longa fehcitate luxurient; ahos duris 
agitari sinit, ut virtutes animi patienliae usu atque exercita- 
tione confirmet*. « Quare vir sapiens moleste ferre non 
debet, quoties in fortunse certamen adducilur; ut virum 
forlem non decet indignari quoties increpuit bellicus lumul- 
tus^ » Cum omni fortuna praelium est conserendum; 



* ConsoL III, pr. 2. 

* De Casu decernit Bo6tiu3 ut Afistoteles ijlse : < Improvisus inopinatusque 
concursus causarum, casus vocatur. Cur autem confluant ac concurrant causse, 
fecit ille ordo inevitabili connexione procedem {Consol V, pr. t). 

'•» Consol., IV, pr. 6* 

♦ Ibid., pr. 6. 

• Ibid.y pr. 7. 



— 131 — 

« omnis enim quse videtur aspera, nisi aut exercet aut 
corrigit, punit. » Superesl autem coelum ut requies Iran- 
quilla piis ac justis; post exantlatos labores coelum fuit 
ultimum Herculi prsemium : 

Ite num fortes ubi celsa magni 
Ducit exempli via. Cur inertes 
Terga nudatis ? Superata tellus 
Sideradonat^ 

Dum enim Providentia singulariter stabiliterque fa- 
cienda disponit, in ipsa divinae intelligentifie puritale ac 
simplicitate, fato^ ut a veteribus appellatum est, haec ipsa 
quae disponit multipliciter ac temporaliter administrat. 
Tantum abest ut baec ad neo-platonicorum placita perti- 
neant, sicut Nitzschio^ placet, ut econtra apprime cum 
doctrina christiana concordent ^. 



* ConsoLj IV, met. 7. 

* Loc, cit,^ p. 62. Fingit Nitzschius Fatum esse apud Boetium • secundam 
divinitatem » co quod in centro circuli « primam divinitatem > locaverit 
Boetius. 

* Hanc qusestionem ex ipsis Boetii verbis ita resolvit D. Thomas : « Bespondeo 
dicendum quod divina Providentia per causas medios suos effectus exequitur. 
Potest ergo ii»sa ordinatio effectuum dupliciter cousiderari. Uno modo secundum 
quod est in ipso Deo : et sic ipsa ordinatio effectuum vocatur Providentia, 
Secundum vero quod praedicta ordinatio consideratur in mediis causis a Deo 
ordinatis ad aliquos e£fectus producendos, sic habet rationem fati ; et hoc est 
quod Boetius dicit in IV de Consol, : • Sive famulantibus quibusdam Providentiae 
divinis spiritibus fatum exercetur, seu anima, seu tota inserviente natura, seu 
ccelestibus siderum motibus, seu angelica virtute, seu daemonum varia solertia, 
seu aliquibus horum, seu omnibus, fatalis series texitur {Sum,^ Theol.^ I p., 
qu. cxvi, a. 2). > Ex eo quod dsemones inserviant divinae Providentiae Boetium 
calumniatur Nitzschius (p. 48), asserendo haec polytheismum sapere; audiat 
autem Augustinum dicentem : « IUic enim in coelesti patria Dei voluntas utitur 
k omnibu$ ad incommutabile arbitrium sententiae suae, sive . incorporeis^ sive 
> corporeis rebus, sive rationabilibus, sive irratiouabilibus spiritibus, sive bonis 
• per ejus gratiam, sive malis per propriam voluntatem {de Trinit.y lib. lU, 
c. IX). » — Quoad « primam divinitatem » et « inaccessam lucem » et « divinam 



— m - 

Doclrinam de libero hominis arbitrio, quod velut totius 
ordinis nioralis caput ac fundamenlum exislit, fideliter 
tradit Boelius permullis in locis suorum operum. Id libro 
de IhterprttaUuneiid disseiil: « Nos enim liberumarbitrium 
ponimus, nullo extrinsecus cogente in id, quod nobis 
faciendum vel non faciendum judicantibus, perpendenti- 
busque videatur^ » Eamdem doctrinam lenet in Canso" 
latione. a Est, inquit, nostri arbitrii libertas, neque eoim 
fuerit ulia ralionaiis natura, quin eidem libertas adsit 
aibitrii... Quare quibus inest ratio, inest etiam ipsis volendi 
nolendique libertas. Sed hanc non in omnibus aequam esse 
constiluo^ » 

Ouinam vero sint varii in homine libertatis gradus 
explicat sequeniibus verbis : « Humanas vero animas 
Kberiores esse necesse est, cum se in mentis divinse specu- 
latione conservanl : Minus vero, cum dilabuntur ad cor- 
pora ; minusque eliam, cum terrenis artubus colligautur. 
Extrema vero est servitus, cum viliis deditse rationis pro- 
priie possessione ceciderunt. Nam ubi oculos a summse 
luce voritalis ad inferiora et lenebrosa dejecerint, mox 
iuscitiae nube caligant, perniciosis turbantur aifeetibus, 
quibus accedendo consenliendoque quam invexere sibi 



profunditatem, ■ Nitzschio sequentia commendamus : « Boetius in V Consol., 
figurat multos circulos, in qvorum cenlro^ ordo ct causa est fati et fatalium ; et 
in circulo distante... est contingeutia et muiabilitas per esse generatorum et 
corruptorum ; et sic est dispositio esse et vitae in mente motoris primi qaem 
explet circulus juxta causatum propinquior (S. Thom., Opusc, XXIV de Fato). i 
— De inaccessa luce dicit Paulus « qui luccm inhabitat inaccessibilem (l, Tim., 
VI, 16); • de profunditate Deiidem Paulus : a Oaltitudo divitiarum sapientiae et 
scientiae Dei (Rom.f ii, 33). > 

4 Htl/rrtA i rVrV r^ A.Q9 



_ 133 — 

adjuvant servilulem, et sunt quodam modo propria libertate 
captivse*. » 

QuflB verba contra Boetium ex duplici capite inducuntur; 
!• quasi opinionem de animarum praeexislentia contineant; 
2® quasidecorpore eethereo, juxta Proclum,ut ait Nitzschius 
(p. 74), doctrinam tradant. Jam vero fatendum est hunc 
locum Boetii obscuriorem esse quam ut aliquid cerli contra 
christianam auctoris professionem inde eruatur. Quidquid 
reclamaverit Nitzschius^ certum est opinionem de praeexis- 
tentia animarum tempore Boetii inter liberas opiniones 
numeratam fuisse, ut infra patebit. Variae autem a diversis 
auctoribus supradicti loci expositiones datae sunt , ut 
videre est apud Migne, quibus nostram qualemcumque 
adjunctam volumus. Quatuor juxta Boetium dantur liber- 
tatis humanae gradus; quorum primus est gradus anima- 
rum sapienfum, quae seipsas in divinarum rerum specula- 
tione seu meditatione conservant, et quam maxime super* 
nas /divinasque substantias imitantur. Ad hunc gradum 
referuntur hsec Boelii verba : « Cujus (Dei) agi frenis atque 
obtemperare justitiae summa libertas est^. » Ab hac hbertate 
longissime distat status animae vitiis deditae, ac quodam 
modo propria libertate captivae, de quo iilud legitnr in 
sacris christianorum scripturis : « Qui facit peccatum, 
servus est peccati ^ Remanent duo gradus intermedii liber- 
latis, nempe eorum qui « ad corpora dilabunlur » id est, 
a divinarum rerum speculatione distracti, ad rerum sensi- 
bilium cognitionem descendunt et in ea detinentur. Nam 



* ConsoLj V, p. 2. 

• Cont,, I, pr, 2. 
» Joan., VIII, 34. 



- 184 — 

formae rerum materialium, ut ait D. Thomas^, supraipsas 
effundunlur,dcdum menseascognoscit, ad corpora effudilur 
ac dilabitur. Est etiam gradus eorum qui ad inferiora tene- 
bricosaque oculos dejicientes « terrenis artubus » id est 
sensuum instrumentis tantum utuntur in rerum cognilione, 
quique mox inscitise nube caligant, perniciosis turbantur 
affeclibus, et ad intelligibilia et divina nequeunt mentis 
oculos sublevare, juxta illud Sapientim^ effatum : ^ Corpus 
quod corrumpitur aggraval animam, et terrena inhabilatio 
deprimit sensummultacogitantem. » Itane verbumquidem 
occurril circa animarum praeexistentiam, et corpus aethe- 
rseum, juxta Proclum, ut Nitzschio et aliis quibusdam 
videtur. 

Maximum pondus posuit Boetius in solvenda qusestione 
concursus Prsescientiae divinae cum libero hominis arbitrio. 
Hanc maleriam perlractat toto fere libro quinlo Consola- 
tionis^ et eliara in Libro III de Interpretatione^. 

Certum est, ait Boetius, divinam Providenliam laterenon 
posse quidquid est futurura, ac scientiara istam Dei de 
futuro non esse raeram opinionem, sed scientiam falli 
nesciam, nec tanlum esse de rebus quae necessario eveniunt, 
sed etiam de consiliis ac voluntatibus hominum. 



* De verit., qu. ii, a. 2, ad 2". 

* Sap.f IX, 15; similia leguntur apud Paulum : « Aiiimalis homo non percipit 
ea quae sunt Spiritus Dei (I, Cor., ii, li); cf. Cons.f Ilf, met. 9, v. 25. 

Disjice terreiuD nebalas et pondera molis. 

' Migne, t. LXIV, p. 506. Utrum autem si omnia futura sciat Deus, omnia esse 
necesse est, ita quaeramus. Si quis dicat Dei scientiam de futuris eventuum sub- 
sequi necessitatem, is profecto conversurus est, si omnia ex necessitate non con- 
tingunt, omnia Deum scire non posse... Novit enim futura Deus, non ut ex neces- 
sitate evenientia, sed ut contingenter, ita ut etiam aliud posse fieri non ignoret, 
quod tamen fiat ex ipsorum hominum et actuum ratione persciscat* 



— 135 - 

Certum est eiiam ea quae a Deo ul ventura preevidenlur 
certo evenire, ita ut eventus preescitae rei nequeat evitari. 
Non autem praevidentur ista futura ut aliquid prim scientia 
divina, secus aliquid extrinsecum diceretur causam esse 
scientiae Dei. Si autem prsevidentur ut aliquid prius con- 
siliis ac voluntatibus hominum, jam toUitur humana Uber- 
tas, frustra bonis praemia, malis poenae proponuntur, non 
jam sunt vitia, nec virtutes ; aufertur etiam « unicum illud 
inter homines Deunique commercium, sperandi scilicet et 
deprecandi. Quid sceleratius excogitari potest ? 

Audiamus nunchujus tam intricati nodi solutionem. 

Libertas arbitrii Dei preescientia nullo modo impeditur 
nam : 

1° Prsenotio nuUam futuris rebus adjicit necessitatem ; 
est tantum signum quod ostendit quid sit, non vero efficit 
quod designat. Sicut ergo « scientia prsesentium rerum 
nihil his quae fiunt, ita prsescientia futurorum nihil his 
quae ventura sunt necessitatis importat. » 

2^ « Omne quod cognoscitur non secundum sui vim, 
sed secundum cognoscentium polius comprehenditur facul- 
tatem. » « Eamdem corporis rotunditatem aHter visus, 
aliter tactus agnoscit. » « Aliter sensus, aliter imaginatio, 
aliter ratio, aliter intelHgentia ipsum hominem contue- 
tur. » « Quo fit ut ea notitia ceeteris praestet quee suapte 
natura non modo proprium, sed caeterarum quoque 
notitiarum subjecta cognoscit. » Igitur si humana ratio 
futura non agnoscit, non ideo putet ea divinam intelligen- 
tiam non intueri ; justissimum est ergo rationem humanam 
sese divinae menti submittere ; nam in illius summae jntel- 



— 136 — 

ligentifie cacumine certa ac definita prsenotio est etiam 
eorum quae certos exitus non habentV 

3° Si dicas : Isle actus a Deo praescitur, ergo necessario 
eveniet, in alio sensu verum, in alio falsum deprehenditur. 
Ouod enim a Deo praescitur ccrto eveniet, sive sit liberum, 
sive sit necessarium, nam scientia Dei falli non potest. 
0«od autem a Deo praescitur non ideo neccssarium fiet 
necessitate existendi. « Du» enim sunt necessitates, simplex 
una, altera conditionis, seu hypotheiicd, ut si ahquem am- 
bulare scias, eum ambulare necesse est. » Ergo actus homi- 
num ac consilia voluntatis humanae « relata ad intuitum 
divinum, necessaria fiunt per conditionem divinae notionis ; 
per se vero considerata, ab absoluta naturae suae libertate 
non desinunt. » « Fient igitur procul dubio cuncta quae 
futura Deus esse praenoscit, sed eorum quaedam de libero 
proficiscuntur arbilrio. » « Ilaque si praescientiam pensare 



* Doctrinaai Boetii dilucidius explicat S. Thomas {Sum, Cont. Gent.y lib. I, 
c. LXyiii). Omnia igitur Deus cognoscit, suam essentiam cognoscendo ad quas 
sua causalitas extenditur. Extenditur autem ad operationes intellectus et volun- 
tatis.... Cognoscit igitur Deus et cogitationes et affectiones mentis.... Dominiura 
autem quod habet voluntas supra suos actus, per quod in ejus potestate est velle 
vel non velle, excludit determinationem virtutis ad unum et molestiam causae 
exterius agentis. Non autem excludit influentiam superioris causse, a qua est ei 
esse et operari, et sic remanet causalitas in causa prima, quae Deus est, respectu 
motuum voluntatis, ut sic Deus seipsum cognoscendo hujusmodi cognoscere 
possit. — Haec luculentcr explicat Gonet. • Deus cognoscit in sua essentia etiam 
liberos hominum actus. Non pendet ergo ista cognitio a voluntatis humanae 
determinatione, tanquam ab aliquo medio a posteriori ; nec requiritvr eliam 
quod illam determinationem omnihus modis et in omm generc causos ante- 
cedat^ sed sufiicit quod illam praecedat in aliquo priori naturcB et instantis 
a quo, in aliquo genere causae, quamvis in alio genere supponat et subsequatur. 
Quod dicitur de praenotione vel praescientia Dei valet etiam de prgedetermina- 
tione. Licet enim, in aliquo genere causcR, concursns Dei ad actus malos et 
peccarainosos hominum et angelorum sit prior determinatione voluntatis creatae, 
in aiio tamen est ea posterior, et ab illa pendet modo explicato, subindeque 
postdefinitio et postdeterminatio appellari potest (Clypeus ihomisticus, de Deo, 
Tr., IV. Disp. VIII, n« 25i). 9 



— 137 — 

velis qua cuncta dignoscil Deus, non essc prsescientiam 
quasi fuluri, sed scienliam nunquam deficientis instantise 
rectius aestimabis. » 

kP « Quae cum ita sint, manet intemerata mortalibus 
arbitrii libertas. Manet etiam spectalor desuper cunctorum 
praescius Deus ; visionisque ejus preesens semper aeternitas 
cum nostrorum actuum futura qualilate conrurrit. Nec 
frustra in Deo spes precesque nostrae posilae sunt. » 

Ita pro virili parle difficilem hanc quaestionem solvit 
Boetius. Oui autem illum neoplatonico dogmati adbae- 
rentem opinantur, Procli et Anicii nostri solutionem inter 
se conferant. Sufficiat haec tantum ex ipso Nitzschio descri- 
bere : « Dii, ait Proclus, mehores sunt omnibus ; ideo norunt 
omnia, non quidem convenientiori sed superiori modo, 
temporalia anletemporahler, corporalia incorporaliter, 
materiah*a immateriaUter, libera ut necessaria, instabiha, 
* stabiliter*. » At omnino impossibile est ex istiusmodi fig- 
mentis tam sanam, luculentamque Boetii nostri doctrinam 
tanquam e suo fonte deducere. 

Nunc ad Ethicam Boetii breviter exponendam pergamus. 
Nullus, ut opinor, hanc partem calumnialus est nisi Judicis 
de Mirandoll Hunc si audias, pantheistica dogmata te- 



* Haec Nitzschius (p. 76) desumit ex Proclo, de Provid.y c. L et seq. 

» Introd:, p. lii. « On a dit avec raison que le panth^isme etait impuissant a 
fonder une morale.... II faut suivre Bo^ce pas a pas dans la marche habile et 
presque insidieuse de sa dialectique pour comprendre comment la moindre 
d^viation... peut conduire aux cons^quences les plus inattendues. Cest par une 
deviation de ce genre que Boece parvient a etablir un lieu, assez fragile, il est 
vrai, entre Thomme et le Dieu qu*il nous a montr^. L*id^e de Dieu, selon lui, est 
ad^quate a celle du souverain Bien et c'est sur Tidentit^ absolue de ces deux 
substances (!!!), car tel est le nom qu'il donne au souverain Bien comme a 
Dieu, qu'est fonde tout son systeme en morale. » Mirum prorsus argumentum ! 
Si substantia summa Boni et substantia Dei sunt una eademque substantia, juxta 
Boetium ; ergo jam non sunt c^uo? substantice, ut cavillatur D.Judicisde Mirandol. 



nuissel fioetius, ac non nisi insidiosa ac sophislica via 
ethicam doctrinam tradere potuisset. Nihil magis veritati 
adversatur. 

Omnis mortalium cura, ait Boetius *, quam multiplicium 
studiorum labor exercef, diverso quidem calle procedit, sed 
ad unum tamen beatiludinis finem nititur pervenire,.. Inest 
enim mentibus hominum veri boni naturaliter inserta cupi- 
ditas. Sed ad falsa devius essor abducit... sunt qui sum- 
mum bonum in divitiis possunt, alii in adeptis honoribus, 
alii in summa potentia, alii in gloria nominis ex belli vel 
pacis artibus parta, alii in gaudio Idetitiaque, alii demum in 
voluptale. In his igilur sunt quidem bona, sed non verum 
et summum bonum, id est bonum quo quis adepto nihil 
ullerius desiderare queat. Etenim divitiae possunt auferri ac 
dum habentur ostendunt inopiam ac indigentiam possi- 
dentis. Honores non venerandos faciunt, sed virtutes. Idem 
dicendum de regno, de potentia, de gloria, de fama. Cor- 
poris voluptates « feriunt corda morsu. » Ergo falsa in his 
omnibus beatitudinis species, quinimo dolores ac molestiae. 

Deflectendus est igitur mentis intuitus in id bonum quod 
unumquemque nostrum sufQcientem, potentem, celebrem, 
verendum, leetumque perficiat. Id autem bonum, seu iste 
fons bonorum solus Deus est. Ipse nos beatos facit, qiiia 
est ipsa substantia beatitudinis. 

Qua autem via ad illum summum bonum tendere licet? 
— Omnem rerum mortalium cupidinem de nostri animi 
sede pellendum, ac quotidie pythagoricum illud : «^ou Oeov, 
moribus et vita praeferendum. 

^ Cons,, UI, pr. 2 et seq. 



— 139 — 

Qui serere ingenuum volet agrum, 
Liberat arva prius fruticibus, 
Falce rubos, filicemque resecat... 
Tu quoque falsa tuens bona prius 
Incipe colla jugo retrahere, 
Vera dehinc animum subierint *• 

ff Quid vero aliud animorum salus videtur esse quam 
probitas? Quid aegriludo quam vilia? Quis autera alius vel 
servator bonorum vel malorum depulsor quam Rector ac 
Medicator mentium Deus^? » « Invocandum rerum omnium 
Patrem, quo praetermisso nuUum rite fundatur exordium^. » 
•t Non frustra sunt in Deo positae spes precesque, quae cum 
rectae sunt, inefficaces esse non possunt*; » « Siquidem 
justae humilitatis pretio inestimabilem vicem divinae gratiae 
promeremur^ ^ « Adversamini igitur vitia, colite virtutes, 
ad rectas spes animum sublevate, humiles preces in excelsa 
porrigite^ » « Manet intemerata libertas^; » « Dei agi 
frenis atque obtemperare justitiae, summa libertasest^; » 
« nec iniquae leges solutis omni necessitate voluntatibus 
praemia paenasque proponunt^. » « In his tam brevibus 
vitae metis non est aliquid ita serumquodexpectarelongum 
immortalis preesertim animus putet*^ » « Non toti mo- 
riuntur homines, mens vero bene sibi conscia, terreno 
carcere soluta, coelum libera petit**. » « Magna ergo vobis 
est necessitas indicta probitatis, cum anle oculos agilis 
judicis cuncta cernentis ". » Ergo Deus, ita deprecandus : 

Da^ Pater, augustam menti conscendere sedem, 
Da fontem lustrare boni, da, luce reperta, 

* Cons,, III, m. 1. — « Com., IV. pr. 6. — » Cons., III, pr. 9.— * Cons , V, 
pr. 6. — * Cons., V, pr. 3.-6 Cons,, V, pr. 6. — ' Ibid.— » Cons., I, pr. 5. 
— » Cons., V, pr. e. — »<> Cons., IV, pr. 4. — 4* Cons.y II, pr. 7. - «• Con*., 
V, pr. 6. 



— 140 — 

In le conspicuos animi defigere visus. 
Disjice terrense nebulas et pondera molis, 
Atque tuo splendore mica ; tu namque serenum ; 
Tu requies tranquilla piis, te cernere finis, 
Principium, Vector, Dux, Semita, Terminus idem * . 

Haec quantum Platonis, Aristotelis, neoplatonicorum ac 
stoicorum inventa et tradila superent advertere omnino 
superfluum. Adeant qui dubitant hflec ponderosa de doc- 
trina morum volumina, a Petro Lombardo, a D. Thoma, et 
aliis e Schola conscripta, quse eamdem Boetii methodum, 
eadem principia, easdem definiliones, eamdem rerum 
seriem, easdem raiiones referentia, ad posteros usqne 
venerabunda et nusquam superala transierunt, 

Liceat nunc summarium quoddam de Boetii philosophia 
proferre judicium. Doctrinam rectam, sanam, elegantibus 
versibus ornatam tradidit Boelius de Philosophiae vi ac 
natura, de nostrarum cognitionum origine, de cosmologia 
et ethica. Eum ad gentilitatem pertinere non amplius affir- 
mare audent adversarii, ipsum vero ut Eclecticum^ exhi- 
bent, qui optimum quodque in philosophia graeco-romana 
sparsum ad nos transmiserit. Annon id Boetio summde 
laudi superest quod errorum monstra devitaverit, et inter 
platonica atque peripatetica dogmata tam subtilem ac feli- 
cem electionem instituerit ? Annon Boetii ob oculos adsti- 
tisse videtur fidei chrislianae regula, quse tanquam frenum 
cogitalionibus imponeret, et a recto Iramite aberrantem 
ad veritatis viam reduceret? Certe christianum virum 
sapiunt quse disseruit Boetius de paterna Dei in miseros 



* Cons., III, m. 9. 

« Nitschius, p. 84 ; Es bleit dabei, dass Boethius kein christlicher Theolog , 
sendern ein eklektischer Philosoph isU 



— 144 — 

providentia, de mala, ul vocanl, forluna, quae aul punil aul 
exercel aut corrigil. Hanc Boelii philosophiam a fide chris- 
liana tolo coelo distnntem opinalnr Witzschius; eo quod 
Anicius noster non Christum, non sacros Libros in medium 
attulerit. Offenditur eo quod in carcere positus Boetius sese 
ad philosophiam non ad fidem converteril. Ast Nitzschium 
rogare liceat, qua lege prohibetur ne vir chrislianus in 
carcere positus, ac professione philosophus, philosophiam 
in solatium vocet. Ouis autem Nifzschio affirmaverit Boe- 
tium qui tam pie ac frequenter cseteris commendat ut 
Deum deprecentur, neque preces ad Christum direxisse, 
neque e sacrarum Librorum lectione robur ac constanliam 
quibus fortiter mortem subiret, hausisse? Eos tandem qui 
nullum fidei christianae vestigium in Consolalione philoso- 
phia agnoscere volunt, ad opera theologica remittimus, 
quorum authentia a nobis demonslranda remanet^ 



*■ Liceat nobis in medium afferre quse de Boetio scripsit Doctor Puccinotti, 
professor medicinae« in sua Storia della medicina, Pisa 1860, quaeque apprirae 
cum nostra thesi concordant. 

Tria maxime extollit Boetii merita (lib. V, p. 27) D. Puccinotti : l© Philoso- 
phiam grscam expurgavit Boetius, explodendo hanc paganismi , orientalismi 
ac judaismi mixtam doctrinam quae sub nomine philosophioR alexandnncR tra- 
debatur; 2" Quaesticnem movit de Universalibus, et ipsam detulit e scholis 
grsecis ad forum romanum ; 3° Hac autem quaestione ad modum soluta, conclu- 
siones suas adhibuit ad explicandas difficillimas de summo Bono ac de sancta 
Trinitate quaestiones. Ita sonat docti Puccinotti, conclusio (p. 130) : « Alexan- 
drina phil6sophia (scilicet Neoplatonismus Ammonii, Plotini et aliorum) est 
turpissima humanse superbise et arrogantise aberratio ; e contra Boetii philosophia 
humilitatis ac modestise exemplar. Ex Consolatione philosophice facile colli- 
guntur singula quseque philosophise sic dictse christiance principia; ita ut 
quicumque in hoc libro, Poemetlo^ paganismum detegere constituerit, aut igno- 
rantia, aut errore, aut prsejudicata opiuione laboret, aut ex perverso consilio 
alios decipere tentet. > Hoc vocabulum Poemetto nobis in memoriam revocat 
alium in eadem fere poetica forma concinnatum librum, cui titulus : Les aven- 
tures de Telemaque, a christiano quodem auctore conscriptum, et quidem ab 
episcopo scientia ac pietate prsestantissimo. Quis unquam Fenelonio nostro 
crimini dedit quod de Christo et de religione christiana per totum suum librum 
ne uUum verbum quidem protulerit ? 



TERTIA PARS. 



DE BOETIO THEOLOGO 



Jam antea monuimus illud maxime mirum el absonum 
videri, si Boelius qui inde a natalibus in fide christiana 
enutritus, preeclarissimis ingenii dolibus exornatus, ad di- 
gnitates senibus negatas adolescens proveclus fuerat, amicis 
Symmacho ac Johanne diacono Christum suadentibus, 
theologise christianae studium prorsus omiserit, atque ab 
hujus altissimae scientise et sacrae doctrinse studio alienus 
vixerit. Nihil certe magis decebat philosophum de summo 
et optimo Deo tam recte sapientem ; nihil magis senatorem 
exornabat qui ad quosdam peritorum ac piorum virorum 
conventus advocatus, de queestionibus ad sacram theolo- 
giam pertinentibus verbis et scriptis cum clero romano 
agitare poterat*. Maxime necessarium fuit Iheologiee slu- 



* Boetius, ulpote Urbis Palrieius, iis incurabere debuit quse in senatu, in hoc 
« lilterarum sacrario, » in hoc « libertatis gremio, » ut ait Cassiodorus, maximam 
laudem oblinebant. Senatus autcm non semel de rebus theologieis qusestioues 
movit et a controversiis circa sacram doctrinam haud alienus exstitit. Testis est : 
■1« Epistola presbyteri Trifolii ad senatorem Faustum, anno 518 conscripta 
(Migne, tom. LXIIl, coL o33) ; 2" Conventus Romse habitus sub Leone Magno 
Pontifice, anno 447, ob Manichaeorum hseresim, de quo scribit Pontifex ad Turri- 
bium episcopum Asturicensem, his verbis : « Manichseorum turpitudinem ad 
publicam fecimus pervenire notitiam, ne ullo modo possit dubium videri quod 
in judicio uostro, cui non solum frequentissima prsesentia sacerdotum, sed etiam 
iUustrinm virorum dignitaSf et pars qucedam senatus ac plebis interfuit, ipso- 
rum qui omne facimus perpetrarunt, ore reseratum esl (£jp., XV); » testis est 



— iU — 

dium, eo prseserfim tempore, quo ariana haeresis, sub 
Gothorum imperio, Ilaliam invaserat, atque in Oriente, 
eutychiana pestis, favente imperatore Anastasio, violenter 
crudeliterque saeviebat. 

Ex his jam fit non levis conjectura genuina esse opus- 
cula theologica quae Boetio adscribuntur, de quibus nunc 
nobis dicendum. Quinque capitibus potissimum rem nos- 
tram absolvemus, disserenles : V de Boetii Iheologicis 
opusculis; 2® de omnium setatum circa hsec opuscula tradi- 
tione ; 3° de rationibus contra eorum a Boetio originem 
allatis; 4<> de confutatione Th. Obbarii, C. Jourdain et 
Nitzschii ; de intima inter philosophica et tbeologica Boetii 
opera connexione. 



CAPUT PRIMUM. 



DE BOETH THEOLOGICIS OPUSCULIS. 

Circa duodecim codices continent ea quce hunc exstant 
Severini Boetii opuscula ad theologiam pertinentia. Ex 
his duo praeserlim notanlur qui a celebri olim Bobbiensi 
monasterio proveniunt, circa annum 610 a S. Columbano 
fundato. Hic floruit, jam inde a primo post Boelii mortem 
saeculo doctissima ac nobilissima Benedictinorum mona- 



3o Congregatio illa, Romae adunata, anno 544, ad praeviam recitationem audien- 
dam Carminis cujusdam poetse, Aratoris nomine, subdiaconi Ecclesise roraanse» 
antequani opus divulgaretur. Qusb congregatio litteralis, doctis ac religiosis viris 
constans, per plures dies et repetitis vicibus habita est (Migne, tom. LXIV, 
col. 1340, Not. ). 



— 445 — 

chorum familia, quae his temporibus firmissimum exstitit 
conlra arianos fidei orthodoxae propugnaculum, et disci- 
plina^ ecclesiasticee observantissimaacfrequentissima schola, 
Bibliotheca bobbiensis per totum medium fievum percele- 
bris exstitil, el doctus Muratori codicum 700, qui adhuc 
sseculo x° hic asservabantur, catalogum dedit. Inter quos 
supersunt duo codices Boetiani, nunc Mediolani in ambro- 
siana hbrorum collectione depositi,e Bobbio asportati*, qui, 
preeter librum de Consolatione singula continent opuscula 
theologica, et quidem ordine sequenti : 1® Liber de Trini- 
tate; 2° Liber de tribus personis, seu Utrum Pater,... etc; 
3° Liber Quomodo substantice seu de Hebdomadibus ; 4® Li- 
bellus de Fide catholica; 5° Liber de duabus naturis Contra 
Eulychen et Neslorium. Hi autem codices, si recentioribus 
ac peritissimis paleograpbistis fides adhibenda est, ad 
saeculum IX cerlo pertinent^ 

Supersunt et alii optimi codices a recentissimo Boetii 
editore Peiper recensiti, qui opuscula theologica pariter 
referunt, plus minusve dihgenter, inter quos notentur : 
l^ Codex Tegernseensis a Benedictinorum monasterio Te- 
gernsee in Bavaria, nunc in monacensi bibUotheca repositus 
(Munich). Hic codex, saec, X, continet quatuor opuscula 



< Montalembert, Les Moines d*Occid,, tom. H. c Le palimpseste de la vaticane 
d^ou le g^nie de la patience, personnifi^ dans le cardinal Mai a tir^ le de Repu- 
blica de Cic6ron, provenait de cette biblioth^que, et cet illustre parchemin porte 
encore l'inscription : Liber Sancti Columbani de Bobbio. Haec eadem verba 
leguntur etiam in uno codice Boetiano bibliothecae Ambrosianse, Mediolani. 

* Theolog. Lite7*aturblattf Bonn., 1870, col. 804. Idem adstruit nnus e recen- 
tioribus Patrum latinorum editoribus, Aug. Reifferscheid, qui in sua Ambro- 
sianse bibliothecse descriptione diserte demonstrat codicem Boetianum quatuor 
theologica Boetii opuscula continentem e Bobbio provenire ct ad saeculum X 
pertinere. Wien, Gerold, 1871 . 

10 



r- 146 - 

theologieaciim libco de Consolatkme; 3* Codex Simxidlensii 
in moDasterio BeDedictinoruni Einsiedeln in HeWelia nunc 
anerfaluSi n» 235. Conlinet aulem sequenlia opuscula : 
De Trinilatey usque ad p. 42 ; ad Joannem diaconum Eccle^ 
%m Tomumj ad p. 55 ; Quraiodo substanlise, ad p. 57 ; 
lAber coQtra Euljchcn, ad p. 62 ; de fide calholica ejusdem^ 
iocipit : Chrislianam fidem, ad p. 87. Hic aulem code^^ 
pertinet ad s^.ulum X. id Librum de Trinitate commen* 
taritts quidam accedil^ Notenlur adhuc duo Bernenses^ 
cpdices, S60c« IX et Xl, qui ambo quinque opuscula theolq-. 
gica in ordine consueto continent : Codex Gothanus, ssec. XI 
Yei XH, primo loco ponit quinque opuscula, deinde librum 
de Coiuolalione ; demum codices parisini, dicli olim regii, 
quos eiscripsit Vallinus, in sua edilione ad usum Delphini ; 
idem fecerunt recentissimi editores gallici inler quos Uigne, 
anno 1847. 

Non conveniunt forsaa singuli codices et editores circa 
lilulos vel inscriptiones Boeiii opusculorum. Conveniiint, 
aulem omnes circa titulum et materiam duprum quae inter. 
coelera eminent^ tum sublimitate quaestionis, tum aipplitu-t 
dine operis, libri scilicet de Trinitate ad Sjrmmacbum sqce- 
i;uiP;, et Wbri Contra Sntychen et Nestorium^ (jd Johanuepa^ 
diaconum. Praeter Boelium nuUus alius nec nominatur 
quidem, qui horum opusculorum iit auclor gieriuinus assi- 
gnetur. Perpensis itaque rationibus qU6e ab adversariis 
afferuntur, prfieserlim a Nitzschio el Ohbario, firxniter 



« Non sat diligenter notat Peiper {Introd., p. XIX), t libellum de fide Chrisf 
tuna Becundum locum tenere » in codice Einsiedlensi. Hic Ubellus, ut ips^, 
propriis oculis vidi ac manibus contrectavi, ultimum occupat locum. 



1 



— 14?! — 

iipi>|g;6deffiif«icimil,ifl hap nqstra, djLsqujisitionp; : 

l i * . I : '■ ^ : .^ . . ' ■ ' 

' • ■ ''• •• ; ' • J i» i i i . . l I t 



I l 1 . ' ! . . 



-••••'■''■'■ ^ • , J J .«.■-.• . . . / . ' •■, . . ; I . • ; . - : , , , . l , ' .•(••;.:. 

• -.« ... •■• *■-*,•« ^'*ij#' * 

i 

■■'•■"'^' 'gapotsecundM. ■•■■•■■ -•••■■'-• •■•^' 



J I J . . . J . . ; 



^ jii/ 1 < !•' : i * : » I . ; 



»1 

' . ■ ' I 



PB.OMNIUM ^TATUM CIRCA BOETII OPUSCULA TRADITIONE. 

'. ' ! . I ■ • ' ■ ■ • • • ■ 

^"''■'-''■■^ •;;..!-/.:■ ..:'■.: . • .. .; , ; .;■;.,:•..•: ;^.:rf 

ij ,B§qe^|i(MriJ)us hisce temporibu3 a qujbusi^ain in^arte jphtr 
kjjlpgi;!^^ yQrs^tissimis viris opuspula tbeplogica ^oetjo.abju- 
^ip^tjs^ sjupt. Quonam fundamenlo. quibusye r.ationibus it^ 
^e^^etunj.i/ujBrit, dic^tur pbste^^ lifieat. nunc io liiediup)^ 
aOeir^re .^obilig^imam banc ^x omnihus .detatibus testiunii 
cer^ain, , qui, iflde . a= saeculo s^xto pro genujpa istqrvi^. 
op^jaijftia Bopivo origine unanimein quasi vocem attplli^|^x. 
ii\ ^Pe.BQetip ac;3ymipacho, ut qhristianiset Qja^^^ 
jtpp^i^ .scgij^^eru^ft Enno<^ 473r521) in octo, e,t Cas^T 

siodorus (+ circ. 562) in duodecim Epistolis, nec nqn 
S; ]Aj[jl^^^j,(:7fr|5*25), yiepnq^^ episcopus, ille etiam ai^itor 
^nfy^ymus dicii^^ yalesimusy Boelio'^ caetaneus. DeHisdem 
Wfftt. jPrpcopjus. ( + : 565):,^ ®9. S- Gregorius Magnus 
^^O-SQiO). ; ; narrant etiam de Boetii ac Symmsichi yit? Qt 
uHifp|s:!fa|is .Aeta sanetorum, £xti5d)at Papiae^.usque ag 
aii;tnum:1534j. turris laterieia. diqla^t Turris Boetii, j?.in 
qua, toto. ciyitale testante, inclusus fueratvenerandus vir 
Boetius. Exstat in Ecclesia basilica Monzae, in Italia, tabula 
eburnea, anaglyptica, opus, artificis sseculi sexti, cui Boetii 
iaiago jnsculpilur cum hoc epigrammate ; /i^ fide Jesu 
nhaifi/euni;. Ou* monumenta omnia intra saeculum sexttfm 



— 148 — 

incidunt. Nullum quidem directum argumentum pro ge- 
nuina Boetii opusculorum origine ex iis eruere intendimus. 
Verum maiime probabilem efficiunl hflec varia testimonia 
opinionem, in sseculis sequentibus expressam, Boetium 
virum christianum, ex professo philosophum, nobili morte 
insignitum, pro suo in relligionem christianam ^tudio, 
opuscula qusedam theologica eiaravisse. 

Contra Boetium theologum arguunt critici quidam, Obba- 
rius scilicet, C. Jourdain ac Nitzschius de silentio Isidori 
Hispalensis (570-636) circa haec opuscula. Probe tamen 
norunt omnes Catalogum scriptorum ecclesiasticorum S. Isi- 
doriimperfectum remansisse. Ejus autem silentium variis ex 
causis explicatur, ut infra dicemus, et ex parte abrumpitur 
praeclara notitia quam tradit de Boetio Honorius Augusto- 
dunensis episcopus (anno 1100), qui in lib. III de Scripto-' 
ribus ecclesiasticis « ex Isidoro sublectus * haec habet* : 
« Boetius, patricius et consul, scripsit Librum de sancta 
Trinitate, et alium de Consolatione ; et quadrivium de graeco 
transtulit... » 

Hodierni critici abjudicant Bedae commentarium in Li- 
brum ^oetii de Trinitate, fatenlur autem Bedam Boetii 
nomen in suo Martyrologio * inscripsisse ; quod si martyr 
Boetius, potuit esse etiam theologus. Commentator ignotus 
Libri de Trinitate apud Bedam ita loquitur de Boetio : 
« Multos etiam hsesitantes in fide adjuvit, et confirmavit, 
ut in Libro contra Eutychen et Nestorium et in hoc opere 



* Migne, tom. CLXII, col. 224. 

• Ven., Baedae, Opera omnia^ tom. III, col. 309. Edlt. Golon. Agrip,, an. 1612. 
« V« calend. Junii. Natale S. Joannis papae, quo tempore Theodoricus rex duos 
senatores prseclaros et consules, Symmachum et Boetium occidit. » 



— 149 — 

(scil. de Trinitate). » Tum priora recolligens ait : « Liber 
iste est auctoris quem insuperabilis animi constantia, rnajo* 
rum nobilitas, et probitas exornat, verborum et morum 
severitas, miserorum protectio, sapientiae plenitudo, virtu- 
tum illuminatio clarificat, proximorum pia cura et paterna 
dilectio commendat *. » 

E saeculo viii colligimus testimonia Alcuini (725 804), 
Rhabani Mauri (776-856), ac Pauli Diaconi (740-801). 
Boetium sequitur Alcuinus non solum in philosophia trac- 
tanda, verum etiam in exponendo sanctissimae Trinitatis 
myslerio^ haud semel ad Boetii theologiam alludit/ Demum 
diserlis verbis Boetium theologum laudal : « Boetius 
quoque vir in divinis, nec non et in philosophicis volumi- 
nibus eruditus, in Libro quem de Unitate substantiae Patris, 
Filii, Spiritus sancti (de Trinitate) conscripsit, preefatos in 
catholicae fidei regula imilando viros, teslatur... ^ » 

Elogiura Boetii ex codice Barthi, auctore Rhabano, refert 
Peiper ^, quod quidem ita sonat : 

Crux Christi sequitur de summo stemmate natum : 
Exsilium meruit, dum tibi, Gothe, placet. 

At Christo placuit, cum non tibi, Gothe, placeret, 
Et meruit vitam perpetuamque sophus... 

Pro fide christiana Boetii valet Pauli Diaconi testimo- 
nium : « Theodoricus rex, rabie stimulatus, Symmachum 



* Seholia in Lib, Boetii de Trinit., apud Bedam, Edit. Colon., 1612, 
tom. VIII, col. 926. 

* Migne, tom. CT, col. 76. 
» Introd.y p. XXXIX. 



— 150 — 

eixconslifcm ac patricium et Boetium seniorem et exbonsur 
lem, cathiolicos vivos, gladio truoidaviU . *► » •■'■.l 

Sseciilo 1x obvius ocGurrit Hincmarus (866^8898),' iHustris 
ille temensis ecclesiee episcopus. Hic fere totom Boistii 'li^ 
hiruia de Trmitate in suo opere exscripsit, niecnoo Eibnuil 
ad Joannem biaconum, etlibrum conCra Eulycfaen <et! N^^^ 
toriura. Singula loca notavit Peiper' Hbfe autem ^iBros 
eipressTs verbis Boeti<) adsdribit, quem appellaf ^iicdthbS- 
liieuin-et feapientiae ac scientiise muitaephilosopljumi*:?*-- .' 
■Ouiddm nibnAchus salngalleosis (S. Gall), ctpcar anhQsk 
798^, iii librt) queim de vAria moniasterii sangallensis ' foc^ 
tuiia scripsit, inier libros ah Hdrtmutho abbatie, ann, 772^ 
ih' c()mtnYmem usum moniachoruminbiblibthecacoIIoQatof», 
efiatn diios cbdi^es erium^eratjalterumBoetiiXo^olation^ 
j^hilb^ophi^^ alterum « alibs quinque » ejusdeni scriptbriis 
libellos conlinetitehi; qui quirique libri sat verisimitiibsr {)ro 
bpusculiB iheoTogicis haberitur *. ::--■:' 

Fridegisius, Alcuini aequalis, eir<ia annuqd BdQ^i im tibft 
quem scripsit de Nihilo et lenebris, opusculum Boetii de 
persona et dmbus naturis,pro certo ante- ociilbs; hibuit. Ila 
conjiciunt Suttner '^ et Peiper • 

Perspicua est juxta Suttpecujpa .poejyiuia.i^^ et Pas- 



« MigriMom. XCV, col. 078. ' ' "i 

:,.«,.|^«rocL..p;-XIX.etXX. : ,-;. ..-;-..:.. r^.^.^.;.. ^^ . ^^^^,^,^ 

* HincmariOp,^ tom. II, p. 6t. Eclit. Piiris, 1645. 

^ Ita oplnatur G. Baur, de Boetio christianae doctrinse assertore, p. 57. 

' BoethiuSt der letzte Roemifry p. 29, not. 12. Haec ieguntur apud Boetium de 
person. et nat., c. i. : Quoniam etiamnihil significat aUquid, sed non naturam; 
rieqiie eiiim quod isit aliquid, s6d potius non esse signiiicatr — vApnd EVide^s., 
juxta Ritter, tom. YII, p. 180 : Omnis significatio est quod~est; nihol/autem 
aliquid significat; igitur nihil ejus significatio est quod est, id est ter «xitteiftis. 

« Introduct., XLVI. ' ' '. 



- 45^ — 

chdsiunil Ralberttim in doctrini cbrisliarta e^ponenda cbn- 
flexio. Non sblun> cum Jkdicio nostra <5ohd6rdai in phitosd^ 
plhidL fiaftbertus, verumi in tott) traelatu de eorpore d itii^ 
guind Domini utitur ih argurneritaiido pririeiplis ex Boi>li6 
descriptis. In traclatu de Fide totam de hrimana cogrihiene 
th€io*iaw qtiasi de verbo ad verburii* a Boeiio nraftatur. 
Ad opuscula theologica Boetii respicil chroriicorum scriptor 
Aimomus ^. Notk^rus etiam abba$ sarigallerisis (S. Gall) j in 
epii^tolai directia ad flugonem, episcopum seddunensem 
(Sibn), partem Libri ejusdem Boetii de S. Trinitaw a se 
(in Knguam theotiscam) versam drcit K ■'" 

Seeculo X, aiino 996, qualuor pqst cruentiam Bofetii 
lAfbrtem saBculis elapsis, desceridit in Italiam rmperator 
Gllo IIIj tic festa paschalia in f apiensi" civitate transegit. 
Ibi Boetii sepulchrum veneraius, ac tanti viri fema lau'*- 
deque veheihenter codimolus, jussit Boetii elogium a Gter^ 
berto, Ravebriensi archiepiscopo, posteaque rbmano Pohti^ 
ficje, versibus condponi et infra Boetii effigiem in suo palatio 
describi*. 



* H»c refert Suttner, loc, cit., not. 15. Apud Ritter^ tom. VII, p. 200, ex 
Paschasio : • Liquet omne quod scitur non ex sua, sed ex comprehendentium 
natura comprehendi. > Hoc secundum ex Cansol.y \, pr.'3. « Omne enim quod 
cognoscitur non secundum sui vim, sed secundum cognoscentium potius com- 
prehenditur facultatem. » 

* Aimon, de gestis Francol-um, lib. II, 1. 
5 Peiper, Jntrod., XLVI. 

* Hi sunt Gerberti versus, apud Peiper, p. iO. 

RoBia potens, dtim jura suo declarat in orb^, 

Tv Patcr et patria lumen, Severine Boeti, 

Gonsnlis ofAcio, rerum disponis babenas ; 

Infandis lomen studiis, et cedere nescis 

Gra;comm ingeniis, sed mens divina coercet 

Imperium indndi. Gladio bacchante Gothoruni 

Libertas romana perit. Tu consal et exsnl, 

In^lfiiea titulo» ptaBehrft morte Tefin<{ait, '■ '^ 



— 152 — 

Ad sdeculum XI pertiDent Abaelardus ac S. Bernardus. 
Quorum prior (1079-1142) plusquam 30 loca e Boelii 
operibus, tam philosophicis quam theologicis excerpsil, 
tum praeclarissimum illud Boetii elogium ex integro hic 
describendum reliquit ^ 

« Restat denique ad maximum illum latinorum pfailoso- 
» phorum Boetium scilicet, descendere : qui omnes fere 
» liberalium artium disciplinas, scribendo vel transferendo 
» seu etiam exponendo latine tradidit, ac diligenter sanctse 
» Trinitatis Mvm Symmacho socero ac patricio scribendo 
» edisserens, de unitate quoque personse Christi acdiversi- 
j» late naturarum quse in Ghristo sunt, divinse scilicet et 
» humanse, ad Joannem Diaconum, qui postea Papa efifectus 
» est, scribendo conlra Eutychen et Nestorium, optime 
» disputavit, fidemque nostram et suam ne in aliquo vacil- 
» laret, tam de divinitate quam de divinitatis incarnatione 
» tractando inexpugnabiliter adstruxit. Constat hunc egre- 
» gium senatorem romanum quoque et consulem atquc 
* patricium tempore praedicti Joannis papse floruisse, a 



Nddc dccus imperii, snmmas qai prae^pravat artes, 
Tertias Otto, sna dignum te judicat aula, 
i^teriiumque tui statuit monnmenta laboris, 
Et beue promeritam meritis exomat honestis. 

Monet Judicis de Mirandol {Introd.j p. XXV), nullam in his versibus de Boclii 
cbristiana professione mentionem fieri. « Cette r^ticence calcul^e ^videmment, 
fait bien voir que le savant Gerbert n'^tait rien moins qu^^difi^ sur la saintete du 
pbilosophe. Le croyait-il paien? Nous ne sa\ons, mais pour nous, le paganisme 
de Bo6ce n'est pas douleux. » Quam bsec leviter dicta et gratis asserta ! Enodet 
potius D. Judicis agendi rationem christiani imperatoris qui Boetium Papiae 
religioso cultu decoratum in suo palatio vult ctiam honorari, qui jubet eum 
Gerbcrti, arcbiepiscopi versibus laudari ; enodet etiam hos versus quibus extol- 
Utur « Pater et Patriae lumen • et « mens divina • ejus, et vir qui « Gladio bac- 
ehante Gothorum, » cum Symmacho socero et S. Joanne, martyre, « insignes 
tulos praeclara morte relinquit. » 
* Introd.y ad Theolog., lib. I, c. xxv, p. 1039. Edit. Par., 1616. 



— 153 - 

^ Silvestro pnpa vicesimi, el eum in illa persecutione chris- 
» tianorum qua in Joannem papam caeterosque christianos 
» Theodoricus saeviit, una cum preedicto Symmacho occu- 
» buisse. De quo in gestis Pontificum, necnon et in libro 
» miraculorum B. Benedicti scriptum est qualiter videlicet 
» ambos Theodoricus rex Gothorum interfecerit. » 

Huic tempori referendus est Gislebertus Porrelanus 
(4- 1159), Pictaviensium Episcopus, qui commentaria 
scripsit in libros Boetii de Trinitate, de trium personarum 
preedicatione, de bono substantiarum,de persona et nalura, 
inquibuserravitquidem,etinconcilio remensi, anno 1148, 
damnatus est. Ipse autem laudabiliter se subjecil. Hujus 
errorem sic recenset Divus Bernardus, Sermone 80, super 
Cantica : « Si quid itaque de Deo proprie dici possit, 
rectius congruentiusque dicetur : Deus est magnitudo, 
bonitas, justitia, sapientia, quam : Deus est magnus, bonus, 
juslus, aut sapiens... perversa visa est et omnino suspecta 
expositio illa in libro Gilberli episcopi pictaviensis, quo 
super verba Boetii de Trinitate^ sanissima quidem atque 
catholica commentabatur... * » 

Decretum Gratiani, circa 1141 exaratum, continet (1» P. 
Dist. XI) Canonem quemdam de fide christiana, qui S. Au- 
gustino attribuitur, <r licet, ut ait Glossa, hodie inter opera 
B. Augustini nullum exstat hoctitulo. » Hic autem canon ad 
verbum exscribitur ex opusculo Boetii de fide catholica, et 
ita sonat : « Catholica Ecclesia per orbem diffusa Iribus 
modis probatur existere... etc. » Inde sequitur canonem 
istum, Gratiano judice, ad tempora S. Augustini referen- 

* Cf. Bemarcl, dc Con«id., lib. V, c. vii. 



— 154 — 

dundy et coflsequeiiter opus Loetii quod illud cohtinet hoti 
esse JD eetate longe posteriori exaratum. 

Vincentius Bellovacensis (+ 1264) expressis rerbis Boe- 
tium auctorem Libri de sancta trinitate asserit^ Angdul^ 
autem Scholae Ditus Thomas qui ad summum ghvm festi- 
gium Boetii doctrinam adduiit, ad concordiam seilicet fidd 
cum ratione^ non solum Boetium habet ut philosophuin et 
etkm' ut Iheologum, verum systema quoddam ei supfersti-^ 
tibus theologicis Boetii operibus conficit, quod ita par^ 
titur ^ : « Hunc ergo ordinem secutus Boetius, ea quae sunt 
fidei tractare intendens, in ipsa summa rerum origine, 
prineipium suee considerationis inslituit, sciliceld^ Trinitate 
tjnius simplicis Deii.. circa praesens opusculum qtiod ad 
Symniadhum, patrilium Urbis, composuit, Irta possunt 
notari) scilicet materia, «lodus, finis..» « In alio Vero Librio 
quem ad Joannem diaconum Ecclesiae romanae scribit, 
agit d^ modo prmdicandi (ino utimur in perisonarum dis- 
tinptione et esseniifle unitate, qui sic incipit : Ulrum 
Pmter,.., etc. .» « In libro de Hebdomadibus qui sic incipit : 
Postulas a me... agitur de processione bonarum creatu- 
rarum a bono Deo. » « Tertia vero (pars) est de reparatione 
erealurarum per Cbristum : quse quidem in duo dividitur. 
Primo namque proponitur fides quam docuit Christus^ 
qua justificamur, in libro qui intitulatur de fide christiana ; 
secundo explanatur quid de Christo sentiendum sit... et hoc 
in Whro de duabus naturis et nna persona Chrisli, ad eum- 
dem loannem scripto^ qui sic incipit : Atixie te quidem..; 



* Specul.^ hist.^ XXI. 

> Opuscul., LXUI, tom. XLXVUI, Edit. Vives, Paris, 1875, p. 48».^ 



— 455 — 

H»e de m&term. Modus Iraclartdi Boetii' est « inqwisrtio 
rationis, » Finis vero hujus operis est « iit occijlta toani^ 
fe&feattir, quantum in via possibile est. » 

' iFirmissiiiao igitur et quasi necessario vinculo inter se 
eoi&ttexia^ esse Boetii opuscula quiiaque ostendit Thomas; 
dfe lie levissimum quidem duKum movet circa eorom ge* 
nuitiatti origiiiem. 

^ ' JjiuiiD n6bitis>simse tantorum testium coronae licea t unam 
^dhtie in^rere margaritam, versus sciHcet quos Aiticio 
n^s^trb dddicat cbristianus vales Dante in sua Divina Gom^ 
media, t^hilosophum nempe ac theologunl extolHt, duin 
fiiuinam Boetii « octavam lucem » summo bonofruentem 
de$?^ibit/ac mundi contemptum suggerentem cuicumque 
fidipsaiii proprius accedit. Asserit etiam corpus exsulis ac 
ikiartyris 6 quo depulsa est hsec anima, Papiae, in ecclesia 
& Fetrim ca?/a awreo honorifice recondi\ 
- iMidio aevo exeunte, Laurentius Valla (44154465), Jieet 
acmter inveh?itur in Boetium^ propter sic dictam. « bariMir 
ticam latinitatem ^ quam juxta ipsum intulit Boetius> ne 
cogitat quidem de abjudicandis Boetio theologicis opus- 
culis, nam exempla « barbarici sermonis » ex opusculo de 



TT 



* jParac?., cant. X, V. 123. 

Per Yeder ogoi Ben dentro vi gode 
, .. : L'ABima santa, cbe I mo&do fallace 

Fa manifesto a chi di lei ben ode; 
Lo corpo ond'ella fa cacciata, giace 
Giaso ui, Cieldauro, ed «ssa da martiro, 
E da eslglio, venoe a questa pace. 

* EUe jouit par la vue du souveraiii Bien d'une intime beatitude, cette ame 
» qui ino>ntre la fausset^ des biehs du mohde a quioonque aime k s'approoher 

• d'elle. Le cbrps d'ou elle fnt chass^e repose a Cieldauro ; apres le mairtyre et 

• rez&l elle esi enti^e dans cette paix. » 

* JE^/eyantue ^, iernumis, lib. Vi. Edit Basilk^ p^ 53fi, ' 



— 156 — 

persona et duabus naluris desumit. Sseculo decimo sexto, 
auctores quidam e Protestantium partibus, ut Murmellius, 
Henricus Glareanus et alii dubium movent de genuina 
Boelii opusculorum origine, non quidem ex rationibus 
intrinsecis, sed ex affectata impossibilitate eumdem virum 
ea composuisse qui scripserit Librum de Consolatione. Haec 
sunt Glareani verba* : « Si id opus de duabus Christi ser^ 
vatoris nostri naturis, ac idem de sanctissima Trinitate ejus 
sunt, ut titulus praefert, nec stylus repugnat, qut factum est, 
ut in illo opere de Philosophice Consolalionej quod ultimum 
ejus existimant, cum toties occasio esset, ne semel quidem 
Christi mentio fiat?... » Quo non deducat istiusmodi argu- 
mentatio, nemo non videt; sed firmissimis rationibus ac 
omnium eetatum contraria traditione prorsus eliditur. Cen- 
turiatores M agdeburgenses ^ veterum sententiae adhaerent, 
nec non et Grotius^, licet Protestantes utrique. Auctores 
catholici Labbe*, Fabricius^, Cally^,Dom Gervaise^, Fran- 
cheville^, Dom Ceillier^ nostras tenent parles. Idem 
dicendum de quibusdam Protestantibus auctoribus ut 



* Edit. Basil., 1516, in Profatione, Haec habet D. Ceillier [Hist gen. des aut, 
sac. etprof.), tom. XV, p. 584. Edit. Paris, 1748. « Avant Henry Lorit (Laureanus 
sive Glareanus) connu sous le nom de Glareanus, on ne s'6tait point avis6 de 
contester a Bo6ce les cinq livres de la consolation de la philosophie. Tout le 
monde les lui attribuait sans difficult^ ; on y reconnaissait son style et son genie. 
Mais Glareanus comptant pour rien toutes ces raisons les a rejet^es par cela seul 
qu'on ne lit pas une seule fois dans ces livres le nom de Jesus-Christ. » 

* Hist. eccles., Basil., 1559, part. VI. 

* Proleg. ad hist. Goth., Amstelod, 1655, p. 32. 

* De Script. eccles., Paris, 1660, p. 204. 

* Biblioth. latin., Hambourg, 1712, p. 641. 

« Edit. ad usum Delphin., Paris, 1680, et Migne, lom. LXHl, col. 557. 
■^ Histoire de BoecCy Paris, 1715, et Migne, tora. LXIV, coL 1411. 

* La Consolation philos. de Boece, nouvelle traduction, a la Haye, 1144, 

* Hist. gen. des aut. sacres et ecclis,, tom. XV, Paris, 1748* 



— 157 — 

Richter *, Schrseck \ Baur ^ et Peiper *. Boetium theo- 
logum vindicant ecclesticarum rerum scriptores bene mulli 
ut Rohrbacher ^ el recentissimus E. Darras ^, etiamF. Gfroa- 
rer ^-^ nec non et eruditi viri perplurimi inter quos preecipue 
Bosizio^ in Ilalia, Suttner® et Schundelen*® in Germania 
nominandi. 



CAPUT TERTIUM. 



DE RATIONIBUS QVM CONTRA BOETIUM THEOLOGUM 

AFFERUNTUR. 

Qui nobilissimam hanc omnium sseculorum coronam 
testium parvipendunt et Boetiiim negant auctorem esse 
genuinum Iheologicorum quee notavimus opusculorum ad 
varias confugiunt raliones quaenuncdiligenter examinandse 
veniunt. Arguunt scilicet : 1° ex silentio quorumdam cooeta- 
neorum ; 2° ex iis quae dixerit Boetius contra fidem chris- 
lianam ; 3'' ex praetermissione nominis Christi ac locorum 



* Trost der Philosophie, Leipzig, 1753. 

* Kirchengeschichte^ tom. XVI, p. 99 et seq. : t Es ist sonderbar zufordem, 
dass in einem solchen (philosophischen Werke) das Eigenthumliche des ChrLs- 
tenthums hervorschimmem soU... (p. 118). » 

5 De Boethio christianoe doctrince assertore, Darmstadt, IWl. 

* A, M. S, Boetii Philosophitz Consolationis, libri V, accedunt ejusdem 
atque incertorum Opuscula sacra, Lipsiae, 1874. 

» Hist. univ, de VEglise cath.^ tom. IV. Liv. XLUL 

« Hist. gen. de VEglise, tom. XIV, ch. iv, § i, Paris, Viv6s, 1870. 

' Allgem. Kirchengeschichte, Stultgart, 2« voL, 2« partie. 

8 SulVautenticita delle bpere teologiche di Anicio M. Torquato Sev. Boe%io^ 
Pavia, 1869. 

9 Boethius, der Letzte Ro&mery Eichstaelt, 1852. 

*o Theologisches Literaturblatt, Bouu., Jahrgang, 1868, 1870, 1871. 



- 158 — 

soriiitumsaortf in libro CjonsolatioQis ; 4^d6mum ex diyer^ 
acribendi ratione quse ia tbeologicis scriptis ab ea qaed iq; 
philosophicis libris apparet Hae sunt pFseeipuaB adyersa^. 
riorum rationes. 

t. — Mirantur hullam de his theologicis scriptis inen- 
tionemfieri apud Gassiodorum,apud Isidorum hi§paletl^(6iii, 
apud Gregorium magnum. Huic autem difficultati facile 
occurritur ; si attendatur Cassiodorum, Boetii cocetaneum, 
perfacile haec opuscula ignorare potuisse , utpote priyatas 
epistolas, nondum ad omnes divulgatas. Forsan etiam non 
statim ab iriitio, in aliquo pretio hi libri hahiti suht, quia a 
laico viro conscripti , non via auctoritatis sed sola rationis 
ope de theologise quaeslionibus tractabant. De silentio Cas- 
siodori valet etiam haec ratio Bauri* : Cassiodoro^ cui jirfie- 
cipue in animo erat ad monachorum vivariensium scho- 
larerii discipHnam aptiora scripta enumerare, Boetii opus- 
cula, utpbfe obscuriora atque difficiliora, praetermitteilda^ 
fu€;runt. De Isidoro hispalensi valent quse supra diiimus, 
nempe imperfectum remansisse ejus catalbgum c?^ ^c^/ipfo- 
fibus ecclesiasticis ; addendum varias circa scriptotes ita- 
licos notitias a Cassiodoro Isidorum simpliciter descripsisse; 
De silentio S. Gregorii Magni idem dicendum ac de silentio 
Cassiodori. Toto primo sseculo post suam morlem habitus 
est Boetius ut vir doctissimus, ut dialecticus, ut mathema-^ 
ticus, noh quidem ut theologus. Insequenti autem «tate, 
cum iterum florerent litterarum studia, nomen Boetii pau- 
lisper obscuratum, celebratum fuit, et ejus theologicorum 

opertim incorrupta integritas servata est. 

I . > . .1 ■ ■ ..1 ■ I » ■ • II * 

* De Bott, Christ, OMer.^ p. 56, not. 93. 



— 159 — 

II. TT- Primus qui d^texisse videtur discrepantiaai ipter 
fideiu christianam ac philosophicam Boetii doctrinam quae ia 
(ionsolatione phitosophice continetur, est monaohus quidam 
Corbeiensis, e saeculo x°, Bruno nomine. Commentarium 
Metri noni scripsit iste Bruno, libri tertii Consolationis, ad 
monasterii abbatem dedicatum, in quo ita suam aperit sen-; 
tentiam : « Quisquis illorum versuum inteUigentiam inda- 
» gare cupit, quorum mihi expositionem tua sanctitas, 
» venerande Praesul , injunxit, imprimis admonendus est 
» non spluminhis yersibus, sed et in multis locis ejusdem; 
o operis, quod Consolationis philosophise titulo praeno^ 
» latur, quaedam catholicae fidei contraria reperiri; quod 
» ideo mirum est, quia Hbellum quemdam ejusdem aqctoris 
'* de sancta Trinitate valde praeclarum legi, et alium contra 
« Eutychen et Nestorium haereticos, quos ab eodem esse 
» scriptos quisquis aliis ejus libris legendis operam im- 
n pendit, ut ego ab adolescentia feci, ex ipso elegantis styli 
« quodam proprio nitore indubitanter agnoscil. Quod 
'> lamen utcumque se habet, certum esteum inhis libris, 
^ (scilicet de Consolatione) , nihil de doctrina ecclesiastica 
n disputasse, sed tantum philosophorum et maxime plato- 
» nicorum dogmata legentibus aperire voluisse *. *= 

Ex his Brunonis verbis firnjissimum pro theologicorunit 

J r 1 < . ■ ■ • . . • 

Bpetii opusculorum authentia conficitur argumentum., Fa- 
letyr: euii^ Bruno ad eumdemauctorem,6oetium nempe^ 
pertinere librum Consolationis et duo opuscula de sancta 
Trinitate et contra Eutychen et Nestorium ; 2* genuinam 
supradictorum opusculorum originem c< ex ipso eiegnntis 



ii fc 



* Apud Migne, tom. LXIV, col. 1239. 



— 160 — 

styli quodam proprio nitore indubitanter agnosci; » 3« licet 
quaedam christianae fidei contraria in Consolatione repe- 
riantur (quod non lantum asserere sed probare debuisset 
Bruno), certum esse Boetium in his libris nihil de doctrina 
ecclesiastica disputasse, sed philosophorum opiniones, 
maxime Platonicorum, legentibus aperire voluisse. Ergo 
intacta remanet Boetii orthodoxa integritas. 

Si ulterius quaeramus qusenam praecipue in animo Cor- 
beiensis monachi scrupulos moverint, animarum praeexis- 
tentiam tantum invenimus, de qua ipse ait : « Hoc de ipsis 
» intelHgi vult (Boetius), quod minime recipit fides chris- 
» tiana, eas videlicet a prima sui conditione, in coelo po- 
» sitas ex contemplatione mentis divinse beate vixisse; 
» deinde quasdam ex his in corpora humana delapsas, 
» iterum post resolutionem corporum terrenis purgata 
» vitiis originem suam repetere et in coelum redire *. » Ex 
quibus verbis perspicuum est Brunonem alludere ad locum 
quem supra exposuimus de variis in anima humana hber- 
tatis gradibus *, qui locus obscurior est quam ut certa inde 
eruatur accusatio contra fidem auctoris. De caetero monet 
ipse Bruno Boetium opinionem philosophicam, inter catho- 
licos plane liberam aperuisse, impugnatam quidem a 
S. Augustino, sed antea ab Origene traditam , et nondum 
ab Ecclesia damnatam. Contradicimus ergo auctori cujus- 
dam de Boetio opuscuU, asserenti « longe ante Boetium, 
quo tempore S. Augustinus florebat, jam Ecclesiae de ea 
quaestione doctrinam perspicuam atque apertam fuisse^, et 



* Apud Migne, tom. LXIV, col. 124.5. 

• Censol.t V, pr. 2. Peiper, p. 124. 

5 Quce de Providentia Doetius in Cons, phil. scripserit, Nannet., 1865, p. 107. 



— 161 — 

ideo « a catholicis disciplinis multum aberrare (Boetium). » 
Nam 1*^ ex optimis rationibus controvertitur interpretatio 
quam refert auctor duorum locorum Boetii \ In quorum 
priore discrimen ostenditur inter eam rerum notitiam quse a 
sensibus originem babet et (3am quse ab intellectu procedit, 
atque in primorum principiorum fecunda comprehensione 
singulorum notitiam continet. In posteriore autem alluditur 
forsan, ut vult Callyus ^, ad statum primi hominis ante pec- 
catum. Yult autem laudatus auctor h8ec duo loca doctrinam 
de prseexistentia animarum continere. 2^ Quidquid de his 
locis decernatur, certum est hanc doctrinam ab Ecclesia, 
circa triginta annos post Boetii mortem, damnatam esse ^, 
in concilio Constantinopolitano n^,oecumenico V*,anno 553, 
et inde nihil contra Boetii orthodoxam fiidem erui posse. 

III. — Afferuntur etiam a D. C. Jourdain* et a Nitzs- 
chio^ verba Joannis Sarisberiensis (de Salisbury) dolentis 
librum de Consolatione « non exprimere Verbum incarna- 
tum. » Si autem Boetium vulnerant verba doctoris et epis- 
copi Joannis, fatendum est ea ipsa optissimum remedium 
adponere. Heec sunt verba Joannis Sarisberiensis : « Licet 
ille liberVerbum non exprimat incarnatum, tamen apud 
eos qui ratione niluntur non mediocris auctoritalis est,cum 
ad reprimendum quemlibet exulceratae mentis dolorem 
congrua cuique medicamenta conficiat. Nec judaeus qui- 
dem, nec greecus sub preetextu religionis medicinse declinet 



* Consol.y lib. in, met. 11, et lib. V, met. 3. 

* Apud Migne, tom. LXIII, col. 777. 

5 Concil. gen. Pauli V auct. edita, Romae, 1609, tom. II, p. 657 : • Si quis 
dicit aut sentit praeexistere hominum animas... etc, » 

* Loe, citat,^ p. 334. 

* loc, cit., p. 29. 

11 



- m - 

usuni, cum sapienlibus in fide et in perfidia desipientibus, 
sic vividae rationis confeclio proficiat artificiosa, ut nulla 
religio qnod miscet abominari audeat, nisi qui rationis 
expers est^ » Inde intelligitur Boetium consulto omisisse 
christianorum dogmatum expositionem, ut nimirum faci- 
lius Judaeos et Graecos ad Christi sapientiam adduceret. 
Ouid vero contra Boetium ex hac norainis Christi omis- 
sione concludendum ? Scripsit D. Augustinus post suam 
conversionem librum de qmntitate animm, in quo non 
quidem nominatur Christus, sed semel tantum « Dei filius. » 
Apprime nolat D. Remi Ceillier in toto de S. Trinitate 
Boetii libro nuUibi Christi nomen occurrere; ac de libro 
Consolationis ita opinatur : si Christi nomen abest, optimi 
christiani sensus declarantur^ 

Hanc tamen Glareani contra Boetium conflatam accusa- 
tionem ampiectuntur ac tuentur quolquot e castris sic 
diclee Reformationis i^ost Glareanum scripserunt, Bertius^, 
Arnoldus*, Schleiermacher, Hand, Obbarius, Schlosser, Gie- 
seler ^, Nitzschius ^ et alii. 

* Polycrat, lib. VII, c. xv, Migne, tom. CXCIX, col. 612. 

« Hist. gen. des aut. eccles., tom. XV, p. 584 : « 11 est a remarquer qu*on n'y 
remarque (dans le Traite de la Trinite) pas une seule fois le nom Jesus-Christ. 
Ainsi Targument de Glareanus tombe de lui-mdme. Aussi a-t-on continu6 depuis 
a regarder les livres de la Consolation comme 6tant indubitablement de Bo^ce. 
Si Fon n'y lit pas le nom de Jesus-Christ, on y trouve le sentiment d'un parfait 
chr^tien. » 

5 Consol, philos. Edit londin., p. 30 : « Nam primum non est verisiraile.... 
eum qui de S. Trinitate in carcere scripsit, consolationem in adversis non 
petiisse ex disciplina Christi... » 

* UnparteiischeKirchen undKetzer-Historie. Edit. Schaffhausen, 1840, p. 260. 
Seine Biicher vom Troste der philosophia zcigen nichts weniger als einen 
Christen an, indeni Keine Periodus darin aus christlichen principiis fleusst, 
sondern lauter heidnische Trostgriinde werderi angefiihrt. » Ex his sequitur 
christiano viro non licere de verilatibus mere philosophicis tractare quin paga- 
nitatis notam incurrat. 

" Apud Baur, p. 18. 

6 Das System der Boethius, pages 88, 121, 126, ir>8 et 159. 



— m — 

Ouis non miretur viros e castris sic diclis Rationalis' 
tartm tanta in Chrislum cruci aflSxum pietale subito cor- 
reptos, ac Boetium ex eo inculpantes quod in opere mere 
philosophico neque Christum nominaveril, neque de pec- 
cato originali aut de corporum futura resurrectione verbum 
ullum protulerit. Annon ex opposito sese elidunt istee in 
Boelium animadversiones ? Ex una parle asserit Nitzscbius 
« Boetium vim ac polentiam mali cousulto diminuere, ul 
redemptionis per Christum necessitatem deprimat*, » ex 
altera parte « Boetium in Trinitate tractanda D. Augustini 
vestigiis plus aequo inhaerere, et Ecciesiae credendi regulae 
serviliter nimium et plus quam sacris scripturis ac Patribus 
obsecutum^ » Ergo ex una parte Pelagium sapit Boetius et 
Christi gratiam deprimit et evacuat; ex allera serviliter 
nimium Christi Ecclesise obsequitur. Ad ultimum illud 
perspicuum remanet Boetium sic in contrarias partes dis- 
tractum minime ad sic dictse Reformalionis partes adduci 
posse et ita in nuUo pretio esse habendum. 

IV. — Opponunt etiam contra Boetium theologum 
styli discrepantiam inter philosophica ac Iheologica ejus 
opuscula. Si autem hsec difficultas attentius consideratur 
evanescit omnino. Ennodius,* uti vidimus supra, Boetium 
celebrat optimum dicendi ac scribendi magislrum, « quem 
» in annis puerilibus... industria fecit anliquum, qui per 



* Ibid, p. 72. « Hiermit... aber schon die Unterschaetzung der Macht des 
Boesen, welche scheidet den Boethius von der christlichen Lehre von Sunde 
und Erloesung. » 

« Ibid., p. 120 et 121. « So finden wir eine grosse Abhaengigkeit von 
Augustin... muss freilich jenes rein formalistische Verfahren in der Beweis- 
fuhrung aulfallen, wobei zwar auf die fertige Kirchenlehre, aber nicht auf die 
H. Schrift und die Vaeter hingewiesen wird. » 



— 164 — 

• diligentiam implet omne quod eogitur, cui inter \\ldd 
» exordia ludus est lectionis assiduitas... in cujus manibus 
» duplicato igne rutilat qua ?eteres face fulseruntV » Nova 
quaedam bis laudibus addit Cassiodorus, dum ad BoetiuRi 
scribit : « Quascumque disciplinas vel artes fecunda 
» Graecia per singulos viros edidit te uno auctore patrio 
» sermone Roma suscepit; quos tanla verborum luculentia 
» reddidisli claros, tanla linguae proprietale conspicuos, 
» ut...^ » Ad ornatum dicendi genus non videtur Boelius 
magnam curam attulisse, sed ad verilatem diligenter expri- 
mendam, ut ipse testaiur de suis translationibus : « In his 
» scriptis, in quibus rerum cogniiio quaeritur, non lucu- 
» lenife oraiionis lepos, sed incorrupta veritas eiprimenda 
» est^ » Sseculo XV" autem a Laurentio Valla, anti-scolas- 
tico quodam philologo, impugnatus est Boetius quasi < bar- 
baras voces inlroduxissel ac «^ barbare loqui docuisset *. » 
Mirum est exempla desumere Vallam e libro de persona el 
nalura, qui ad opuscula Iheologica pertinel et inier cseiera 
ornalo dicendi genere poUet. Slylum ipsum qui magis 
iheologicis quaeslionibus convenire videiur ita describit 
Boelius : « Idcirco slilum brevitate contraho ei ex inlimis 
» sumpia philosophiae disciplinis novorum verborum signi^ 
» ficaiionibus velo, ui haec mihi iantum vobisque (Sym- 
n macho socero), si quando ad ea converiilis oculos conlo- 
» quantur^ » « Prohinc (ad Joannem diaconum verba 



* Ep., Vlf, 13. 

* Vat\f ep. I, 45. 

* Jn Porphyr, a se., Edit. Basil., p. 46. 

* DispuL dialcct., Praef., p. 642. Cf. Ehgant. lat. serm., lib. VII, Edit. BasU, 
1571, p. 536. 

» De TrinitMt., Prooemium. 



— 165 — 

facil), tu ne sis obscuyilatibus brevitalis adversus, quae cum 
sint arcani fida custodia, tum id habent commodi, quod 
cum his solis qui digni sunt conloquunlur*. » Permulta 
enim sunt in opusculis theologicis novaj ut ita dicam verba 
quae neque ex aristotelico neque ex platonico ihesauro 
depromuntur, ut « rationabiliter^, d « disciplinaliter ', » 
« intellectualiter *, » a singulariter^, » « naturaliter^ » 
« artificialiter^, » quae specifice ad Scholasticam medii aevi 
linguam pertinent, quee tamen a laico viro, qui suis « in- 
ventis^ » gaudet, magis in dialectica ac philosophicis rebus 
versato quam in sacrarum scripturarum lectione et sanc- 
torum Patrum studio. Haec quidem verba non ad sic dictam 
classicam latinitatem pertinent, sed ad usum traditee disci- 
plinae conformata sunt, ut ipse fatetur Nitzschius^ Ideo 
scholasticoe docendi methodi ut genuinus pater ac auctor 
habetur a Dupino*® el Tiraboschio**. Nova ergo methodus 



*■ Quomodo substanticR, sub init. 
« Peiper, p. 152. 
» Ibid. 

* Ibid. 

» Ibid., p. 153. 
« Ibid., p. 190. 
' Ibid. 

» De Trinitate, Prooem. ; Cf. Prooem., in Top. Cic, lib. IV, praef., ad eumdem 
Symmachum socerum : « Communis negotii studiosus. » 

• Der stil unseres Verfassers ist vielmehr der Scholastische, der sich durch 
Niichtemheit, schwerfaellige Akribie und Vermeidung jeglichen Ausdrucks 
individueller Lebendigkeit auszeichnet (p. 117). 

*o Biblioth, des aut. eccles., tom. IV, p. 91, Paris, 1690. « Bo6^ce semble dtre 
le premier qui ait expliqu6 nos mysteres par la philosophie d'Aristote, et qui se 
soit servi de la m^thode quc les scholastiques ont embrass^e avec tant d'ardeur. ■ 

*4 Stor. della litt. ital., tom. III, p. 46 et seq. « Ed egli fu il primo a render 
latina per cosi dire, la scolastlca Filosophia : almeno non abbiamo autor latino 
piu antico che scrivesse di questo argomento. Anzi egU ancora prima d^ogni 
altro introdusse la Filosofia scolastica ancor nella Teologia, come si vede in 
alcuni Opuscoli teologici da lui composti, ed in quello singolarmente conlro 
Nestorio ed Eutyche. ■ 



— 166 — 

docendi theologiam ac philosophiam noya verba et novum 
dieendi genus inducere debuit. Inde discrepantise qusedam 
in dicendi genere inier Consolationis et theologise opuscu- 
loruro stilum. De caetero confitentem ad?ersarium Nitzs- 
chium habemus, circa differentias coloris ac stili. Diligenti 
examine peracto, ita concludit : « Asserere debemus Pseudo- 
» Boethium (fingit eniro quemdam Pseudo-Boethium) theo- 
* logum in scribendi genere Boetio philosopho propius 
» accedere... Usus est Boetii eiemplaribus ad hoc scribendi 
» genus imitandum, nam dixit Laurentius Valla : Boethius 
» nos docuit barbare loqui. » < Adhibet, ut Boetius, auctor 
» ille ignotus idem ambitiosum ac fucatum dicendi genus ; 
» permultae ejusdem periodi, fatemur, Boetium in memo- 
» riam reducunt. » « Auctor libri de Trinitate non poste- 
» rius octavo soeculo vixit... » « Inler Boetii codetaneos 
» nullus alius occurrit, sat in dialectica peritus, cui illud 
» opus adscribi possit...* » « Consequenter (!!) impossi- 
» bile est Boelium esse auctorem genuinum hujus libri, 
» nam tola Gonsolationis philosophise doctrina longe a fide 
» christiana vagatur et errat^ » Plane aulem consequen- 
tiam rejicil Peiper el asserit « illum non esse a vero 
» alienum qui librum de Trinitale Boetio adolescentulo 
» adscribit ^. » Cui senlentise, ut par est, libenter assenlimu r. 
Nunc ad singula pergamus quae sive a Th. Obbario, sive 
a C. Jourdain, sive demum a Fr. Nitzschio, recenlioribus 
hisce temporibus, contra Boetium theologum excogilafa 
sunt systemata. 



* Das System dcr Boethius, pages 116, 117, 119, 121. 

* Hic totius Nitzschii systematis cardo, pages 126, !55, 160 et passim. 
» Introduct.,p.XMU, 



— 167 — 



GAPUT QUARTUM. 



REFELLUNTUR TH. ;0BBARI1, C. JOURDAIN ET FR. NITZSCHII 
CONTRA BOETIUM THEOLOGUM SYSTEMATA. 



Jara in Germania, anno 1843, edidit Th. Obbaiius 
LibrumBoetii de Gonsolatione^ cum Prolegomenis, quibus 
id maxime probandum suscepit nec Boetium chrislianura 
fuisse, nec ipsum esse genuinum auclorem opusculorum 
theologicorum quae ipsi adscribunlur. Obbarii systema 
prsecipue in eo verlitur ut e philosophicis et theologicis 
sententiarum discrepantiis hflec eruatur conclusio : Boetium 
philosophum alium esse ac operum theologicorum auc- 
lorem. Doctrinam Prolegomenorum Obbarii circa Boetium 
obsecuti sunt apud nos V. Le Clerc, C, Jourdain, Judicis de 
Mirandol, Langsdorff et alii in Germania bene muUi, inter 
quos Nitzschius et vir in historia rei litterarifie peritissimus 
Teuffel 

L Infinila propemodum instituenda esset disquisitio si ad 
examen revocanda essent singula quee in Obbarii Prolego- 
menis leguntur circa philosophicam et theologicam Boelii 
doctrinam, Quse ul promptius expediamus, referendae sunt 
duorum e Germania doctorum virorum sententise, Peiper 
et Schundelen, de scientifica Obbarii auctoritate. Si priorem 
audias, edidit Obbarius codicem Gothanum (de Gotha), qui 
defectibus innumeris laborat et sa^culo Xir tantura exa- 
ratus est. Obbarii recensio revera continetquincjue opuscula 



— 168 — 

Boetii circa theologiam, verum graviter peccavit, juxla 
Peiperum, qui hujus recensionis auctor est. « Nam non 
» solum quae priores librarii erraverant iste correxit sed 
» etiam quae Boetio propria sunt, mulandi studio abreptus 
» tam frequenler inflexit, ut pene novus sermo Boetianus 
» appareat, et in Consolatione et in sacris scriptis *. » 

Si autem Schundelen audias, auctorem in re bibliogra- 
phica versalissimum, ila monebit : « Cuilibet Prolegomena 
legenti perspicuum est Obbarium, lijeet « in philologia 
» peritum, turpissima in philosophicis et theologicis rebus 
» ignoranlia laborare; in 2** capite hujus operis, circa Boetii 
» religionem et philosophiam, lot edere errores quol 
» verba ^. » Ouee de Boetii paganitate scripsit Obbarius ^, 
in posterum defendi posse negat ipse Nitzschius, qui Ani- 
cium nostrum, licet professione christianum, circa reli- 
gionem omnino indifferentem fuisse fingit *. 

Nunc perpauca recenseamus ab Obbario objecta, sive 
circa dialeclicae usum in rebus theologicis, sire circa quaedam 
fidei christianse dogmata. 

« Scriptor (libri de S. Trinitate)^ ait Obbarius, Deum 
comparat cum praedicamentis et omnia quee in eo corpore 
carente conjuncla insint, inceeteris corporeis esse disjuncta 
demonslrat, et in Deum quomodo in relatione apparenl 
inquirit ^ » 



* Peiper, Introd.j p. XIII. 

s Theol. Literaturblatt, Bonn., ann. 1870, col. 806. 
5 Proleg., p. XXXIII. 

* Das system der Boethius, p. 46. « Ich gebe gern zu dass Boethius... seinem 
aeusseren Bekenntniss nach sogar ein Christ war. Aber er dachte, wie ein 
aufgeklserter Heide. 

» Proleg.y p. X^. 



— 169 — 

His barbaris et iadiscretis vocibus Boetium accusare 
nititur Obbarius, quasi divinae essentiee derogat, dum ad ejus 
simplicitatem demonstrandam, viam sic dictam remotionis 
seu exclusionisxngvedituTy ac divinarumpersonarum relatio- 
nesCategDriarum ope definit. Audiamus nuncBoetium, in hoc 
prorsus de S. Trinitale aureo capite IV*, mirabilem ac plane 
orthodoxam doctrinam de Deo, usque ad ultima seecula 
proclamantem : 

« Haec igitur (decem prsedicamenta) talia sunt qualia 
subjecta permiserint : nam pars eorum in reliquarum 
rerum praedicatione subslantia est, pars in accidentium 
numero esl. At haec cum quis in divinam verterit preedica- 
tionem, cuncla mutantur quae praedicari possunt. Ad ali- 
quid vero omnino non potest prsedicari ; nam substantia in 
illo non est vere substantia, sed ultra substanliam ; item 
qualitas et caetera quee venire queunt. » 

Preeclare verba illa commentatus est S. Bernardus, cum 
dicit : « Non est formatus Deus : forma est. Non est 
aflfeclus Deus, affectio est. Non est compositus Deus, 
merum simplex est. Et ut liquido noveris, quid simplex 
dicam : idem quod unum. Tam simplex Deus quam unus 
esl. Est autem unus et quomodo aliud nihil. Si dici possit 
unissimus est... Non ex tempore alterationem habet, non in 
substantia alteritatem. Hinc de eo Boetius : Hoc vero 
unum, in quo nuUus est numerus, nuUum in eo aliud 
praeter id quod est *. » Heec autem verba e libro de S. Tri- 
nitate exscribuntur. 

De personis in Deo aliam fictitiam heeresim detegit Obba- 

' ' I ^~"~~ ■ ! ■~"^r" . 111 » 

* De Considerat»j Ub. V, c. vn. 



— 170 — 

rius in Boetii verbis latitantem \ hac autem iaventione 
omnium theologorum in se cachinnos toUit : « Pater, 
inquit, creavit quidem Filium, uterque Spiritum sanctum; 
sed incorporales sunt, quare locis non distant et hac diffe- 
rentia sublala « pluralitas » toUilur. » 

Vel crassa doctrinae christianee ignorantia laborai Obba- 
rius, vel inepte in Boetium cavillatur. 

Audiamus autem Boetii solemnia verba : « Omniao 
enim magna regulee est veritas : in rebus incorporaUbus 
dislantias effici diflferentiis non locis. Neque accessisse dici 
potest aliquid Deo ut Pater fieret; non enim coepit esse 
unquam Pater, eo quod substanlialis quidem ei est pro-' 
ductio Filii, relativa vero preedicatio Patris, ac si memine- 
rinius omnium in prioribus de Deo sententiarum, ita cogi- 
temus processisse quidem ex Deo Patre Filium Deum, et 
ex utrisque Spiritum Sanclum. Hos quoniam incorporales 
sint, minime locis distare ; quoniam vero Pater Deus, Filius 
Deus et Spiritus Sanctus Deus, Deus vero nullas habet 
differentias quibus difTerat ab Deo, a nuUo eorum differt- 
Differenliae vero ubi absunt, abest pluralitas^ ubi abest 
pluralitas, adest unilas : nihil autem ahud gigni potuit ex 
Deo nisi Deus, et in rebus numerabilibus repetitio unitatum 
non facit modis omnibus pluralilatem. Trium igilur idonee 
constituta est unitas^. » 



* Proleg., p. XXII. 

* De Trinitat.j cap. V. Liceat nobis hunc Boetii passum vernacula lingua 
explicare : £n appliquant a Texposition de la doctrine sur la sainte Triuit^ la 
categorie de la relation, Boece pose ce principe : « Une relation n'ajoute rien, 
» n'enl6ve rien^ ne change rien a la chose de laquelle elle est affirm^e ; car 
» elle consiste tout eutiere, non point dans Tessence de cette chose, mais dans 
» sa maniere d'etrc, quand on la compare, soit a un autre termc, soit au mdme 
» terme. Supposez cn eJBfet que quelqu'un soit la debout ; si je viens me plaicer a 



JL. ^ V 



— 171 — 

Hflec verba omnium aetatum theologi doctissimi mirati 
simul ac meditati sunt. Audiamus Doctorem Angelicum : 
tr In divinis proprietates personales hoc solum habent, 
quod supposita divinse naturee ab invicem distinguuntur, 
non autem sunt principium subsistendi divinae essentiae; 
ipsa enim divina essentia est secundum se subsistens ; sed e 
converso proprietates personales habent quod subsistant 
ab essentia... Ex hoc est etiam quod essentia divina non 
multiplicatur secundum numerum ex pluralitate suorum 
suppositorum, sicut accidit in istis inferioribus *. » Hsec 
ediscat ac meditetur Obbarius, ut qualicumque modo Boe- 
lium inteiligat. 

Ultimum tandem Obbarii in re theologica solertiae spe- 
cimen adducamus. De 2° Boetii opusculo : TJtrnm Pater... 
ila disserit : « Allerius disputationis hoc argumeritum est : 
Deus est substantia; Pater autem, Filius ac spiritus 



» sa droite, il sera a gauche. par rapport a moi ; non point parce qu'il a pris la 
» gauche, mais parce que je me suis place a sa droite.... Cest pourquoi si Ton 
B affirme une relation entre le Pere et le Fils, et s'ils ne different en rien 
» d^autre, comme cela a ete dit, la relation ne posant point une r^alite dans 
» Tessence du sujet auquel elle est attribu^e, ne fera point que les choses en 
» relation soient autres, mais seulement elle fera qu'il y ait cfautres pei^onnesy 
» selon la maniere dont nous avons interprete ce qui est tres-difficile a com- 
» prendre. Cest en effet une rogle tres-vraie que les choses incorporelles, 

• different, distant, non point par la distance locale, mais par les caract6res 
» distinctifs. Et Ton ne peut pas dire qu'un accroissement soit survenu a Dieu 

• qui Ta fait devenir Pere ; il n'a jamais commence d'Mre Pere, parce que la 
» production du Fils lui est consubstantielle, tandis que la d6nominati6n de 

• Pere vient de la relation. Si donc nous rappelons toutes nos affirmations pr<^.- 
I. c^dentes sur Dieu, nous devons dire que Dieu le Fils est engendre de Dieu le 
» Pere et que le Saint-Esprit procede de tous deux. Mais puisqu'ils sont incor- 
I» porels, ce n'est point par une distance locale qu'ils sont distincts Tun de 
» Tautre. » Or dans la nature divine, dit tres-bien Boece, il n'y a point de diffe- 
rence par laquelle Dieu puisse diff^rer de Dieu. On compte donc les personnes 
de la Trinit^ par la rfelation, mais lunit^ demeure quant a la substance. 

* Qu, de Potentia, qu. ix, a. 5, ad. 14. 



— 175 — 

sanclus ad aliquid referaDlur uecesse esl, quod « cujus 
Pater » quaeritur : in Deo autem, qui est yeritas, hi tres 
coDJuncti sunt, qua ex causa substantialiter prsedicantur et 
unam Teritatem, unum Deum efficiunl^ » 

HdBC tam insolenter dicta Tix confutalione indigent. 
Perspicuum esl autem Obbario Ariadnse filum deesse ul 
sua cseca Testigia dirigat. Ubi enim negal Boetius, ibi Obba- 
rius ignorans affirmat. Est enim Boelii conclusio : « Quo fil 
ul neque Paler, neque Filius, neque Spiritus sanclus, neque 
Trinitas, de Deo substantialiter prsedicetur, sed ut dictum 
est ad aliquid*. » 

Non acutius intellexit Obbarius qusestionem de prima el 
secundambsianlia, seu de indiTiduis, ac despeciebus, alque 
quaestionem de summo Bono. Hanc snblimem Boetii doc- 
trinam ita deturpat : 

« Summum illud bonum nobiscum nasciiur, est idem 
quod Deus, et quoniam summi boni parlicipes sumus, nos 
omnes dii esse habemur^. » Tum quasi indignabundus pro - 
sequilur Obbarius : « Num haec et talia homo Tere chris- 
tianus, haud multum ante mortem eloqui potuit ac profi- 
teri ? Hoc credat Judseus Apella ! » 

Ouid dicit aulem Boetius? « Omnis igilur beatus Deus, 



* Proleg, Loc. cit. 

* Ufrum Pater.f sub finem. Liceat nobis denuo hsc gallice exponere. Dans 
ce petit trait(^., Bo^ce etablit que les attributs absolus se doivent affirmer de la 
siibstance divine et cons^quemment de toutes les personnes divines, qui ont 
toutes trois toutes les perfections de la nature divine. Mais il n*en est pas alnsi 
des attributs qui d^coulent de la relation entrc les personnes. Ainsi on peut 
dire : le P6re est Dieu, mais non le Pere est la Divinite, ni la Divinit6 est le 
Pere, ni la Trinitd est la Divinite. Trinitas non pertinet ad substantiam. Ex his 
elucet Obbarium ne qusestionem quidem a Boetio solutam assecutum esse. 

» Proleg., p. XXVI. 



— 173 — 

sed natura quidem unus, participatione vero nihil prohibet 
esse quam plurimosV » Haec tam accurale ac diligenter 
dicta quis non rairelur ? Non paganum quidem, non stoi- 
cura, non neo-platonicum quemdam, sed merum purumque 
chrislianum denotanl ^, licet indignetur Obbarius. 

Huc usque de Obbario ; sufficiunt enim, ut ejus apud 
posteros infringatur auctoritas. Eodem ictu feriantur ne- 
cesse est quolquot in hujus juranl verba magistri, inter 
quos Judieis de Hlirandol, juxta quem Boetius « nuUo 
modo christianos sensus exprimit, » « merito suspectus est 
de crimine magiae, » « conspirationem conflavit contra 
Gothorum imperium, » u cujus spuria suntopuscula theo- 
logica, » « qui docuit communem esse naturam Dei et 
hominis... » Cur autem haec tanta peccata Boelio impo- 
nuntur? — Quia Obbarius magister dixit^. De vario Boetii 
stylo ac dicendi genere contra Obbarium simul et Nilzs- 
chium superius disputavimus. 

II. — Ex Obbarii Prolegomenis dubium circa Boetium 



* ConsoL^ ni, pr. 10. 

* Cf. I Joan., ni, 2. « Cum apparuerit similes ei erimus, quoniam videbimus 
eum sicuti est. » — II Pet., i, 4..., ut per haec efficiamini divinse consortes 
natursB. — Apud Patres et Doclores Ecclesiae occurrunt frequenter voces 
©soOo-Qat, BsditTig, deificari, deificalio. Intra Missam ita sonat oratio ad Oflferto- 
rium : « Da nobis per hujus aquae et vini mysterium, ejus divinitatis esse con- 
fiortes, qui humanitatis nostrae fieri dignatus est particeps, Jesus Christus, 
Domiuus noster. 

s € Obbarius, un des derniers venus dans la lice, peut passer a bon droit pour 
avoir enfin rendu a Tauteur de la Consolation philosophique son vrai person- 
nage et son vrai caract6re... Cest ce savant dcrivain que nous avons consult^ 
avec le plus de fruit... Ce que notre travail peut contenir de nouveau est donc 
moins a nous qu'a Thabile professeur dldna... A quel titrc Bo6ce eut-il pu 
pr6tendre au martyre?... Ou est la preuve mSme qu'il ait 6t6 chr^tien... Rien 
n'est moins certain que Tauthenticit^ de ces ouvrages (theologiques) ; et par une 
critique rapide, mais concluante (!), Obbarius a d^montre qu'ils n'ont rien de 
commmi avec les idees, le style de Bo^ce... {Introd., passim.). » 



- 174 - 

cfaristianum ac tbeologum Galliam invasisse videtur. Inde 
quaedam in Sorbona doctissimi viri V. le Clerc de Boetio 
praelectiones ; inde docti C. Jourdain dilecti magistri Le 
Clerc vesligia premenlis hypotheses. 

Boetius ille, ait D. Jourdain, quem colunt Papiae fideles 
chrisliani ut martyrem, non est ille Anicius Boetius auctor 
libri de Consolatione philosophise. Fuit enim inler epis- 
copos ex Africa depulsos, in perseculione Vandalica, 
anno 504, Boethus quidam, cujus nomen cum Anicio 
Boetio confunditur, inde praeserlim quod aetate Luitprandi 
Longobardorum regis, anno 725, reliquiae S. Augustini ac 
quoriimdam pro christiana fide exulum e Sardinia Papiam 
translatae sunt, Episcopus Boelhus vere fuit christianus, 
martyr, ac probabiliter auctor eorum opusculorum quae 
Boetio philosopho adscribuntur. Confusio nominis errorem 
induxit circa personam; ex hoc fonte dimanarunt tradi- 
tiones per totum medium eevum diffusse de philosopho 
Boetio christiano, martyre ac theologo*. 



« De Vorigwe des iraditions siir le christianisme de Boece. Memoires pr4- 
sentds a rAcademie^ tom. VI, ann. 1860, p. 331 et suiv. : « Bo6ce a-t-il 6t6 le 
fervent chretien que rhistoire eccl^siastiquc nous repr^sente? Esl-il raateur des 
ouvrages de tlieologie qui portent son nom ? Sa foi religieuse a-t-elle contribue 
aux pers^cutions dont il fut victime ? II y a plusieurs ann^es M. V. Le Clerc 
posait d^ja ces questions, et il les tranchait par la n^gative dans une serie de 
le^ons dont le souvenir est encore vivant chez ceux qui les ont entendues. Mais 
c'est en Allemagne surtout que Topinion commune a trouve de nombreux contra- 
dicteurs. 

Cependant voici que vers Tan 725, le roi des Lombards, Luitprand, 616ve a 
Bo6ce un mausol^e a Pavie,dans Feglise de Saint-Pierre-au-Ciel-d'Or, fond6e 
depuis peu. Cest ce mausol^e aujourd'hui detruit, que Dante avait visit^, et dont 
il est question dans ces vers de la Divina Commedia,., 

Nous venons de marquer, je crois, T^poque precise ou la tradition du Chris- 
tianisme de Bo^ce a pris naissance en Italie et de la s'est r^pandue dans toute 
TEurope. Mais comment cette tradition a-t-elle pu se former? Quel motif poussa 
Luitprand a 61ever un tombeau dans une 6glise chr^tienne, pr^s du maitre- 



— 475 - 

Hoc 1). C. Jourdaininventum,«r speciosamconjecturam » 
indulgenter nimium vocat Peiper, nos vero gratuitam ac 
docto viro non satis dignam. 

Ouonam enim fundamento innitatur isla D. C. Jourdain 
hypothesisinspiciamus : 

Nomem Boethus, aiunl, cum Boetio permutatum fuit. 
— At neque in monumentis diptychis, neque in scriplis 
hujus mutatidnis vestigium apparet. Boetium laudant En- 
nodius, Cassiodorus, Isidorus Hispalensis, Alcuinus, Ano- 
nymus Valesianus, Procopius el alii. Vetustissimi codices, 
Tjnsidlensis et duo Bernenses, quos ipsi inspeximus, Boetii 
nomen referunt. Quin et ipse Anonymus Ticinensis qui 
saeculo Xlir de iaudibus Papiae civitatis suee scripsit, haec 
habet : « Et in hac urbe ipsa Boetius trucidatus occubuit, 
sicut patet in versibus ejus tumulo inscriptis qui sic 
sonant* : 

Hoc in sarcofago jacet ecce Boetius arcto 

Magnus el omnimodo magnificandus homo... etc. 

Aliter quidem Jul. Martianus Bota qui Consolationem 
edidit, anno 1570, hos versus descriptos refert in epistola 
nuncupatoria : Circumfertur, ait, et aliud elogium (praeter 
illud Gerberti : Roma potens, etc), quo sepulchrum ejus 
exornabatur antea quam illis a Luithprando Longobardo 
rege collocaretur : 



aiitel, en rbonneur d'un personnage illustrc sans doute, raais qui ne se recom» 
mandait jusque-la que par des titres purement proFanes?Ce motif fut, autant 
qu'on peut le supposer, une confusion de personnes dont je crois avoir decouvert 
rorigine. Dans le cours du vi* siecle, le nom de Boece etait assez commun... etc. 
* Apud Muratori, Script. rer. italic. 



- 176 — 

Ecce Boethm adest in coelo magnus et omni 

Perspectus mundo, mirus habendus homo... etc. 

Jam vero certum est codicem Laurentianum unde depro- 
mitur ista lectio recenliorem esse (ssec. XIll**) caeteris quos 
contulimus ; 2^ Baronium qui Martianum Rotam exscripsit, 
nihilominus Boetium, non JBoethum in suis scriptis reti- 
nere ; 3° in aliis ejusdem codicis locis Boethium quidem 
inveniri ac nusquam alias Boethum, nisi in hpc versiculo, 
ut a poetica lege imperabatur ; 4** varia elogia quee legunlur 
apud Peiper* varios Boetii nominis scribendi modos refe- 
runt : Boetius, Boethius, Boecius, nusquam vero Boethus. 
In codice Leidensi legitur : ^ 

Invictus, constans Anicius, ortus ex urbe, 
Torquati genus, exconsul famosus et exul 
Patriciusque bonus, mage civibus atque BOHeoc... 

Hanc autem scriptionem ex etymologia graeca exponunt 
varii codices quasi Boetius auxiliator ac defensor esset 
civibus. Jam vero contra hanc elymologiam non contendi- 
mus, Hoc solum retinemus nomen Boethus cum Boetio non 
esse decursu temporis permulatum. 

Sequentia contra D. C. Jourdain hypothesim addantur : 
1° Mirum prorsus et inauditum esset, virum tantee doc- 
trinsB, utpote auctorem operum theologicorum qui Boelhus 
supponitur, nequidem ut scriptorem qualiscumque operis 
notari in Historia ecclesiaslica, ac penitns ignotum reman- 
sisse ; 

* Introd., p. XXXIV et seq. 



— 177 — 

2*» Leguntur adhuc hodie, in martyrologiis catalogi epis- 
coporum africanorum in Sardinia defunctorum, abest 
autem Boethi nomen ; 

3** Ou^ritur unde coUegit D. Jourdain honores cultus 
publici a Luitprando rege Boeiho cuidam fuisse collalos ; 

4*^ Perennis autem existit in papiensi ecclesia, inde ab 
anliquissima aetate, memoria sancti Severini Boelii, mar- 
tyris, ut teslantur Acta Sanctorum, ac nullum reperitur 
vestigium cujusdam Boelhi, confessoris. Hoc firraissimum 
et invictum remanet conlra D. Jourdain hypothesin argu- 
mentum. 

in. — Nunc ad Fr. Nitzschii systema progrediamur. 
Majorem apud hodiernos criticos fidem invenit Fr. Nitzs- 
chii de Boetio systema*, licet iisdem vitiis laboret ac 
D. Jourdain « speciosa conjectura. » 

Totus in eo est Niizschius ut demonstrel Boetium, licet 
origine christianum, ac baptismo initiatum, cum chris- 
lianis amicis conversatum (p. 40, 46, 172), non quidem ut 
christianum, sed ut paganum, philosophiam coluisse. Ejus 
enim philosophia, ait, nuUo specifico christiano caractere 
insignitur, quinimo fidei christianae adversatur (p. 172 et 
passim). Igitur impossibile est Boetium esse genuinum 
auctorem eorum quae ipsi adscribuntur opusculorum. 

Haec est Nitzschii summa systematis. 

Jam antea illud perspicuum effecimus boetianam philo- 
sophiam apprime cum doctrina chrisliana conciliari, ac 
verisimillimum esse Boetium theologise christianfle addi- 



* Daa System des Boethius , und die ihm Zugeschriebenen theologischen 
Schriften, von Friedrich Nitzsch. Berlin, 1860. 

12 



— 178 - 

scendse summam ingenii sui vim<'idmoyisse. Hsecduoautem 
sibi adversantia, Boetium scilicet christianum professione, 
philosophiam edidisse anli-cbris>tianam, ne vel unico verbo 
quidem, explanare tentat Nitzschius. Res tamen forel 
magni momenti. Contra singulorum opusculorum authen^ 
tiam varia opponit qude nunc ad diligenlissimum examen 
revocare nobis in animo est : 

Theologus habetur Boetius, inquit, ea falsa suppositione 
quod martyr fueril; jam vero Boelii martyrium ad Legen-- 
dam et fabulas perlinet (p. 172). Maximam imperiliam 
exhibet in tractandis Categoriis (p. 121) auctor libri de 
Trinitate, scilicet Pseudo-Boetius. Permultas barbaras 
voces refert, ciceronianae lalinilalis immemor (p. 118), 
Dum verus Boetius Categoriam relationis explicat^, ne 
verbum quidem proferl de S. Trinitate, licet eadem eiempla 
afferat ac in libro Pseudo-Boetii (p. 116). Non concordat 
doctrina Boetii de Deo in lib. de Interpretatione^ cum doc- 
trina libri de Trinitate. Pseudo-Boetius in titulo operis 
Symmachi nomen inscripsil^ ut sese Boelio philosopho 
substitueret, ac legentibus fucum faceret (p, 122). Dum 
obsuras atque inconsequentes periodos continuat, sese a 
philosophi dicendi genere alienum exhibet (p. 122). Scho- 
lastico colore dislinguitur (p. 123). Nulla sunt quae pro 
authentia hujus libri afferunlur (Ibid.). Silent Cassiodorus 
et Isidorus hispalensis, Alcuinus solus librum de Trinilate 
memorat, non prsevalet autem istud testimonium eo ipso 
tempore editum quo Pseudo-Areopagita ut genuinus auctor 



« Migne, tom. LXIV, col. M8 et 236. 

« De Interp, Edit. 2«, Migne. LXIV, coL 416. 



— 179 - 

habebatur (p. 123). Quonam autem tempore exaratum 
fuerit volumen de Trinitate incertum esl ; pertinere lamen 
videtur ad aetatem Boetio posteriorem, nam multa conlinet, 
sive verba, sive sententias, quse ex hujus philosophi libris 
desumuntur (p. 173). 

Haec est summa rationum a Nitzschio* contra librura de 
Trinitate inductarum. Ex his perpauca lantum refellenda 
curabimus. 

Opponitur doctrina de Deo, desumpta ex libro de Inler^ 
pretatione, huic doctrinae quam refert Liber de Trinitate, 
sed immerito. Primo, ita loquitur Boetius de simplicitate 
Dei : « In omnium maximo Deo quidquid intelligitur, non 
in eo accidentaliter, sed substantialiter inlelligitur, etenim 
quae bona sunt substantialiter de eo non accidenlaliter 
credimus *. » Eadem repetit Boetius aliis verbis in libro de 



1 In recentlssima editione, W. S. Teuflfel, Geschichie der roemischen Lite- 
ratuVf Leipzig, 1875, concludit auctor contra Boetium theologum. Cum autem 
ad Nitzschium sese referat, ac litem dirimat juxta Nitzschii figmenta^ quotquot 
collegimus argumenta contra herolinensem criticum etiam contra Teuflfel 
maximam habent vim. Dicit enim de opusculis theologicis : « Deren vollstaendige 
Unaechtheit ist unzweifelbaft (I!!), und von F. Nitzsch ausfuhrlich ueberwiesen. » 
Tum sequentes afifert rationes : 

I. Nulla vestigia christianae doctrinaj in Consolatione inveniuntur. Resp. 
Negatur : l» Adsunt permulta vestigia quse retulimus; S*» hic liber circa philo- 
sophiam conscriptus est, ut satis ex titulo patet ; ergo exinde sequitur, auctorem 
suum propositum persequi, nec ad aliud genus transire ; 3« tunc temporis philo- 
sophia erat adhuc tota disserendi ratione gentilis. Ergo nihil inde contra Boetium 
theologum. 

II. Nulla religionis ac pietatis vestigia apparent in llbris Boetii, ergo maxima 
indifierentia laborat circa istiusmodi religiosas qusestiones Boethius. Resp. Nego 
anteeedens. Permulta loca attulimus ex quibus liquet Boetium virum religiosum 
fuisse. Ita testantur etiam rerum scriptores bene multi. Et Nego consequent. Ex 
eo quod Boetius librum conscripserit non specifice christianum, nullo modo 
sequitur ipsum non potuisse alios libros circa theologiam exarare. De coetero 
nihil fidei christianse directe oppositum scripsit Boetius. Ipsi ergo patrocinantur 
haec verba Evangelii : « Qui non est adversum vos^ pro vobis est (Lwc, ix, 50). » 

* Migne, tom. LXIV, col. 416. 



— 180 — 

Trinitate : « Deus vero a Deo nullo differt, ne vel acciden- 
libus vel substantialibus differentiis in subjecto positis dis- 
tent *. » Ouid inde? — Illud solum : non esse in Deo diffe- 
rentiam neque accidentalem, neque substantialem, sed 
tantum relationum differentias, quibus in eadem essentia 
distinguuntur tres personae. 

Addit Nitzschius aliter a Boetio^ aliter a Pseudo-Boethio 
categoriam relationis de Deo prdedicari. Dicit Boetius : 
« (Relativa suut) quorum substanlia est ad aliquid aliud 
referri, et quae ita sunt ut ipsa id quod sunt ad aliud refe- 
rantur, et esse eorum sit ad aliquid aliud referri '. » Auctor 
autem libri de Trinitate asserit relationem non semper 
esse ad aliud, sed esse posse ad idem : « Sane sciendum 
est non semper taiem esse relativam praedicationem, ut 
semper ad differens prsedicetur... relatio est in Trinitate 
Patris ad Fiiium et utriusque ad Spiritum sanctum ut ejus 
quod est idem ad id quod est idem^. » Quid inde? — Illud 
solum :\ocem personcBixi Trinitate esse relativam ac directe 
el formaliter designare in Deo proprietatem relativam, 
indirecte autem et secundario notaresubstantiam*. Involvit 
ergo relationem ad differentem et relationem ad idem. Ergo 
nulla contradictio in Boetii doctrina. 

Secundum Opusculum, Vtrum Pater^, etc, non novis 
quidem arlibus impelit Nitzschius. Recantat enim « illud 
prodire non posse a Boetio pbilosopho anti-christiano ; » 



< De Trinil.y c. m. 

« Migne, tom. LXIV, col. 236. 

* De Trinit., c. vi. 

* Cf. Perrone, Tract. de Trinit.^ Migne^ col. 485. 
5 Migne, tom. LXIV, col. 1299; Peiper, p. 1(U. 



— 181 — 

« sibi contradicere in Categoriarum doctrina Boetium auc- 
torem opusculi (p. 126) ; » « Insulsa esse haec verba in ore 
Boetii : fidem si poteris rationemque conjunge (p. 128); 
nam Boetius, utpole dialecticus, minime necessariam 
aestimare debuil cbristianae fidei in sua disquisitione immix- 
tionem (Ibid.). » 

Hic notare sufficiat Nitzschium perperam intellexisse haec 
Boetii verba quse sat acriler reprehendit. Ad Joannem 
romanflB Ecclesiae diaconum, ut doctrinae suae judicem, 
opusculum dirigit Boetius, ac sub finem ita precatur : 
« Hsec si se recte et ex fide habent, ut me instruas peto ; 
aut si aliqua re forte diversus es, diligentius inluere qum 
dicta sunt, et fidem si poteris rationemque conjunge, » H8bc 
ultima verba, ni fallor, non quidem ad dialecticam Boetii 
methodum alludunt, sed ad emendationem quam ab amico, 
Joanne diacono, expostulat Boetius, « si forte aliqua re 
diversus esl ; » eamque correctionem fieri precatur ita ut 
fides, id est ecclesiastici dograatis enunciatio, cum ratione, 
id est cum ratione quam theologicam woQantj conjungatur. 
Hsec autem Boetii precatio insulsa nuUo modo adparet ; et 
Nitzschii gladius vanas diverberat umbras. 

Ouo prima specie temperantius eo re infestius tertium 
opusculum de Persona et Natura impetit criticus noster. 
Hujus libri auclor, inquit « singula fere christianae fidei 
dogmata confitetur, » ergo Boetius non est, qui in Consola" 
tione de christianis rebus tacet praesertim de peccato, ac 
de corporum resurrectione (p. 155 et 156). Heereticos dicit 
« sacrilege et impie n contra Ecclesiee doclrinam egisse 
(p. 155). Idem auctor contumeliose loquitur de philosophis 
dicendo : « sicut Aristoteles ceeterique ejusmodi el multi- 



— 189 — 

mudsB philosophise sectatores putant. » Boetius autem Sta- 
girilen vocal : Arisloleles meus, ergo ioter se dod ooi^ve- 
Diunt (p. 156). Tempus autem quo fuit exaratus liber ille 
Don coDgruit cum Boetii tempore. Prodiit euim, ut conjicere 
licet, brevi post CbalcedoDeose coDcilium, aDDo 451 
(p. 136). Ideo dubitandum est aD (p. 135) Epistola ab 
episcopis Orientalibus, auDO 5l!i vel 513, ad Symmachum 
papam directa ullam relatiouem habeat cum isto opusculo 
(p. 158). lucidit ergo aDte tempora Boetii. CoDfirmatur 
autem bsec conjectura ex eo quod auditor Epistolee quae 
legitur in conventu dicat se « percussum esse novitate 
cujus dicti, » scilicet formulae ex duabus ET in duabus 
naturis. Si ergo novitatem habet bsec formula sequitur 
auctorem brevi post Chalcedonense concilium bunc li- 
brum scripsisse (p. 158). Tandem conscripta est Epistola 
Orienlalium a permultis episcopis; quae autem legitur in 
conventu ab uno tantura, qui vocatur « episcopus scriptor 
Epistoloe * (p. 136). 

Hae sunt Nilzschii raliones contra lertium Boetii opus- 
culum. 

Jam monuimus antea (1* Parte^ p. 47) tantam esse con- 
cordiam * in rerum et dictionum serie inter Epistolam 



* Oper» pretium est hanc utriusque instrumenti concordiam ob oculos poi»ere, 
ut dubitandi nullus remaneat locus : 



EX ORIENTALIUM EPISTOLA. 

. . . Inter duas diabolici vias erroris 
Eutychi? atque Nestorii, tertiam imo 
mediani nobis ostendas exprcssius 
vori roctique dogmatis viam... sicut 
intcr Arii ct SabclUi sentcntiam 
ostcndcrunt SS. Palres viam mediam 



EX LIBRO BOETII CONTRA EUTYCHEN. 

Prius extremi sibique contrarii 
Nestorii atque Eutychis summovean- 
tur errores, post vero, adjuvante Deo 
christianae medietatem fidei tempe- 
rabo. . . Mediaquc haec est inter duas 
haereses via, sicut virtutesquoqae me- 



183 — 



Orientalium et libnjm de Persona et Natura^ ut nequaquam 
sit satis ad eorum coaevam originem negandam vel conjec- 
turam fingere, vel leviores rationes exprimere. Jam vero 
certum est ex hac Orientalium Epistola quae ad Symma- 
chum papam dirigitur, atque intra an. 498 ac 514 incidit, 
quaestionem de formula in et ex duabus naturis, adhuc 
inusitatam fuisse 5 potuit ergo conscribi liber contra Euty- 



veritatis... sic et vos illumihate nos... 
quae est inter sententiam Eutychis et 
inter Nestorii vera rect» fidei con- 
fessio... 

. . . Ne rursus propter immaculati 
partus duas naturas et substantias 
occasionem apprehendentes, qui se- 
cundum Nestorium sapiunt, duas per- 
sonas, aut duos filios, vel duos Chris- 
tos male introducant. 

... Nos enim, Beatissime Sym- 
mache, eumdem esse ex duabus 
naturis, et in duabus naturis, et non 
sicut illi dicunt, ex duabus naturis 
unam naturam post adunationem, in 
duabus autem subsistentibus naturis 
eum unitate non pati confiteri... sed 
illis ex duabus quidem naturis dicen- 
tibus, nos in duabus pariter dicimus. 
— Ex duabus enim dicentes, in quibus 
subsistit unitas, in duabus autem in 
quibus visus est et palpatus, et 
assumptus post passionem. 



dium tenent. Omnis enim virtus in 
medio (Peiper, p. 188). 



Nestorius arbitratur non posse esse 
naturam dupUcem, quin persona 
fieret duplex, atque ideo, cum in 
Christo naturam duplicem confite- 
retui", duplicem credidit esse perso- 
nam (p. 202). 

Eutychen confiteri diximus duas 
quidem in Christo ante adunationem 
naturas^ miam vero post adunatio- 
nem... restat ut quemadmodum ca- 
tholica fides dicat, et in utrisque 
naturis Christum, et ex utrisque 
consistere docearnus. Ex utrisque 
naturis aliquid consistere duo signi- 
ficat : unum quidem cum ita dici- 
mus, aliquid ex duabus naturis jungi, 
sicut ex melU atque aqua, id autem 
est, ut ex quoUbet modo confusis, vel 
si una vertatur in alteram, vel si 
utraeque in se misceantur invicem, 
nuUo modo tamen utrseque perma- 
neant, secundum hunc modum Euty- 
ches ait, ex utrisque naturis Christum 
consistere. Alter vero modus est ex 
utrisque consistendi... ut iUa ex 
quibus junctum esse dicitur maneant 
nec in aUerutra vertantur... Cum 
igitur utrasque manere naturas in 
Christo fides cathoUca confiteatur... 
jure dicit et in utrisque naturis Chris- 
tum et ex utrisque consistere (p. 210 
et $eq.). 



— 184 — 

cheD a Boetio ipso, qui ad suum librum exarandum prse 
oculis babuit, tum banc Epistolam, tum Epistolam S. Leonis 
ad Flavianum. Quid a Nifzscbio opponilur bis tam expressis 
Hincmari verbis ? « Et Boetius in Libro ad Joannem, diaco- 
num romanum, postea autem episcopum, quem Beatus 
Gregorius in libro Dialogorum persecutione Tbeodorici regis 
Ariani martyrio glorificatum fatetur, dicit... etc. » Etiamsi 
jam in Oriente vigiierit formula in et ex^ et ibi apud omnes 
divulgata fuerit, recte potuit eam ignorare auditor Epistolse 
Orienlalium Romae recilatae, et asserere se « percussum 
esse novitate cujus dicti. » Firmissime tenemus contra 
Nitzschium nullum documentum publicum afferriposse ante 
annum 511 vel 513^ quod duas particulas TN et EX con- 
junctas contineat. Ergo Boetius hanc conjunctionem cum 
primum audieril recle ac merito ut novam mirari potuit. 
Quod Boetius aliquid conturaeliose contra Aristotelem ac 
pbilosophos dixerit in hoc Libro de Persona et Natura non 
facile perspicitur. Haec sunt verba Boetii : « quod si 
naturse nomen, reliclis incorporeis substantiis, ad corpo- 
rales usque contrahilur, ut corporeae tantum substantise 
naturam babere videanlur, sicut Aristoteles ccBterique el 
gusdem et muhimodce philosophice sectatores putanl, defi- 
niemus * etc. » Quid his verbis in philosophos contumeliose 
dictum sit, quaerimus. An verbum « multimodee? * — 
Nihil contumelise, ut reor, continent haec verba Apostoli : 
Multifariam mullisque modis o\\m Deus loquens... » In mota 
qusestione utrum « corporege tanlum substanliae naturam 
babere videantur, certum est Boetium, etiam ut philoso- 



* Lih, conL Eutych,, c. i, Peiper, p. 190. 



- 185 — 

phum, Plaloni et Eleaticis adhaesisse, quid mirum si Boelius 
theologus earadem esprimat sententiam ac sese ut vere 
eclecticum praebeal? Quod attinet ad confusionem inter 
vocabula greeca vrroerradtf et ouffia quee ad significandam subs- 
tantiarn k Greecis promiscue usurpantur, et quorum sensus 
pendet, juxta Boetium, ex « arbitrio locutionis ecclesias- 
tic8e *, » jam admonuit D. Augustinus : « Aliter enim Graeci 
accipiunt substantiam quam Latini : a Greecis dictum est : 
una essentia, tres substantice; a Latinis autem una essentia 
tves personcB ^. » 

Cuilibet autem Librum de Persona ct Natura perlegenti 
perspicuum est disserendi methodum, sententiarum brevi- 
tatem^ oralionisque conformationes sive cum phiiosophicis 
Boetii scriplis, sive cum opusculis theologicis, inter se col- 
latis, apprime consonare ^ Ex his rationibus in unum col- 
lectis standum opinamur pro authentia hujus Libri, ac 
Boetium auctorem esse genuinum affirmandum. 

De quarto theologico opusculo* perpauca notanda rema- 
nent. Segnius illud impetit Nitzschius. Quinimo multo 
plura pro ejus genuina a Boetio origine argumenta coUi- 
gere quam rationes contrarias opponere nitilur. An confu- 
tatione indiget haec centies recanlata argumentatio ? « In 
Consolatione lacel Boetius de fidei christianse dogmatibus \ 



* Lib, cmt, Eutych.t c. iv. 
» De Trinit., lib. VII, c. iv. 

' Haiic miram consonantiam ipse fatetur Nitzschius : « Bei unserer Abhandlung 
kam nun das vielfache Zuruckgehen auf griechische Ausdriicke dazu. Man liess 
sich dadurch an die Uebersetzungen des Boethius aus Aristoteles und Porphyrius 
erinnern.... Auffallende Anklaenge an Stellen ausdes Boethius aechten Schriften 
(p. 158etl59). » 

♦ De Fide cath^lica, Peiper, p. 175; — Migne^ tom. LXIV, col. 138i. 



- 1«6 — 

hic autem singula fidei dogmala explicantur. Ergo auctor 
Consolationis alius est ac auctor Libelli de fide catholica 
(p. 168). Quare enim Boetius non consulto instituerit ei 
mera philosopbiae scieniia remedium exprimere, « quo, ut 
ait Joannes Sarisberiensis, exulceratis hujus aetatis men- 
tibu^ medeatur, » ita ul « nec Judseus quidem, nec Graecus, 
gitb prcetextu religionisj medicinee declinet usum * ? » Annon 
viam fidei veritatibus aperuil Boetius cum, inter tantas 
hujus temporis calamitates, nec deesse bonis prsemia nec 
malis poenas, in suo de Consolatione philosophiae tam prae- 
clarolibro firmissimis argumentis demonstravit^? Si autem 
Deus per suam Providentiam omnia ad suos fines ordinat, 
et istius ordinationisy per media idonea in temporis decursu 
subministrata, exsecutionem, causis naturahbus mandat, 
cur non Boctius hanc etiam specialem Dei Providentiam 
consideraverit, quam « Praedestinationem divinam » nomi- 
nat, cujusqueobjectum et finis est visio Dei beatifica ? Hanc 
autem visionem pulcherrimis his versibus exornat : 

Da fontem lustrare boni, da, luce reperla 
In te conspicuos animi defigere visus. 

Tu requies tranquilla piis, Te cernere iinis, 
Principium, Vector, Dux, Semita^ Terminus idem *. 

Visio autem Dei extra philosophiae fines posita est, nec- 
non et media ad hanc adipiscendam. Quid igitur mirum si 



« Migne, tom. CXCIX, col. 672. 

• ConsoL, IV, pr. 6. 

* Cona., ni, met. 9, 



— 187 ~ 

Boetius hoc « prsedesliiialionis divinde » consilium in opus- 
culo de fide catholica descripserit et universa ad hoc Dei 
consiiium, per humani generis redemptionem reduxerit*? 
Ita opinatur Nitzschius, et illi nos vehementer assentimur. 
Fatetur enim « auctorem libelli nostri ad quintum vel ad 
sextum saeculum pertinere ; » illius « dicendi genus esse vi 
ac brevitate conspicuum; » « nullum aliud opusculum 
magis opinionem confirmare Boetium martyrem fuisse 
christianse fidei (p. 170) ; » « doctrinam christianam juxta 
tria oecumenica symbola exponi, via quidem historica, sed 
hac conditione ut universa ad unum Dei consiiium redi- 
gantur. » Hoc unum consilium est redemptio generis 
humani, scilicet ut « superna civitas » ab angelis deserto- 
ribus imminuta, hominum frequentia reparetur (p. 167). 
Notat Nitzschius heec mira prorsus Boetii verba qu» 
omnium teraporum haerelicos percellunt : « Nec vile 
* videatur, quod Dei Filius ex Virgine natus esl, quoniam 
» prfleter naturae modum conceptus et editus est. Virgo 
» itaque de Spiritu sancto incarnatum Dei Filium concepit, 
» Virgo peperit, post ejus editionem Virgo permansit. 
» Atque hominis factus est idemque Dei Filius, ita ut in eo 
» et divinae naturae radiaret splendor et humanae fragilitatis 
» appareret assumptio^ » Hoc autem solum miratus est 
criticus auctor Mariam appellari « matrem conditoris 
generis humani. » Diligenter aulem de « Ecclesia catho- 
lica » dicit Boetius : « Quidquid in ea tenetur auctoritas est 
Scripturarum aut Traditio universalis... sed aucloritate tota 



* De fid. cath., Peiper, p. 185. Solumque esse praemium beatitudinis : con- 
teraplatio creatoris tanta duntaxat, qua ut creaturae ad creatorem fieri potest. 
« Peiper, p. 48^, 



~ 188 — 

constringilur... » Hsec quam longe dxstent a Reformatorum 
sententia nemo non videt. Concludamus ergo cum Nitzs- 
chio « nullum esse fundamentum cur negetur hoc opus- 
culum pertinere ad Boetii tempora (p. 170) », et cum 
tota omnium setatum traditione illud Boetio tanquam 
genuino auctori adscribamus. 

De opusculo Quomodo substanticB... tacet Nitzschius eo 
quod illud opusculum ad theologiam non pertinere sed 
esse mere philosophicum censet. Ejus authentiam recipit 
Peiper^ In eo quaestionem movet Boetius de modo quo crea- 
turcB boTKB procedant a Deo bonoj quee quidem quaestio ab 
utraque scientia sed diversis rationibus agitari ac solvi 
potest. Hic procedit Boetius « ut in mathematica fieri 
solet, » prseponendo principia et regulas, et haec principia 
subjectse materiae adaptando. Prsemittuntur ergo principia, 
quae postea ad haec tria adaptantur, nempe ad ens, ununhj 
bonum. Disseritur ergo de ente abstracto et concreto, de 
ente substantiali et accidentali ; tum de ente simplici, in 
quo esse et id quod est sunt unum et idem, et de ente com* 
posito. Tandem affertur peripatetica definitio boni : Bonum 
est quod omnia appetunt \ « omne autem tendil ad simile ; 
quse igitur ad bonum tendunt bona ipsa sunl. » Sed si 
omnia quee sunt, bona sunt, quseritur utrum ex se et essen- 
tialiter bona sint, utrum per participationem. Si autem 
omnia sunt substantialia bona, primo Bono similia sint 
necesse est, « ac per hoc ipsum Bonum erunt... ex quo 
fit ut omnia quse sunt Deus sint, quod dictu nefas est. » 



• « De Opusculo Quomodo substantioe ne Nitzschius quidem (p. 2i, nol. 1 ), 
neque Jordanus (p. 11), quidquam habere se fatentur quare non possit a Boetio 
scriptum esse [Introd,, p. XXUI). » 



— 189 — 

Bestat ergo quod bona sint per participationem. Est ergo in 
rebus bonitas accidentalitery « quoniam ex voluntate Dei 
fluxerunt ut essent ; est etiam in nobis alia bonitas quae ex 
bonis actibus provenit. Ita Boetius. Perspicuum est prae- 
cipua quee in hoc scripto conlinentur eadem inveniri, sive 
in Consolatione^ sive in Libro de Trinitate^ sive in Traclatu 
contra Eutychen et Nestorium. Sit in exemplum idea parit- 
cipationis. Eadem prorsus doctrina occurrit circa univer- 
sorum a Deo participationeminlibro Quomodo snbstantiw... 
ac in cseteris libris. Ait enim Boetius : « Quse igitur ad 
bonum tendunt bona ipsa sunt, sed quemadmodum bona 
sint, inquirendum est, utrumne participatione, an subs- 
tanlia*? » In Consolatione eadem utitur argumentandi 
ratione : « Omnis igitur beatus Deus, sed natura quidem 
unus, participatione vero nihii prohibet esse quam plu- 
rimos^ » Summum bonum, ait Boetius, est unum : « unum 
enim sohjmque est hujusmodi, quod tantum bonum aliudque 
nihil sit ^. » Eadem profitetur in Consolatione : « Oportet 
igitur idem esse unum atque bonum simili ratione con- 
cedas * ; » et in libro de S. Trinitate : « Quocirca hoc vere 
unum in quo nullus est numerus, nullum in eo aliud prse- 
terquam id quod est^; » ac demum in opusculo Utrum 
Pater... de Deo legitur : « una igitur substantia triura nec 
separari ullo modo aut disjungi potest, nec velut partibus 
in unum conjuncta est, sed est una simpliciter ^ » Quam 



* QMomorfosw&s^, Peiper, 170, 
« Cons,, III, pr. 10. 

8 Quomodo subst.f Peiper, p. 172. 

♦ Cons., III, p. 11. 

» De Trinit.y Peiper, 153, 

• Utrum Patevy Peiper, 165. 



— 190 — 

vere haec dicta sint et quam apte iisdem fere Yerbis, inter 
se coheereant nemo non videt. Finem ergo faciamus con- 
cludendo. iltud opusculum sicut quatuor alia Boetio auctori 
adscribendum esse. 



CAPUT SEXTUM. 



APTISSIME COHiERENT PHILOSOPHIGA AG THEOLOGICA 

BOETII OPERA. 

Cuilibet paulo attentius, et omni praejudicata opinione 
seposita, philosophica et theologica Boetii opera perlegenti 
manifeste apparet maxima inteir utraque rerum cohaerentia. 
Eadem circa difficillimas quaestiones doctrina, eadem sen- 
tentiarum conformalione exprimitur, Quam conjuncto vin- 
culo inter se cohsereant utriusque scientise, tam rationis 
quam christianse fidei documenta Nitzchium ipsum minime 
fugit, ita ut ad hanc intimam connexionem explicandam 
quemdam Pseudo-Boetiumfinxerit, qui Anicii nostri assidua 
lectione ejusdem scribendi genus, sententiarum oratio- 
nisque conformationem imitalus sit, et ita posteris fucum 
fecerit \ Ut hanc Nitzschii gratuitam hypothesim penitus 
subverlamus, nobis in animo est sub oculis legentium 
ponere praecipua quoe in ulrisque operibus aptissime cohee- 
rent^ tum circa lempus vel modum scriptionis, lum circa 
doctrinam ipsam philosophicam et theologicam. 



Das System. des Boethius, pages 117, 122^ 137, 158. 



— 491 — 

nrilosopbi Boetii coeetaneum esse anctorem theologi- 
corum opusculorum permuliis in locis fatetur Nitzschius 
ipse. Libri de Trinitate auctorem vixisse asserit post D. Au- 
gustinum et ante'sseculum octavum^ Ad eamdem fere 
setatem refert « exercitium illud dogmalicum » circa 
modum prdedicandi divinitatem de Patre, de Filio, de Spi- 

» 

ritu sancto, cui titulus : Utrum Pater... etc. '. 

Tractatum contra Eutychen et Nestorium 40 vel 60 annis 
post Ghalcedonense conciliura (451) exaratum esse con- 
lendit, bac sola innixus conjectura quod auditor Orienta- 
lium Epistolde percussum fuerit novitate ciijusdam theolo- 
gicm locutionis ^ quod argumentum infirmum prorsus esse 
snperius ostendimus. Contra Nitzschium autem conten- 
dunt Baur et Sullner librum contra Eutychen aptissime 
cohderere cum Orientalium Epistola anni 512 et ita intra 
Boetii tempora incidere. Circa opusculum de Fide catho- 
lica asserit illud tantum Nitzschius auctorem vixisse vel 
quinto vel sexto post Christum saeculo *. Ergo teste adver- 
sario nostro in Boetii aetalem incidunt quae controverlunlur 
theologica opuscula. 

Si autem ad scribendi rationem, ad sententiarum con- 
formationem advertimus luculenler apparebit haec opuscula 
a laico, sed christiano viro, conscripta esse, in peripatetica 
philosophia multo magis quam in sacrarum litterarum 
lectione versato, qui in necessaria vixit consuetudine cum 



•^ 



^ Dass nun unser Verfasser nicht spaeter, als in achten Jahrhundert gelebt 
hat, ist sicher (p, 117). 
« Ibid,, p. 427. 
» Ibid., p. 131. 
* Ibid., p. 170. 



— 192 — 

quibusdam doctis et catbolicis viris, ad quorum judicium 
sese humillime subjecit : « Nunc ait, vestri normam judicii 
n expectat subtilitas quaestionis : quae utrum recte decursa 
» sit, an minime vestrae statuet promintiationis aucto- 
j» ritas ^ » « Qua in re si quid perperam dictum est, non 
» ita sum amator mei, ut ea quse semel effuderim meliori 
» senlentise anteferre contendam *. » « Non igitur ambigo 
I» quin pro tua in me benevolentia supervacua reseces, 
ji hiantia suppleas^ errata reprehendas, commode dicta 
» mira animi alacritate suscipias ^ » n Ua^c si recte et ex 
» fide se habenty ut me instruas peto, aut si aliqua re forte 
« diversus es, diligentius intuere quse dicta sunt, et fidem 
n si poteris ralionemque conjunge *.. » Quam haec apte 
cohaereant cum iis quae superius dicta sunt de Boetii ami- 
cissimis viris, Symmacho socero et Joanne diacono, nemo 
non videt. 

Cum opusculorum clausulis concordant Prooemia. In his 
impetil Boetius « indoctorum hominum audaciam, qui 
>» inscientise vitium prdesumptionis atque imprudentide 
» nube conantur obducere ^; » tum etiam « ignavam segni- 
» tiem, callidum livorem quocumque occurrentem® ; » tum 
« obliquis morsibus quse ardua sunt et magno labore ac 
» legentium utilitate digesta obtrectiintes \ » tum « obla- 
» tranlis morsus invidise^; tum eos « quorum lascivia ac 



« De TriniU Peiper, 163. 

« Contra Eutychen^ Peiper, 217. 

» De Arithtnetica Proifat., Migne, tora. LXIII, col. 1080. 

* Utrum Pater, Peiper, 167. 

s Co7it. Eutych., Peip., 187. 

6 De rWmf., Peip.,150. 

"^ De Divisione, Migne, tom. LXIV, col. 877. 

8 In Topica Cic, lib. IV, Migiie, tom. LXIV, col. 1107. 



— 193 - 

» petulantia nihil a joco risuque patitur esse disjunctum ^ » 
» Hsec omnia aptissime consonant cum iis qu8e de ingenio 
ac Boelii moribus diximus, plus sequo inquieti , et tam 
vehementer contra inimicos in Consolatione exclamanlis : 
«f Videre autem videor nefarias sceleratorum officinas, 
<r gaudio Isetitiaque fluitantes, perditissimum quemque 
» novis delationum fraudibus imminentem, jacere bonos 
» nostri discriminis terrore prostratos, flagitiosum quem- 
» que ad audendum quidem facinus impunitate, ad effi- 
» ciendum vero praemiis incitari, insontes autem non modo 
» securitate, verum ipsa etiam defensione privatos *. » 

lllud cerlemirum foret siBoetius in scientiis naturalibus, 
mathematicis, ac philosophicis alacri ingenio versatus et 
tam subliliter exercitatus, a theologicis studiis, ut vult 
Nitzschius ^, alienus remansisset. Dubitandum ne est 
Boetium ignoravisse tam sublimem D. Augustini de Tri- 
nitate doctrinam? An credendum ipsum nihil audivisse 
de controversis illius temporis arianos inter et catholicos 
circa religionem qusestionibus ? Oppositam firmiter cum 
Vallino sententiam tenemus, qui de quodam opusculo 
Boetii ita sentit : 

tt Is libellus (de Fide catholica) vere aureus indignus erat 
» qui diutius lateret, olim inter diversas haeresum turbines 
n quee tunc maxime Anastasii principis favore elatae gras- 
» sabantur, conscriptus ; atque eo fine, ut more tum inter 
» magnos viros recepto, testatiorem faceret suam fidem 



« Qusmodo substantice, Peiper, 168. 

« Consol. lib. I, pr. 4. 

5 Opere citato^ passim et 1"2 et seq. 

13 



- . 194 ~ 

« ^etiiiSy ^tiiqtie t^um Ccclesia eethdlioa eommuAio- 
* nera *. > 

Goncedunt enim ex adveriariis quidam Boetium fuisse 
natalibus, beptismo, moribus et scriptis christianum. Baur 
et Nitzscbius, ut suum de Boetio systema CBdificetit, circa 
feligionem et theologiam eum prorsus indifferentem fingunt. 
Apud omnes cettum est hunc virum ardenti animo et per 
totam vitam philosophiam coluisse, et summorum magistro- 
rum, Platonis nempe et Aristotelis, doctrinam amplexatum 
6sse, nec ita ut ib alicuj^is juraret yerba megistri, sed ut inter 
« muUimod» philosophi«e sectatores* » veritatem cons- 
tanter inve^tigatet. licet enim fuerit ab adolescentia « elea- 
ticis ac academicis studiis innutritus^ » licet Socratem, 
I^atonem, Aristotelem, Zenonem, Lucanum, Senecam lau- 
dibus extulerit, non tamen Eleaticorum pantbeismo, non 
At^ademicorum scepticismo, non Stoicorum ac Peripateti- 
corum fatalismo*, non neo-platonicorum mysticismo ali- 
quantisper adhcesit. Vere eclecUms philosophus fuit Boetius, 
ut virum e chrisftianis partibus decet, ttt fuertint ipsi Clemens 
Alexandrinus,^ Lactantius^et Augustinus. E philosophia, 



* De Com. phiL, rec. et notis Ulust. Renat. Vallinus. Lugd. Batav., 1656. 
« CmU Eutych,, Peip., 190. 

» Consol.f I, pr. 1. 

^ c Quand on s*est engag^ aussi avant ctue nons Tavons fait dans rexamen du 
monde d'Aristote, et qu'on le fouille jusque dans ses plus secrets replis, sans y 
d^couvrir la moindre trace de la Providence divine, on est bien forc6 de dire 
que cette Ppovidence n'y est pfts (Ch. L^dque, Le premier moteur cTAristote, 
Paris, 1852, Introd., p. VII). » 

* Philosophiam autem dico non stoicam, nec platonicam, aut epicuream, aut 
aristotelicam, sed quaecumque abhis sectis rectedicta sunl quae docent justitiam 
cum pia scientia, hoc totum selectum, Toyrb OT^piTrav rb sxXextixov, dico philoso- 
phiam (Strom., lib. I, c. vii). 

« Docemus nullam sectam fuisse tam deviam, nec philosophoram quemquam 
tam inanem qui non viderit aliquid ex vero. — Qtiod «i eistitisset aliqois, qui 



— 195 — 

quam « summum solamen animorum^ » vocat Boetius, 
didicit in moribus temperantiam in adversis fortitudinem. 
Non tamen pbilosopbia Boetio ut verum lumen adparet, 
sed ut « praavia luorinis veri ^ ; » non enim est sibi ipsi dux 
et imperalrix, sed babet « ducem quse copias in arcem 
contrabit^ » vallo munitam, « quo grassanli stultitiee ads- 
pirare fas non sit*. » Praesto est enim auxilium divinse 
gratiae^ si spes precesque^ in Deo ponimus, quae « ineffi- 
caces' » esse non possunt. Ergo « adversando vilia ac 
colendo virtutes, magna est nobis necessitas indicta probi- 
tatis, cum ante oculos agimus judicis cuncta cerhentis \ » 
nium ipsura cernere^, hunc contempiari*^ est omnium 
bominum finis ultimus, summa beatitudo. 

Leguntur passim in Consolatione verba cum expressis 
scripturse sacrse verbis consonantia. « Est igitur summum 
Bonum quod regit cuncta fortiter suaviterque disponit^^n 
« Esset infiniti stuporis... si in tanti velut Patrisfamilias 



veritatem sparsam per singulos, per sectasque difiusam colligeret in unum ac 
redigeret iti corpus^ is profecto non dissentiret a nobis. Sed hoc nemo facere nisi 
veri peritus ac sciens potest : verum autem non nisi ejus scire est qui sit doctus 
a Deo (Divin, Instit,, VII, 7). 

* Consol,, m, pr. i. 

* (philosophia) veripr»via luminis... (Cons,, IV, pr. 1). 
» Consol.t I, pr. 3. 

♦ Ibid, 

B Si quidem justae humilitatis pretio inaestimabilem vicem divinse gratiae pro- 
meremur [Consol., V, pr. 3). 

^ Qui solus modus est quo cum Beo coUoqui homines posse videantur, iliique 
inaccessse luci priusquam impetrent ipsa supplicandi ratione conjungi (Cons. , 
V, pr. 3). 

' ConsoLf V, pr. 6. 

» Ibid. 

• Consol.^ III, met. 9. 

*o Solumque esse praemium beatitudinis, contemplatio creatoris tanta dontaxat 
qua ut creatiu^ae ad creatorem fieri potest (de Fide cath., Peiper, 185). 
** Cons0l, III, pr. 12. Cf. Sapient., VIII, 1. 



— 196 — 

dispositissima domo vilia vasa colerentur, pretiosa sordes- 
cerept \ • De regno ejus c ipso auctore loquimur '. » Non 
solum « unumquodque ut ipsum est, ita de eo fidem capere 
temptare ^ » debemus, verum « ad divinitatis celsa cons- 
cendere \:. » « quo usque possumus via rationis acce- 
dere '. » 

Concordant enim quse de rerum cognitione dicuntur m 
philosophicis et theologicis opusculis \ de divisione scien- 
tiarum ', de motu elementorum ^, de rebus densis ^, de 
numero '% de substantia et accidentibus ac de decem 
praedicamentis ". Loquitur Boetius de « civitate**, » de 
« patria*^ » a qua « exsulamus » non quod pulsi simus, 
nam nos ipsos pepulimus. Rex hujus civitatis frequentia 
civium non depulsione Isetatur. Plures autem eam velle 



* Cansol, rV, pr. 1 ; cf. Epist. 11, ad Tim,, c. n, 20. 
« Consol.y rV, pr. 1. 

» De THnit.y Peip., 152. 

* IHd., p. 150. 

* Ihid, 

« Consol., V, pr. 4. Cf. Contra Eutychen. Peiper, 189 et 190. Natura est 
earum rerum quae, cum sint, quoquo modo intellectu capi possunt... additum est 
quoquo modo, quoniam Deus et materia integro perfectoque intellectu intelligi 
non possunt, sed aliquo tamen modo caeterarum rerum privatione (^apiuntur. 

' In Porphyr. a se., Migne, tom. LXIV, col. 71 ; de Trinit., c. ii, Peiper, 152. 

« Cons., III, p. 11 ; Consoh, IV, raet. 6 ; de Trinit., Peiper, 152, 153. 

» Cons., III, p. 3; cte Arithm., c. ii, Migne, tom. LXIII, lib. I, col. 1083 ; 
Cont. Eutych.y Peiper, 190. 

»» De Arithm., Migne, tom. LXUI, lib. I, col. 1082 ; de Trinit., Peiper, 154. 

,^^ In Categ, Arist. Comment}; de Trinitate, Peiper, 156. Decem omnino 

prsedicamenta traduntur, quae de rebus omnibus universaliter praedicantur... 

pars eorum in reliquarum rerum prsedicatione substantia est, pars in acciden- 

tium numero est. 

*« Consol.y I, p. 5 ; c^ Fide cath.^ Peiper, 177. 

*» Cons., l. p. 5; III, p. 12; IV, p. 1 ; cte Fide cath., Peiper, 178. Primus 
itaque liomo ante peccatum, cum sua cox^juge, incola paradisi fuit... exsul 
effectus terram jussus est excolere (183). Occiditur Christus..., ut assumptum 
hominem... secum Dei «lius coelesti habitationi sustoUeret, 



— 197 — 

inhabitare desierunt * ; nam a plures homines sunt 
mali \ » Ad hanc patriam autem « adfixis pennis \ » 
reverti licet, ut illius « supernae civitatis, cujus cives sunt 
angeli, numerus imminutus non permaneat *. » Nunc 
quidem » corpus invehit obliviosam molem ^, » et « mens 
obruitur ceecis merabris^ » sed doctrina nostra pollicetur 
resurrectura corpora nostra, praeter corruptionem, ad regna 
coelestia''; « sapiens dispensatio parcit viro sancto*, » « ut 
ne corporeis quidem morbis agitetur; » nam, aitBoetius^ 
quidam excellentior me ait ^ : 

Quae verba, licet locus variis codicum interpretibus cor- 
ruplus videatur, certe christianum sensum sapiunt. 

Jam si contulimus ea quse de Deo in Como/aiion^ leguntur 
cum iis quae in theologicis opuscuHs scripsit Boetius, orania 
inter se aptissirae cohserentia invenientur, Argumentum 
sic dictum morale ad exislenliara Dei confirraandam iisdem 
fere verbis legitur in Gonsolatione^^ et in opusculo Quomodo 
m6^ton«icB**„.DumCicero*^etSeneca*^ie Providentia disse- 



* Com.f I, p. 5. 
« Cons., IV, p. 2. 
' Cons., IV, p. 1. 

* JDe Fide cath., Peiper, 177. 
5 Consol, lily met. 11. 

« Cons., V, met 3. 

"i De Fide cath., Peiper, 184. 

8 Cons.,IV, p. 6. 

9 Ibid. 

*• Cons.y III, p. 10; Deum, rerum omnium principem bonumesse, communis 
humanorum conceptio probat animorum. 

* « Quomodo suhst., Peiper, 171 ; quod (primum bonum) esse quidem constat, 

idque ex onmium doctorum indoctorumque sententia barbararumque gentium 

religionibus cognosci polest. 

*« Cic. TuscuL, 1,27. 
* ' Senec, De Providentia» 



— 198 - 

rentesi nunc « Deum^ » nunc « deos » nominant, Boetius 
unum tantum esse « rerum omnium Conditorem ^, » 
« omnium Patrem * » « bonum Rectorem, opere suo pr»- 
sidentem • » a rerum omnium Principem bonum * » 
• portam et asylum miserorum *; » quique sua Provi- 
dentia « omnia in hoc mundo singulariter ac stabiliter admi- 
nistrat^, » estque « Servator bonorum ac malorum depulsor 
et medicator mentium ^. » His autem simillima leguntur in 
cseteris theologicis opusculis ; et quidem in opusculo Qtw- 
modo substanticB... Deum esse essentialiter ac re a caeteris 
rebus distinctum, ut contra pantheistas docet sana philo- 
sophia, expressis verbis asserit Boetius : « si substantialia 
bona sunt, quoniam non participant bonitatem... primo 
sintbono similia, ac per hoc, hoc ipsum bonum erunt... ex 
quo fit, ut omnia quae sunt Deus sint, quod dictu nefas est ^ » 
Deus bonus, seternus/ sapiens, justus, in quo « nihil 
aUud est nisi quod est, ac per hoc ipsum Deus est®, » in 
libro de Trinitate laudatur; in opusculo autem Utrum 
Pater, idem adhuc expressius dicitur : « Deus vero veritas, 
justilia, bonitas, omnipotentia, substanlia, immutabilitas, 
virtus, sapientia, et quidquid hujusmodi excogitari potest 
substantialiter de divinitate dicuntur^^. » In idem recidunt 



Cowjj., I, p. 5. 
Cons., III, p. 6. 
Cons.^ IV, p. 5. 
Cons,^ ni, p. 10. 

im. 

Cons,, rV, p. 6. 
Ibid, 

Quomodo suhst,, Peip., 170. 
De Trinit., Peip., 157. 
Utrum PateVf Peiper, 167. 



— 499 — 

quae in libro Contra Eutychm legimus : ^ Quod si ex illo 
cuncta sunt bona qui solus est bonus, illud potius bonum 
esse credendum est, quod illa incommutabilis bonitas alque 
omnium bonorum causa prsescribit^ » Demum in libello 
de Fide catholica bis solennibus verbis exaltatur divina 
natura : « Ergo divina ex aeterno natura et in aeternum sine 
aliqua mutabilitate perdurans, sibi tantum conscia volun- 
tate» sponte, mundum voluit fabricare, eumque, cum 
omnino non esset^ fecit ut esset, nec ex sua substantia 
protulit, ne divinus natura crederetur, neque aliunde 
molitus est, ne jam exstitisse aliquid quod ejus voluntatem 
existentia propriae naturae juravet.., sed verbo produxit 
coelos, terram creavity ita ut ccelesti babitatione dignas 
coelo naturas efficeret, ac terrae terrena componeret'. » Hic 
autem Deus « medicator mentium, » « ipsum suum Unige- 
nitum per Virginem nasci constituit, ut humana salus... 
rursus repararetur^ » qui « medicinalia quaedam tribuit 
sacramenta^; » nalurse humanse poenae submissse, quae 
gratise dono^ non suis meritis, totum quod est salutis sude 
afiTerret. 

Interseautem maxima concordia poUent theologica, cum 
de Deo trino, de Filio Dei incarnato, de Maria Virgine, de 

baeresibuS; de ^nedia inter duo extrema sanae doctrinae via^ 

« 

qu(B in decursu temporis ab Ecclesia catholica tenetur. 
Substantialem esse Filii Dei aPatre productionem asserit 



» Cont. Eutych., Peip., 21 8^. 
* De Fide cath., Peip., 117. 
5 Ihid., p. 182. 

* i&idf., p, m, 



— 500 - 

Boetius, relativam vero esse praedicationem Palris *. Hfiec 
maxima regula est, in trium personarum appellatione. 
Nam « in Deo nullse sunt differentiae quibus Deus ab Deo 
differat. Ubi absunl differentiee, ibi abest pluralitas; ubi 
abest pluralilas, adest unitas '. » Ideo « Pater, Filius, Spi- 
ritus sanctus, unus non tres dii l » Quse e libro de Trinilate 
exscribimus leguntur verbo tenus in cseleris opusculis *. Ad 
exaclissimam christianorum dogmalum normam disserit 
Boetius de Verbo Dei incarnalo, per tolum librum Contra 
Eutychen, et passim in libello de Fide catholica. H«c tan- 
tum referre suffioiat : « Unus idemque et bomo perfectus et 
» Deus : Deus quideift, quod sit ex Palris substanlia 
» genilus, homo vero, quod ex Maria sit virgine pro- 
* crealus. Item qui homo Deus, eo quod a Deo fuerit 
» assumplus. Et qui Deus homo, quoniam vestitus homine 
» sit, cum in una eademque persona aliud sit divinitas 
if> quse suscepit; aliud quam suscepit humanitas : idem 
» tamen Deus alque homo est ^. » « Nec vile videalur quod 
« Dei Filius ex Virgine natus est, quoniam prseter naturse 
» modum conceptus el editus est. Virgo itaque de Spiritu 
» sanclo incarnalum Dei Filium concepit, virgo peperit, 
» post ejus editionem virgo permansit. Atque hominis 
n factus est idemque Dei filius, ita ut in eo et divinse 
» naluree radiaret splendor et humanae fragililatis appa- 
» reret assumptio ^ » 



* De Trinitate, Peiper, 161. 
« Ibid., 161. 

5 Ibid., 151. 

* Utrum Pater.,.t Peiper, 165, et de Fide ca//t., p. 175 et 176. 
8 Cmit, Eut., p. 212. 

* De Fide cath.^ p. 182. His quae de substantiarum permutatione dicuntur 



— 201 — 

Illud eliam notetur, non levioris momenti pro nostra 
tbesi, quod in theologicis opusculis occurrunt sat multa 
nomina extra communem theologorum sphaeram vagantia, 
ul « Achillis statua, » « Aristoteles, » « Chremes, » « Tul- 
lius Cicero, » « Hecuba, » « Plato, » etc, ut apud Pei- 
perum, in secundo indice *, Yidere est ; occurrunt etiam 
heerelicorum nomina, Nestorius et Eutyches « repertores 
haereseos ', » Pelagius « qui proprii nominis haeresim dedi • 
cavit ^, » Arius, Sabellius « carnaliter sentientes *, » Mani- 
chsei « nihil aliud cogitantes nisi carnaliter ^, » quse omnia 
nonnisi Boetium scriptorem indigitant, laicum scilicet 
virum, professione philosophum, occasione theologum. 
Doctrinse ecclesiaslicae mediam inter haeresum scopulos 
viam commendat Boetius. « Media haec est inter duas 
» hsereses via, sicut virtutes quoque medium tenent, Omnia 
» enim virtus in medio rerum decore locata consistit. Si 
» quid enim vel ultra vel infra quam oportuerit fiat, a vir- 
D tute disceditur. Medietatem igitur virtus tenet^ » His 
fere iisdem verbis homines in praelio cum fortuna positos, 
medium tenere locum jubet, dum dicit : « Firmis medium 
» viribus occupate. Quidquid aut infra subsistit aut ultra 
» progreditur, habet conteraptum felicitatis, non habet 



Contra Eutych., p. 206 et seq., apprimc consonant ea quae scripsit Boetius 
in I Categor.y vid., Migne, tom. LXIV, col. 198 et 199. Idem dicendnm in genere 
de variis definitionihus naturse, substantiae, motus, differentiae..., etc , quae 
omnes ex Aristotele desumuntur. Definitio personce quiB in scholis adhuc viget 
ipsi Boetio adscribitur. 

* Peiper, p. 442. 

« De Fide cath., Peip., 183. 
» Ihid., p. 179. 

* Ibid., p. 176. 
» Ihid. 

« Cont. Eutych.j Peip., 213. 



— 20-2 — 

» praemium labom^ • Igilur conjunctissime «ptantur et 
interse coh®rent praecipua, tum pbilosophicfle, lum theo- 
logic» doctrinfiB capitai quae in Boetii opusculis occurrunt; 
concludendum ergo, Anicium nostrum esse genuinum auc- 
torem et libri de Comolatione fhilosophm et eorum opus- 
culorum qu» christianam theologiam continent. 



> Consol., lib. IV, pr. 7. 



CONCLUSIO. 



Ei multis ergo argumentis quae ab adversariis afferuntur 
nullum jam integrum ac firmum remanet. Totum Nitzschii 
de Buetio systema evertitur eo ipso quod Boetii philosophia 
minime christianse fidei opposita demonstratur ; Obbarii 
tela, insolenli nimium manu emissa, confracta jacent ; idem 
dicendum de conjecturis quas confinxerunt alii, firmiorum 
argumentorum inopes. Nos cum veterum e medio eevo phi- 
losophorum Schola, Boetium colimus ac veneramur ut 
virum christianum, ut tbeologum, ut philosophum, qui 
salva et incolumi catholicae fidei regula, altioris sapientise 
studio flagraverit, ac difficilUmas quaestiones, utcumque 
potuit, via rationis solvere tentaverit. 

Huic ergo nostrse disquisitioni finem his D, Thomae 
verbis imponamus : « NaturaUs mentis humanse intuitus 
» pondere corruptibilis corporis aggravatus in prima veri- 

* tatis luce, ex qua omnia sunt facile cognoscibilia defigi 
» non potest : unde oportet quod secundum naturalis 
» cognitionis progressum ratio a posterioribus in priora 
n deveniat et a creaturis in Deum... creaturse autem per 
•• quas naturaliter cognoscitur Deus, in infinitum ab ipso 
i> distant. Sed quia in his quse procul videnlur, facile 

• visus decipitur, idcirco ex creaturis in Deum cognos- 
» cendum tendentes, in errores multiplices incideruut.M 



— 204 — 

n Et ideo Deus humauu generi aliam tulam viam cogni- 
» tionis providit, suam notitiam per fidem mentibus homi- 
D num infundens ^ » Ergo infirmitatis humanae memori 
philosophus ac theologus fuil Boetius, et uaturalem cogni- 
tionis ordinem insecutus est, et divinae scientise occulta 
investigayit, quantum in via possibile est. De illo ergo sit 
dictum : Ponam in lucem scientiam illius (Sap., VI, 24). 



*■ In lib, Boetii sup. Trinit., ProoBin- 



VlDI AC PERLEGI : 

Vesuntione, quarlo Kal. Julii, ann. mdccclxxvii 
Facultatis litterarum in Academia Bisontina 
Decanus. 

H. TIVIER. 



Ttpis mandetur : 
J^isontince Academia Rector, 

J. LISSAJOUS. 



INDEX 



PROOBMIUM 



PRIMA PARS. 

DE BOETIO CHRISTIANO VIRO. 

Caput primum. — Boetius e gente Anicia 5 

Caput secundum. — Boetii cum Rusticiana conjugium 14 

Caput tertium. — De Boetii scientiarum ac litterarum studiis. . 19 

Caput quartum. — Boetius patricius eligitur 26 

Caput quintum. — De schismate Coelii Laurentii et Ennodii ad 

Boetium epistolis 32 

Caput sextum. — Manichaei Roma pulsi. — Boetius consul. — 

Ennodii ad Boetium epistola 36 

Caput septimum. — De Orientalium ad Symmachum Papam 

epistola, ac de Boetii in opusculis theolo- 

gicis exarandis animo vere christiano 41 

Caput octavum. — Boetii ultima fata et mors 53 

SECUNDA PARS. 
de boetio philosopho. 

Caput primum. — De Boeti^nae philosophiae principiis 72 

Caput secundum. — De animae facultatibus et de cognitione 

rerum « 83 

Caput tertium. — De universalibus 91 

Caput quartum. — De Boetii metaphysica et de transcendentibus. 100 

Caput quintum. — De praedicamentis ac de causis, juxta Boetium, 107 
Caput sextum. — De Deo. — De Fato et divina Providentia, — 

De praescientia Dei ac libero hominis arbi- 

trio 118 



— J06 — 



TERTIA PARS. 

DE BOSTIO THEOLOGO. 

Caput primum. — De Boetii theologicis opusculis 144 

Caput secundum. — De omnium setatum circa Boetii opuscula 

traditione 147 

Caput tertium. — De rationibus quae contra Boetium theologum 

afferuntur 157 

Caput quartum. — Refelluntur Th. Obbarii, C. Jourdain et 

Fr. Nitzschii contra Boetium theologum 

systemata 167 

Caput quintum. — Aptissime cohaerent philosophica ac theologica 

Boetii opera 190 

CoNCLusio 204 



Angers, imp. B htnu6 ~>- Genntin k 6. Grassin, Bucc. — 944-77.